کارگران قطعه ۳۲۷ بهشت زهرا (س) فرارکرده از آفتاب تند ظهر خردادماه، کنار کانکس صندلی‌های مراسم تدفین نشسته و منتظرند مراسم تمام شود. چند ردیف آن‌طرف‌تر مراسم بزرگی است، اما صدای گریه‌ها آرام‌تر شده. از قیمت قبر در قطعه‌های جدید که بپرسی، عدد‌های مختلفی از راه می‌رسند؛ از ۱۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان.
به گزارش هم میهن، یکی از کارگران می‌گوید: «قیمت قبر‌های وسط قطعه با جلوتر از آن فرق دارد؛ قبری که لب خیابان است ۴۵ میلیون تومان است. اگر وسط قطعه باشد همون ۱۳-۱۲تومان. چرا؟ چون اگر کسی بخواهد به متوفی سر بزند، رفت‌وآمد برایش نزدیک‌تر می‌شود. در همین قطعه هم قبر ۳۵ تومانی و ۴۵ تومانی پیدا می‌شود. شما اگر یک خانه کنار خیابان بخری، برایت گران‌تر حساب می‌کنند تا وقتی که آخر یک کوچه ساخته‌شده باشد.»
از سه‌هفته پیش دوباره مثل هرسال بحث قیمت خرید قبر در بهشت زهرا (س) مطرح و ارقامی برای امسال اعلام شد که مخالفانی هم داشت، اما درنهایت در شورا تصویب شد و حالا منتظر تایید فرمانداری است. تصمیم نهایی شورای شهر این بود که هزینه خرید قبر در قطعات روز دفن بهشت زهرا (س) رایگان باشد و در صورت تقاضای خانواده متوفی، امکان خرید دو طبقه دیگر قبر با قیمت ۱۵ میلیون تومان فراهم شود. بستگان متوفی تا سه‌ماه فرصت دارند که برای رزرو طبقات دوم و سوم قبور روز دفن اعلام آمادگی کنند و تا یک‌سال هم فرصت تعیین تکلیف و تقسیط دارند؛ در غیر این صورت دو طبقه دیگر واگذار می‌شود. بهشت زهرا (س) می‌گوید این تصمیم یعنی درنهایت خرید قبر رایگان است، با این حال رقم رزرو قبور طبقه دوم و سوم منتقدانی دارد.
صدای کارگر قطعه لابه‌لای صدای مداح و گریه‌ها می‌پیچد: «وقتی یک نفر را خاک می‌کنند، اگر بخواهند دو نفر دیگر از خانواده خودشان را هم در همان سه طبقه دفن کنند، قبر برای خودشان می‌ماند، اگر هم از خودشان کسی نباشد، می‌فروشند. اگر در قبر‌های سه‌طبقه زن دفن شده باشد، نمی‌شود غریبه در قبر خاک کرد.» با دست به قبر‌های وسط قطعه ۳۲۷ اشاره می‌کند: «این قبر‌ها تا دو سال پیش سه‌میلیون تومان بود.»
استدلال اعضای شورای شهر تهران این است که در سال ۱۴۰۲، نرخ طبقه‌های دوم و سوم قبور روزدفن که بستگان متوفی می‌توانستند آن‌ها را برای خودشان خریداری کنند، به‌ازای هر طبقه سه میلیون و ۹۰۰ هزار تومان بود؛ یعنی خانواده‌ها برای دو طبقه درمجموع باید ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان پرداخت می‌کردند تا بتوانند طبقات دوم و سوم قبر‌های روزدفن را در آینده برای بستگان خود رزرو کنند، اما با مصوبه جدید شورا این عدد به ۱۵ میلیون تومان رسیده است.
