مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «پایش بخش حقیقی اقتصاد ایران در اردیبهشت ماه امسال» عنوان کرده که پس از تعطیلات فروردین ماه، وضعیت تولید و فروش شرکت‌های بزرگ بورسی بهتر شده و این شرکت‌ها در شاخص تولید ۱.۸ درصد و در شاخص فروش ۷ دهم درصد نسبت به اردیبهشت سال گذشته رشد کرده‌اند.
به گزارش اعتماد، اما دو رشته فعالیت خودرو و محصولات شیمیایی همچنان در وضعیت نامساعدی قرار گرفته‌اند و شاخص‌های تولید و فروش در این حوزه‌ها به‌شدت قرمز است.
بخش حقیقی یا واقعی اقتصاد، آن دسته از فعالیت‌هایی است که واقعا با تولید کالا‌ها و خدمات ارتباط دارد و از بخش مالی اقتصادی (یا اقتصاد کاغذی) جداست که مرتبط با خرید و فروش در بازار‌های مالی است. بنابراین هر گونه نوسان در تولید و فروش بخش واقعی اقتصاد به‌طور مستقیم با عامه مردم و طیف وسیعی از کارگران و کارفرمایان مرتبط می‌شود.
مطابق تحلیلی که از روند رشد بخش صنعت توسط مرکز پژوهش‌های مجلس به‌طور ماهانه صورت می‌گیرد، شاخص تولید شرکت‌های صنعتی که در بورس اوراق بهادار حضور دارند نسبت به فروردین سال گذشته ۱.۸ درصد افزایش پیدا کرده. یعنی در طول یک‌سال این شاخص ۱.۸ درصد رشد کرده و البته افت دو فعالیت خودرو و محصولات شیمیایی موجب شده تا میزان این شاخص بالاتر از این نرود.
اما چرا این شاخص‌ها مهم هستند؟ اهمیت این شاخص به‌روز، برای اقتصاد ایران که تحولات زیادی دارد بیشتر خواهد بود، زیرا بازخورد شوک‌های وارده به اقتصاد ایران و واکنش‌های سیاست‌گذاران باید در تواتر کمتر از فصل مورد رصد قرار گیرد؛ این در حالی است که آمار رسمی بخش حقیقی به صورت فصلی و با تاخیر ارایه می‌شود.
شاخص تولید، فروش و قیمت صنایع بورسی با استفاده از داده‌های ماهیانه شرکت‌های صنعتی بورسی پذیرفته شده در بورس محاسبه می‌شود. در تهیه این شاخص‌ها از اطلاعات ماهیانه ۳۱۶ شرکت بورسی استفاده می‌شود و علاوه بر اندازه‌گیری تغییرات میزان تولید، فروش و قیمت در بخش صنعت، در محاسبات ملی نیز نقش مهمی ایفا کرده و برآوردی از تغییرات ماهیانه ارزش افزوده ایجاد شده را در صنایع مختلف و به دنبال آن در کل اقتصاد منعکس می‌کنند.
شاخص تولید صنعت را بانک مرکزی و مرکز آمار ایران با تواتر فصلی و همچنین شاخص قیمت صنعت به صورت فصلی را مرکز آمار و ماهیانه بانک مرکزی منتشر می‌کند، اما الزامی به انتشار شاخص فروش صنعت ندارند. از طرفی، این آمار چندین ضعف اساسی دارد که مهم‌ترین آن وقفه سه ماهه در انتشار داده‌ها و بعضا متوقف شدن انتشار آن‌ها و نداشتن تواتر ماهیانه است.
شاخص‌های ماهیانه تولید، فروش و قیمت استخراج شده از اطلاعات عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تا حد زیادی می‌توانند با دقت مناسب و به صورت بهنگام تحولات بخش صنعت و معدن کشور را توضیح دهند و با توجه به بررسی‌های انجام شده و تطبیق دادن این شاخص با شاخص تولید صنعتی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران که به صورت فصلی منتشر می‌شود، مشخص شده این شاخص به خوبی می‌تواند در وقفه انتشار این شاخص‌های رسمی، شاخص جایگزین مناسبی برای آن باشد.
اما بپردازیم به گزارشی که مرکز پژوهش‌ها از وضعیت بخش واقعی اقتصاد ایران ارایه داده تا به تصویر روشن‌تری از شرایط آن برسیم.
