قبل از کشف انسولین و همچنین دارو‌های ضد دیابت رایج، بیماران دیابتی با گیاهان دارویی و درما نهای سنتی معالجه می‌شدند. تاکنون تاثیر مثبت بیش از ۱۲۰۰ گیاه دارویی در کاهش میزان گلوکز خون و یا کاهش عوارض ناشی از آن شناخته شده است.
به گزارش ایسنا، در طی ۱۰ الی ۲۰ سال گذشته تحقیقات آزمایشگاهی و همچنین بالینی متعددی روی گیاهان دارویی مورد استفاده در درمان دیابت انجام گرفت که در تعدادی از آن‌ها اثرات قابل ملاحظه‌ای در کاهش گلوکز خون بیماران دیابتی مشاهده شد. با توجه به دسترسی به منابع گیاهی، عوارض کمتر گیاه درمانی، مقبولیت برای اکثر بیماران و عدم محدودیت تولید یا واردات مواد اولیه دارویی، تحقیق جهت دستیابی به منبع دارویی گیاهی موثر ضروری به نظر می‌رسد.
در این گزارش، مطالبی مربوط به اثر بخشی تعدادی از گیاهان دارویی با خواص کاهندگی گلوکز خون که در طب سنتی ایران در درمان بیماری دیابت تجویز می‌شود و گزارش‌های بالینی و آزمایشگاهی معتبر در ایران و خارج از کشور مبنی بر موثر بودن آن موجود است بطور خلاصه ارائه میگردد.
شنبلیله (Trigonella foenum- graecum): شنبلیله یا شنبلید گیاهی نهاندانه، از دولپه ای‌های جدا گلبرگ است که جزء تیره نخود، تیره فرعی پروانه داران راسته گل سرخ است (۵). در طب سنتی ایران شنبلیله طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر طبیعت گرم و خشک بوده و برگ آن جهت تسکین سرفه‌های سرد، ورم طحال و کبد، دردکمر و برودت مثانه به کار می‌رفته است (۶). زکریای رازی شنبلیله را برای مداوای بیماری دیابت مورد استفاده قرار می‌داده است. کاربرد‌های دارویی شنبلیله در طب سنتی کشور‌های دیگر میتوان به رم و مصر باستان اشاره کرد که جهت تسهیل زایمان و افزایش شیر مادران درد‌های قاعدگی واختلالات معده به کار می‌رفته است. مواد تشکیل دهنده اصلی دانه شامل ساپونین ها، آلکالویید‌ها و فیبر‌های موسیلاژی می‌باشند.
دانه‌های شنبلیله دارای روغن ثابت حاوی اسید‌های چرب ۶ درصد ترکیبات موسیلاژ به میزان ۲۸ درصد و پروتئین ۲۲ درصد، اسید آمینه‌های آزاد، کربوهیدرات ها، فلاونوئیدها، روغن فرار، استرول‌ها است. در مطالعات حیوانی مصرف بذر شنبلیله گلوکز خون ناشتا را هم به صورت حاد و مزمن کاهش میدهد.
در یک مطالعه حیوانی، عصاره خشک بذر شنبلیله با دوز ۱۵ میلی گرم بر کیلوگرم وزن حیوان توانسته است قند خون را در موش‌های سوری دیابتی کاهش دهد. همچنین مشتقات غنی از فیبر عصاره شنبلیله باعث کاهش گلوکز و کلسترول خون در سگ‌های دیابتی شده است. در مطالعات بالینی روی انسان دیابتی نیز اثر بخشی این داروی گیاهی در کاهش قند خون مشاهده شده است.
در یک مطالعه تجویز روزانه ۱ گرم عصاره خشک هیدروالکلی بذر شنبلیله به بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ به مدت ۲ ماه موجب کنترل قند خون شد. پژوهشگران در این مطالعه نتیجه گیری کردند که علاوه بر شنبلیله، رعایت رژیم غذایی و ورزش نیز هر دو می‌توانند در کنترل و کاهش قند خون بیماران دیابتی نوع ۲ موثر باشند.
در دو مطالعه مشابه دانه شنبلیله سطح قند خون را در افراد دیابتی نوع ۲ بهبود بخشید. اما اثر بخشی این داروی گیاهی در تعدادی از مطالعات بالینی رد شده است. بعلاوه در یک مطالعه بالینی که روی بیماران دیابتی نوع دوم در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی انجام شد ترکیب بذر این گیاه همراه با تعدادی از گیاهان دارویی دیگر موجب بهبودی بیماری دیابت شد.