قبور قطعات ۳۲۷ و ۳۲۸ بهشت‌زهرای تهران کم‌کم در حال پرشدن‌اند و قطعه ۳۲۹ هم کنار آن‌ها به‌سرعت ساخته می‌شود؛ بلوک‌های سیمانی در سه طبقه روی یک پی عمیق، کنار هم بالا می‌روند و هرروز به تعداد قبر‌های پرشده اضافه می‌شود. ردیف‌هایی که کارگر نشان می‌دهد، دو سال پیش برای بازمانده‌های متوفی حدود ۱۱ میلیون تومان با حساب هزینه کفن و دفن هزینه داشت؛ پولی که بابت سه طبقه قبر دریافت می‌شد.
کارگران قطعه می‌گویند قرار است گلخانه بزرگ بالای قطعه ۳۲۷ هم به قطعات تازه اضافه شود؛ چون دیگر جایی برای ساخت قبر‌های تازه نیست و هنوز معلوم نیست قطعه‌های بعدی یا حتی آرامستان بعدی تهران کجا بنا شود؟ تفاوت قیمت دفن در قطعات روزدفن و قطعات قدیمی حداقل ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان است.
کارگر قطعه ۳۲۷ می‌گوید که فعلاً هزینه قبر را گران نکرده‌اند، اما در کل اگر جنازه به‌صورت عمومی بیاید، برای تدفین نزدیک ۱۵ میلیون تومان هزینه می‌کنید و سه‌طبقه قبر را می‌خرید: «با این شرایط دو طبقه دیگر می‌ماند. اگر یکی دیگر از اعضای خانواده فوت کرد، دیگر به قیمت روز دفن نمی‌شود و فقط دو میلیون پول خدمات می‌دهید. قیمت خرید قبر در قطعه‌های قدیمی‌تر هم بسته به قطعه موردنظر حداقل ۲۵ تا ۵۰ میلیون تومان هزینه دارد و ممکن است ۲۰۰ میلیون تومان هم باشد؛ چون قطعه خلوت‌تر است، هزینه بیشتری هم دارد. اگر بخواهی رزرو کنی صرفه اقتصادی ندارد.»
او می‌گوید، در قطعات قدیمی قبر یک‌طبقه هم پیدا می‌شود که البته ۳۰ تا ۴۰ سال از عمرشان گذشته است.
منتقدانی مثل مهدی اقراریان، عضو شورای شهر تهران می‌گوید که این قبور عمدتاً توسط اقشار متوسط و ضعیف جامعه استفاده می‌شود و بسیاری از افراد ثروتمند از قبل برای خودشان قبر خریده‌اند. موضوعی که این عضو شورای شهر از آن می‌گوید، قبوری است که در قطعات قدیمی‌تر رزرو می‌شوند و شرایط و قیمت‌های متفاوتی دارند.
کسانی که در این قطعات، سند قبور سه‌طبقه دارند، نمی‌توانند آن را به کسی غیر از فامیل درجه یک خودشان بسپارند و تنها در شرایطی امکان خرید قبر در این نواحی وجود دارد که کاملاً خالی باشد. به این گفته‌ها باید سخنان رئیس شورای شهر تهران را هم اضافه کرد که گفته است، فردی که بخواهد رزرو یا پیش‌خرید کند باید بهای روز و هزینه‌هایی را که صورت می‌گیرد، بپردازد.
هنگامی که فردی قبری را پیش‌خرید می‌کند ممکن است سال‌ها بعد بخواهد از آن استفاده کند به این ترتیب بهشت زهرا (س) جا دارد، اما عملاً نمی‌تواند از آنجا استفاده کند و دفنی صورت گیرد؛ برهمین‌اساس ظرفیت پر شده، اما با این سیاست می‌توان از پرشدگی جلوگیری کرد. یک پرسه کوتاه در قطعات جدید و قدیمی بهشت‌زهرا (س) نشان می‌دهد که قیمت قبر در قطعات قدیمی چقدر است و هزینه دفن اموات در نهایت چقدر آب می‌خورد؟
«غیر از فامیل درجه یک را در قبر‌ها دفن نمی‌کنند، مگر اینکه گمنام باشند، در خیابان پیدا شده باشند یا آشنایی برایشان پیدا نشود.» نهال‌های قطعه ۳۲۸ هنوز جوان‌اند. بین بعضی از قبر‌ها فضایی خالی است که نه پلاک دارد و نه سنگ، شاید یک پرچم بالای سر یکی از این قبر‌های گمنام بگذارند که معلوم شود اینجا کسی دفن شده.