در فروردین ماه به دلیل تعطیلات طولانی‌مدت آغاز سال نو فرآیند تولیدی در شرکت‌های صنعتی با اختلال جدی مواجه می‌شود. به همین دلیل هم هست که در سه ماهه منتهی به فروردین ماه امسال یعنی از بهمن ۱۴۰۲ تا انتهای فروردین ۱۴۰۳ رشد میانگین متحرک این بازه زمانی در شاخص تولید ۱.۳ درصد کاهش پیدا کرده و به دلایلی نامشخص شاخص فروش نیز نزدیک به یک درصد افت کرد.
اما با پشت سر گذاشتن شوک تعطیلات به صنایع، در سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه امسال، شاخص فروش ۶ دهم درصد رشد پیدا کرد. با این حال شاخص تولید همچنان در این بازه زمانی رو به کاهش بوده و این بار ۳ دهم درصد پایین آمده است.
با نگاهی به جزییات گزارش، می‌توان ردپای رکود تولیدی را در آمار‌ها مشاهده کرد. به‌طور مثال شاخص تولید در فعالیت خودرو و قطعات وابسته طی اردیبهشت ماه امسال نسبت به اردیبهشت ماه سال گذشته ۹ درصد کاهش پیدا کرده است. در بازه دو ماهه امسال نسبت به دو ماهه پارسال، این عدد نزدیک به منفی ۱۵ درصد است و در واقع طی یک‌سال نیز شاخص تولید در بخش خودرو و قطعات کاهش شدیدی داشته است.
این در حالی است که شاخص تولید در بخش خودرو و قطعات وابسته در فروردین ماه امسال وضعیت خوبی نداشت و حتی به مراتب بدتر از این هم بود و با توجه به اتمام تعطیلات و شروع به کار جدی شرکت‌ها، شرایط تولید اندکی بهبود پیدا کرده است.
اما روی هم رفته این عوامل موجب شده تا شاخص فروش در بخش خودرو نسبت به اردیبهشت پارسال نیز نزدیک به ۲۴ درصد کاهش پیدا کند. ضمن اینکه در بازه دو ماهه امسال نسبت به دوماه پارسال، شاخص فروش حدود ۱۶ درصد افت پیدا کرده است.
نکته عجیب‌تر، کاهش شدید شاخص تولید و فروش محصولات شیمیایی (به جز دارو) است که هم به صورت ماهانه و هم به صورت سالانه در شاخص تولید و به صورت سالانه در شاخص فروش افت کرده است.
در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ شاخص تولید رشته فعالیت شیمیایی به جز دارو، بر مبنای شرکت‌های بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل کاهش ۸ درصدی و شاخص فروش آن نسبت به ماه مشابه سال قبل کاهش ۱۲.۸ درصدی داشته است.
نسبت به ماه مشابه سال قبل شاخص تولید تحت تأثیر زیربخش‌های اصلی و شاخص فروش تحت تأثیر زیربخش‌های «خوراک پالایشگاه‌ها»، «متانول» و «کود‌ها و ترکیبات نیتروژن» رشد منفی داشته است.
شرایط مشابهی نیز در بخش شرکت‌های معدنی دیده می‌شود که در اردیبهشت ماه امسال شاخص تولید شرکت‌های معدنی بورسی نیز نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۷.۲ درصدی و شاخص فروش شرکت‌های معدنی بورسی هم نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ۲۷.۵ درصدی مواجه شده است.
این موضوع را باید در نظر داشت که حوزه معدنی ایران یکی از مهم‌ترین زیربخش‌های صادراتی کشور را تشکیل می‌دهد که در سایه «خام‌فروشی» انجام می‌شود و بخشی از درآمد‌های ارزی ایران را تامین می‌کند.
بررسی گزارش بازوی پژوهشی مجلس حاکی از این است که در ۱۰ رشته فعالیت نیز هم شاخص فروش رشد کرده و هم شاخص تولید. رشته فعالیت‌های «محصولات فلزی به جز ماشین‌آلات و تجهیزات» و «لاستیک و پلاستیک» بالاترین نرخ رشد ماهیانه در تولید و فروش را داشته‌اند.
