خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از دیپلمات‌هایی که نامشان را اعلام نکرده، خبر از آن داده است که ایالات متحده و سه متحد اصلی اروپایی اش بر سر اینکه آیا باید در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با جمهوری اسلامی مقابله کنند یا نه، دچار اختلاف‌نظر شده اند. درواقع این بار سه کشور اروپایی خواهان صدور قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای ایران هستند، اما آمریکا نمی‌خواهد این مسیر طی شود. ۱۸ ماه از آخرین باری که شورای حکام قطعنامه‌ای را علیه جمهوری اسلامی تصویب کرد، می‌گذرد. در آن قطعنامه از جمهوری اسلامی خواسته شده بود که برای انجام تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که سال‌هاست در جریان است و یافتن منشأ ذرات اورانیوم یافت شده در سه سایت اعلام نشده، فورا همکاری کند.
به گزارش دنیای اقتصاد به نقل از رویترز در حالی که تعداد سایت‌های مورد سوال به دو سایت کاهش یافته، تهران هنوز به پرسش‌ها در این زمینه پاسخ نداده است. همزمان، بر مشکلات موجود بین جمهوری اسلامی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزوده شده است از جمله به این دلیل که تهران حضور کارشناسان ارشد غنی سازی اورانیوم در تیم بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را منع کرده و به آن‌ها اجازه ورود به ایران نمی‌دهد.
دور تازه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته ای، دوشنبه ۱۴ خرداد آغاز می‌شود و ۳۵ کشور عضو این شورا، بار دیگر پرونده فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی و آخرین گزارش رافائل گروسی مدیرکل این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد را بررسی می‌کنند.
یک دیپلمات ارشد اروپایی در گفتگو با رویترز مدعی شد: «کار با ایران بسیار دشوار است. سطح تخلفات بی سابقه است. هیچ کاهشی در سرعت و ظرفیت برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی وجود ندارد و هیچ حسن نیت واقعی از سوی تهران برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیده نمی‌شود.»
نگرانی درباره فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی با ادامه غنی سازی اورانیوم با غلظت ۶۰درصد افزایش یافته است. بر اساس گزارش منابع غربی، جمهوری اسلامی اورانیوم لازم را برای ساخت دست کم سه بمب اتمی دارد. قدرت‌های غربی ادعا می‌کنند که این میزان از غنی سازی هیچ هدف غیرنظامی معتبری ندارد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز اعلام کرده است که هیچ کشور دیگری، بدون ساخت سلاح هسته ای، به غنی سازی اورانیوم در این سطح نپرداخته است. اما در مقابل مقامات ایران بار‌ها اعلام کرده اند که اهدافشان کاملا صلح آمیز است و به سمت ساخت سلاح هسته‌ای نخواهند رفت. با این حال ایالات متحده آمریکا نمی‌خواهد در نشست پیش روی شورای حکام آژانس، قطعنامه‌ای علیه ایران صادر شود.
درواقع این بار شاهد هستیم که واشنگتن موضع ملایم تری در پیش گرفته و کشور‌های اروپایی خیلی سفت و سخت‌تر به دنبال تهیه پیش نویس قطعنامه هستند. در دور قبلی نشست شورای حکام در ماه مارس، بریتانیا، فرانسه و آلمان بر سر راه‌حلی برای مقابله با جمهوری اسلامی با آمریکا به توافق نرسیدند، اما سرانجام، از موضع خود عقب نشستند.
اغلب مقامات و تحلیلگران دلیل عدم‌تمایل دولت جو بایدن برای صدور قطعنامه را انتخابات ماه نوامبر این کشور عنوان کرده اند. اما استدلال اصلی مقامات آمریکایی این است که مانند گذشته به ایران بهانه‌ای برای تشدید فعالیت‌های هسته ای اش ندهند. در این بین از یک نکته نیز نباید غافل بود و آن مذاکرات پنهانی ایران و آمریکا در مسقط است؛ ایران و آمریکا از ۷ اکتبر حدود ۶دور مذاکرات غیرمستقیم در عمان داشته اند.