کارگر دیگری که با کلاه سایه‌بانش نشسته کنار او و به صندلی تکیه داده، می‌گوید: «برای قطعه قدیم الان ۶۰-۵۰ میلیون تومان باید پول بدهی، آزاد می‌فروشند. خانمی می‌گفت توی قطعه ۲۵۳ قبر را ۵۰ میلیون تومان می‌دادند، نخریدم. قطعات یک تا ۲۰۰ قدیمی حساب می‌شوند. پیشفروش هم دیگر تمام شد. الان اول جنازه می‌آورند، بعد قبر می‌دهند.»
بهشت زهرا تاکید کرده است که هر فرد بیش از یک پلاک قبر نمی‌تواند خریداری کند و حق واگذاری سند قبر به‌جز بستگان نزدیک وجود ندارد؛ با این حال در مواردی هم شرایط برای واگذاری این قبر به بستگان درجه یک سخت می‌شود.
خانواده خانم براتی سال گذشته با وجود داشتن سند، به‌سختی توانستند برادر خود را در کنار خواهر و خواهرزاده‌اش در قطعه یک دفن کنند؛ چون بهشت زهرا (س) او را به‌عنوان بستگان درجه یک نمی‌پذیرفت: «خواهرم ۵۰ سال پیش خاک شده بود، سال پیش هم فرزندش را در همان قبر در قطعه ۲ به خاک سپردیم و مدتی بعد هم برادرم را در همین قبر دفن کردیم. ما برای هزینه کفن و دفن خواهرزاده‌ام حدود ۱۷ میلیون تومان هزینه کردیم و برای خاکسپاری برادرم هم هزینه دیگری دریافت شد. قبر را برای خودمان خریده بودیم و زمانی که خواستیم برادرم را در کنار خواهر و خواهرزاده‌اش به خاک بسپاریم، اجازه ندادند و گفتند برادر، اقوام درجه دوم محسوب می‌شود؛ ما هم بعد از مدتی بالاخره با کمک یک آشنا این مشکل را حل کردیم.»
«هزینه مراسم کفن و دفن بستگی به اندازه و تجهیزاتش دارد. الان ۹۰۰ هزار تومان فقط هزینه مداح مراسم است. میزوصندلی را هم دانه‌ای حساب می‌کنند. هیچی خرج نکنی ۲۰ میلیون تومان باید هزینه کنی.»
کارگران بهشت زهرا (س)، تغییرات لحظه‌ای هزینه‌ها را همیشه بهتر از بقیه می‌دانند. غیر از هزینه رزرو قبر، این نرخ خدمات کفن و دفن است که امسال در مصوبه شورا به چشم آمد. لایحه بهای خدمات بهشت زهرا (س) در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که برخی از این ارقام نزدیک به ۶۰ درصد افزایش خواهد داشت.
نرخ‌هایی که پس از تصویب در صحن شورا و تایید فرمانداری اجرایی می‌شوند. طبق این لایحه پیشنهادی برای امسال، انتقال متوفی از نقاط مختلف تهران به آرامستان‌های شهر تهران تعرفه متفاوتی دارد؛ از شمال تهران، یک میلیون و ۸۳۷ هزار و ۵۰۰ تومان، از مرکز شهر یک میلیون و ۳۱۲ هزار و ۵۰۰ تومان، از جنوب تهران ۷۸۷ هزار و ۵۰۰ تومان هزینه درنظر گرفته شده است.
انتقال از سطح شهر تهران به پزشکی قانونی هم یک میلیون و ۳۰ هزار تومان هزینه دارد. بابت حمل توسط آمبولانس خصوصی و تشییع جنازه، در سه ساعت اول دو میلیون و ۶۰۰ هزار تومان و به‌ازای هر یک ساعت اضافه ۸۷۵ هزار تومان بیشتر دریافت می‌شود. انتقال متوفی از پزشکی قانونی به آرامستان‌های شهرداری تهران توسط آمبولانس چهار میلیون و ۱۳۴ هزار تومان و انتقال متوفی به قطعات داخلی آرامستان‌های شهرداری توسط آمبولانس سه میلیون و ۳۹۰ هزار تومان هزینه دارد. حمل عضو قطع‌شده و نوزاد کمتر از هفت هفته دارای جواز دفن هم ۶۵۰ هزار تومان است و برای حمل متوفی به شهرستان توسط آمبولانس به‌ازای هرکیلومتر ۷۸ هزار تومان پیشنهاد شده است.
غیر از این، هزینه‌های جزئی دیگری هم وجود دارد که در حین مراسم تدفین و گاهی بعد از آن به چشم می‌آیند؛ خدماتی که هرکدام نرخ‌گذاری مشخصی دارند مثال آن قیمت مداح و کرایه اکو است که برای هر ۴۵ دقیقه حدود ۵۴۵ هزار تومان تعیین شده و درمجموع برای یک مراسم یک‌ساعت‌ونیمه هم حدود ۹۰۰ هزار تومان تعیین می‌شود.
هزینه کرایه صندلی هم در مصوبه جدید ۱۳ هزار تومان، میز ۶۶ هزار تومان، سایبان ۳۹۵ هزارتومان، کرایه حمل این وسایل ۱۳۰ هزار تومان، هزینه نصب اکو ۵۵۰ هزار تومان ـ که نوع حرفه‌ای آن یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار تومان هزینه دارد، همچنین سایبان تجمیعی در قطعات روزدفن هم دو میلیون هزینه دارد. غسل و کفن هم هزینه جداگانه‌ای دارد که برای امسال این ارقام در نظر گرفته شده است: مجموع پولی که باید بابت سدر، کافور، خاک رس، پنبه، پک چلوار، کاور، نایلون سبز، مواد مصرفی پرداخت شود ۸۸۹ هزار تومان است.
برای هزینه آماده‌سازی یک واحد قبر یک‌طبقه هم حدود ۹۳۰ هزار تومان باید پرداخت شود. دیوارچینی، خاکریزی روی لحد و حمل خاک اضافه قبور هم یک میلیون و ۸۴ هزار تومان درنظر گرفته شده است. اگر ارقام موردنظر شهرداری در لایحه جدید تصویب شود، درمجموع هزینه خدمات غسل، کفن، دفن، نصب سنگ مزار و مراسم خدمات تدفین در قطعات روزدفن به حدود پنج میلیون و ۵۵۰ هزار تومان می‌رسد. برخی از خدمات مانند واگذاری حق انتفاع هر طبقه قبر در ناحیه‌های مختلف بهشت زهرا (س) و نگهداری سالیانه آرامگاه‌های خانوادگی هم در این لایحه به‌صورت جداگانه نوشته شده است.
سال ۱۴۰۱ گزارش‌هایی از قیمت قبر ۳۰ تا ۴۰ میلیونی در بهشت زهرا (س) منتشر شده بود که آن را به‌نام قبر‌های گران‌قیمت معرفی می‌کردند که بیشتر از قیمت زمین‌های بهترین و گران‌ترین مناطق تهران است، اما به‌غیر از قیمت‌های مصوب شورای شهر و البته قبر‌های روزدفن رایگان، قیمت‌های عجیب دیگری هم در این آرامستان بزرگ پیدا می‌شود که بسته به شماره قطعه، میزان نزدیک بودن به حرم و دسترسی راحت‌تر به آن تا ۹۰ میلیون تومان هم می‌رسد. هرچه شماره قطعه پایین‌تر باشد، قیمت قبر‌ها هم گران‌تر می‌شود.