این مذاکرات که بر محدودسازی تنش متمرکز است، برای اولین بار در آوریل یا مه ۲۰۲۳ آغاز شد. ظاهرا واشنگتن در این مذاکرات بر حفظ وضعیت موجود تاکید کرده است. در وضعیت موجود ایران و آژانس دارای روابط پایدار، اما حداقلی هستند و در عین حال تهران می‌تواند بدون ممانعت آمریکا به صادرات نفت خود ادامه دهد. درواقع آمریکا خواهان آن است وضعیت موجود در ارتباط با آژانس نیز حفظ شود و اقدامی صورت نگیرد که منجر به واکنش تهران شود. به همین دلیل واشنگتن فعلا نمی‌خواهد با اروپا در صدور قطعنامه علیه ایران همراهی کند.
همچنین شنیده‌های «دنیای‌اقتصاد» تایید می‌کند که ایران و آمریکا در مذاکرات عمان بر جدایی مساله هسته‌ای از تحولات مرتبط با طوفان‌الاقصی تاکید کرده اند. در عین حال نماینده ایالات متحده در مذاکرات با توجه به فضای انتخاباتی در آمریکا از عدم امکان آغاز مذاکرات هسته‌ای تا نوامبر سخن گفته است.
به گزارش رویترز نشست ماه ژوئن شورای حکام در شرایطی برگزار خواهد شد که تنش‌ها در خاورمیانه به ویژه با ادامه عملیات نظامی اسرائیل در غزه در پاسخ به حمله ۷ اکتبر حماس افزایش یافته است. اسرائیل و جمهوری اسلامی ماه گذشته برای اولین بار به طور مستقیم حملاتی علیه یکدیگر انجام دادند.
به نوشته رویترز، شهادت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در سانحه سقوط هلیکوپتر در روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه اوضاع را پیچیده‌تر کرده است. دو دیپلمات به این خبرگزاری گفتند که در گفتگو‌های اخیر بین نمایندگان تهران و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به این آژانس اطلاع داده شد که تا زمانی که جانشین رئیسی در روز هشتم تیر انتخاب نشود، تعاملی با آژانس صورت نخواهد گرفت.
اما خبرگزاری رویترز در خبری دیگر در روز چهارشنبه دوم خرداد گزارش داد که گروسی گفته است: «ایرانی‌ها در حال حاضر عزادار هستند، من باید به آن احترام بگذارم، اما وقتی این مراسم‌ها تمام شود، باز هم مشغول گفتگو خواهیم شد.» وی افزود: «این یک وقفه کوتاه بوده است که امیدوارم ظرف چند روز برطرف شود.» مدیرکل آژانس تاکید کرد که این نهاد برنامه دارد گفتگو‌های فنی با ایران را ادامه دهد، اما هنوز به دلیل ضایعه رخ‌داده در ایران میسر نشده است.
یکی دیگر از دیپلمات‌های ارشد اروپایی گفت: «سه کشور اروپایی پیش نویس یک قطعنامه علیه جمهوری اسلامی را آماده کرده اند، اما هنوز آن را برای اعضای شورای حکام نفرستاده اند.» او به رویترز گفت: «تحلیل ما این است که تغییر زودهنگام رئیس جمهور در ایران چیزی را تغییر نمی‌دهد. ما باید با این قطعنامه جلو برویم، اما مشکل آمریکایی‌ها هستند و ما در گفت‌وگوهایمان هر کاری انجام می‌دهیم تا آن‌ها را متقاعد کنیم.» مشخص نیست چه زمانی در این زمینه تصمیم گرفته خواهد شد. گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران در اوایل این هفته منتشر می‌شود و پیش نویس قطعنامه ها، برپایه این گزارش نوشته می‌شود.
گروسی اخیرا و پیش از سفر ماه گذشته اش به ایران مدعی شده بود که نظارت آژانس بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی که به سرعت در حال پیشرفت است، به دلیل بالا بودن تنش‌ها در خاورمیانه بر سر جنگ اسرائیل و حماس با مشکلات فزاینده‌ای مواجه است. همچنین آژانس ادعا کرده که نظارت‌ها از سایت‌های ایران کاهش یافته و خواهان افزایش حضور بازرسان در این کشور است.