دو سال پیش براساس لایحه شورای شهر وقت، براساس قیمت قبر‌ها در قالب ۱۱ نوع قبر با قیمت‌های کاملاً متفاوت ارائه شد؛ قیمت‌هایی که ارزان‌ترین آن معادل ۵۰۰ هزارتومان در قبور جدید و بهای گران‌ترین قبر آن هم ۲۰ میلیون تومان بود که در فاز اول بهشت زهرا (س) قرار داشتند و امکان دفن رایگان هم وجود داشت و همان‌زمان هم طبقات دوم و سوم قبر‌ها رایگان نبود.
اقوام و فوت‌شدگان متوفی طبقه اول می‌توانستند در طبقات بالای این قبر رایگان با قیمت ۵۰۰ یا ۷۵۰ هزار تومان یا دو میلیون تومان به‌ازای هر قبر دفن شوند. سال ۱۴۰۱ برای کفن‌ودفن، شست‌وشو و حمل‌ونقل هر متوفی حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان دریافت می‌شد و قیمت قبر‌ها نسبت به سال قبل از آن یعنی ۱۴۰۰ حدود ۲۰ درصد افزایش داشت. قیمت هر قبر از مقابر روباز ۱/۵ میلیون و مقابر سرپوشیده، سه میلیون تومان اعلام شده بود و مبلغ هر قبر در ناحیه دو، ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تصویب شده بود.
یک‌سال بعد از آن یعنی در سال ۱۴۰۲، تصویب شد که واگذاری قبر در قطعات روز دفن در ناحیه سه بهشت‌زهرا (س) به‌صورت رایگان و در صورت درخواست متقاضی برای رزرو طبقات دیگر قبر، به‌ازای هر طبقه مبلغ سه میلیون و ۹۰۰ هزار تومان هزینه یا همان حق انتفاع دریافت می‌شد که نسبت به سال قبل آن ۲۴ درصد افزایش داشت. درمجموع در ناحیه یک قیمت هر قبر ۳۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، در ناحیه دو، ۲۳ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان و در ناحیه سه، مبلغ ۱۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان بود.
کنار یکی از قبر‌های تازه قطعه ۳۲۷، دو زن جوان منتظر تمام شدن سیمان‌کاری سنگ‌تازه روی قبر عزیز تازه از دست‌داده‌اند. اعضای این خانواده برای خرید قبر و سنگ حدوداً ۱۶ میلیون تومان هزینه کرده‌اند: «برای خرید خود قبر حدود ۱۱-۱۰ میلیون تومان پول دادیم.»
نصاب سنگ، همان‌طور که گوشه‌وکنار سنگ تازه را سیمان مرتبی می‌کشد، قیمت کاور‌های پلاستیکی روی سنگ‌ها را توضیح می‌دهد و از کم و زیاد شدن طول و عرض سنگ‌ها می‌گوید؛ هرچه جنس کاور بهتر باشد قیمتش بالاتر است، از ۶۵۰ هزار تومان شروع می‌شود و بسته به جنسش بیشتر می‌شود. الان اندازه سنگ‌هایی که روی قبر‌ها می‌گذارند، شده ۱۷۰ که خود سازمان تصویب کرده است. فقط اندازه سنگ را کوچک کرده‌اند که بین قبر‌ها پیاده‌رو درست بشود و مردم بتوانند رد شوند.»
او غیر از هزینه‌های خرید و غیرضروری، آمار قبر‌های گران‌تر را هم دارد: «قبر گران فقط کنار متروی حرم! آنجا سه‌طبقه، ۱۵۰ میلیون است و یک‌طبقه هم دیگر نیست.»
کمی آن‌طرف، سنگ‌بر ایستاده و روی کار نصاب نظارت می‌کند: «همه‌جور قبر داریم. قطعه ۹۹ شاید یک قبر ۷۰-۶۰ تومان قیمت داشته باشد، شاید هم بالای ۱۰۰ تومان باشد. همین قطعه قیمت قبر ۱۳-۱۲تومن است؛ البته سه‌طبقه. در قطعه‌های متفرقه، قیمت‌ها فرق می‌کند.»
کاور سنگ قبر هم هزینه جانبی محسوب می‌شود، اما روی بسیاری از قبر‌ها دیده می‌شود؛ کاوری از جنس پلاستیک یا برزنت که بسته به کیفیتش، هزینه متفاوتی دارد و از حدود ۵۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و تا یک میلیون تومان هم می‌رسد. ترمیم سیمان دور قبر هم هزینه کمی دارد و با ۲۰۰ هزار تومان انجام می‌شود. قیمت انواع سنگ قبر هم از حدود چهارمیلیون تومان شروع می‌شود و بسته به کیفیت تا ۵۰ میلیون و حتی بالاتر هم هزینه دارد.
قبر‌های قطعه ۳۲۸ هم کم‌کم درحال پرشدن هستند؛ تاریخ وفات روی گور‌ها به هم نزدیک است، آخرین رفته را زیر تیغ آفتاب اول خردادماه دفن می‌کنند. کارگر‌ها مدام در حال رفت‌وآمدند؛ یا سنگ نصب می‌کنند یا خاک می‌برند.
روی یکی از گور‌های میانه قطعه ۳۲۸، سنگ مزار تازه‌ای گذاشته‌اند؛ مردی آخرین سیمان‌کشی و تمیزکاری‌هایش را تمام می‌کند و روی حکاکی‌ها را با آب می‌شوید. او که کارش تمام می‌شود، پسرجوانی کار را ادامه می‌دهد؛ فرزند متوفی. او همه هزینه‌های مراسم، خرید و دفن را با جزئیاتش می‌داند: «ما قبر را طبقه‌ای شش میلیون تومان خریدیم، دو طبقه ۱۲ میلیون تومان درمی‌آید و طبقه اول را اشانتیون می‌دهند.»
«هزینه سنگ حدود ۲۰ میلیون تومان شد، البته سنگ با قیمت چهار میلیون و شش میلیون هم داریم. می‌توانی به جیبت نگاه کنی و سنگ شش میلیون تومانی بیاندازی. سنگ ۵۰ میلیونی هم می‌توانی استفاده کنی، ولی هزینه عادی آن بین همین ۱۱-۱۰ میلیون تا ۲۰ میلیون تومان است. هزینه بهشت زهرا (س) با حساب خرید قبر، مراسم و کار‌های اداری کمتر از ۱۵ میلیون تومان می‌شود. شما قبر را که خریدی و سندش را که گرفتی، حدود ۴۰۰ هزار تومان بابت باطل‌کردن شناسنامه می‌گیرند. سرجمع هزینه قبر و این جزئیات همین حدود می‌شود.»
مرد جوان برای هزینه تالار بعد از مراسم تدفین پدرش ۱۰۰ میلیون تومان و پنج میلیون هم بابت هزینه مسجد پرداخت کرده است: «ببین الان آن‌ها مهمان ندارند، چند نفرند؟ ۱۰ نفرند. ما روز خاکسپاری پدرم ۳۸۰ تا مهمان داشتیم. مداح هم آوردم که سه میلیون هزینه برایش دادم.» حرف هزینه رزرو قبر که می‌شود، می‌گوید: «قبرو بخری آماده نگهداری، شگون ندارد.»
سنگ‌تراش قطعه ۳۲۸ لابه‌لای کار کردنش می‌گوید: «فعلاً رزرو نمی‌کنند، شاید بهشت‌زهرا (س) برود جای دیگر، ولی اگر رزرو می‌خواهی ما آشنا داریم. برای کدام قطعه می‌خواهی؟»
«بستگی به قطعه‌اش دارد. زنگ بزن من قیمت‌ها را می‌پرسم.»
آقای «ت» شماره تلفنش را می‌دهد و می‌گوید: «برو ردیف و شماره را پیدا کن، ما آشنا داریم، برات می‌گیرم.»