در عین حال مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز سه شنبه یکم خرداد ماه در گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک گفت که آژانس امیدوار است تا قبل از نشست شورای حکام در ژوئن اطلاعات بیشتری درخصوص برنامه هسته‌ای ایران دریافت کند. وی با بیان اینکه «ما در سطح فنی پیگیر هستیم و امیدوارم بتوانیم نتایجی به دست آوریم» افزود: «در غیر‌این صورت، تصور من بر این است که احتمال دارد دوباره به مشکل برسیم.»
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سفری که طی روز‌های ۱۷ و ۱۸ اردیبهشت ماه به ایران داشت با برخی مقامات کشورمان از جمله حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه که به تازگی در سانحه بالگرد به شهادت رسید، علی باقری، معاون وقت وزیر خارجه و سرپرست کنونی این وزارتخانه و محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و رایزنی داشت. بعد از آن سفر بر اساس خبری که «ایرنا» منتشر کرد قرار بود طبق توافق ضمنی ایران و آژانس، پیش از ارائه گزارش دوره‌ای گروسی به شورای حکام در ۷خرداد سال‌جاری، طرفین رایزنی‌های خود برای تهیه پیش نویس را به نتیجه برسانند.
در همین راستا خبری از سفر احتمالی برخی مقامات آژانس به تهران قبل از هفتم خرداد ماه منتشر شده بود. اما هنوز خبر رسمی در رابطه با انجام این سفر در روز‌های آینده منتشر نشده است. در سفر اخیر گروسی به ایران و مذاکرات طرفین مقرر شد تا توافق مشترک مارس (اسفند ۱۴۰۱) که در جریان یکی از سفر‌های گروسی به ایران به دست آمده بود، مبنای تعامل و همکاری دو سویه باشد.
بر اساس این پیش نویس از این پس فعالیت‌ها و همکاری‌های ایران و آژانس در سه بخش دنبال خواهد شد. بخش اول موارد گذشته است که در سند برجام در قالب پرونده پی. ام. دی (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران) بسته شده بود. در این بخش، موضوع مهم دو مکان باقی مانده و راه حل نهایی کردن این پرونده ساختگی مورد مذاکره قرار می‌گیرد. به گفته اسلامی، بخش دوم مربوط به شرایط موجود است که در این شرایط در چارچوب پادمان و ان. پی. تی اقدامات متقابل لازم انجام خواهد شد.
بخش سوم نیز مربوط به شخص مدیرکل آژانس است که وی باید به عنوان تسهیل کننده و تصحیح کننده برای برداشتن موانع و حل و فصل مسائل که عمدتا سیاسی است، تاثیرگذار باشد. باید دید نتیجه رایزنی‌های انجام گرفته و پیش روی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سازمان انرژی اتمی ایران در فرآیند دستیابی به متن این پیش نویس چقدر سازنده و موفق خواهد بود.
پیش‌تر رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل در تحلیل سفر رافائل گروسی به ایران و مذاکراتی که رد و بدل شد به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفته بود: «در توافق اسفند ۱۴۰۱ یا همان مارس ۲۰۲۳، دو طرف در مورد نصب دوربین‌ها در بخشی از مراکز غنی سازی توافق کرده بودند. در این راستا تفسیر آژانس این بود که این توافق شامل نصب دوربین‌ها در مراکز مونتاژ سانتریفیوژ‌ها هم می‌شود، اما ایران چنین تفسیری را قبول نداشت.»
وی افزود: «اختلاف نظر بعدی در خصوص دو مکان ادعایی یعنی تورقوزآباد و ورامین بود که در این سفر اعلام شد که دو طرف پذیرفته اند در این مورد همکاری‌ها را ادامه دهند که مساله مهمی است.» به گفته قهرمانپور، اسلامی نکته دیگری گفت که جدید بود و آن تفکیک مسائل گذشته از مسائل کنونی و آینده است.
