چرا روسیه نگران تنش میان ایران و اسرائیل است؟

میشل گریسه، پژوهشگر ارشد در موسسه تحقیقاتی غیرانتفاعی و غیر حزبی راند است و تمرکز نوشته هایش بر ایران، جنوب آسیا، سیاست خارجی و استراتژی نظامی روسیه و حقوق بین الملل قرار دارد. او در تازه‌ترین نوشتار برای نشنال اینترست به این سوال پاسخ داده که چرا روسیه تمایلی به درگیری میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل ندارد؟

به گزارش جماران، هفته گذشته در حمله هوایی اسرائیل به سفارت ایران در سوریه، سه نیروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و چهار مستشار ایرانی دیگر کشته (شهید) شدند. انتظار می‌رود ایران در روز‌ها یا هفته‌های آینده اقدام تلافی‌جویانه انجام دهد. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، وعده داده است که اسرائیل «مجازات» و «از این جنایت پشیمان خواهد شد»، در حالی که ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور گفت که این حمله «بی پاسخ نخواهد ماند». ترس از این که این امر می‌تواند باعث تشدید جنگ اسرائیل و حماس به یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر و حتی یک رویارویی مستقیم بین ایران و اسرائیل شود، زیاد است.

پاگرچه گفته شده که مسکو از هرج و مرج در خاورمیانه سود می‌برد، چرا که در سایه آن توجه و منابع غرب را از اوکراین منحرف می‌کند؛ اما اگر درگیری اسرائیل و حماس به یک جنگ گسترده‌تر تبدیل شود، ضرر زیادی متوجه مسکو خواهد شد.

روسیه دهه گذشته را صرف تقویت نفوذ خود در منطقه کرده است. البته باید گفت که اغلب از درگیری‌های محلی به نفع خود استفاده می‌کند. این بیشتر در لیبی، جایی که روسیه از جنگ داخلی کشور برای ایجاد جای پای خود بهره برداری کرد، و در سوریه، جایی که مداخله روسیه رژیم اسد را از سقوط قریب الوقوع در سال ۲۰۱۵ نجات داد، مشهود بود. سپس روسیه ردپای خود را در سوریه گسترش داد و با در اختیار گرفتن پایگاه در طرطوس و حمیمیم، حضور دائمی نظامی در این کشور ایجاد کرد.

پس از خروج ایالات متحده از سوریه در سال ۲۰۱۹، روسیه به نیرو‌های دولتی سوریه کمک کرد تا کنترل شمال شرق این کشور را دوباره به دست گیرند. در همان سال، روسیه تمرینات دریایی مشترکی را با مصر برگزار کرد. ساخت یک نیروگاه هسته‌ای ساخت روسیه در مصر در اوایل سال جاری نشان دهنده رشد مداوم روابط بین دو کشور است.

در حالی که روسیه از بی ثباتی در سوریه و لیبی برای تثبیت جایگاه خود به عنوان یک ضامن امنیت منطقه‌ای استفاده کرد، در صورت تشدید جنگ اسرائیل و حماس، این کشور در موقعیتی نیست که از مزایای مشابهی بهره‌مند شود.

این تا حدی نشان دهنده تبعات سرگرم شدن روسیه به حمله به اوکراین است. در اکتبر گذشته روسیه که جنگ اوکراین هوش و حواس آن را به خود مشغول کرده بود، نتوانست به نمایندگی از ارمنستان متحد سابق در مناقشه با آذربایجان مداخله کند و در نتیجه نیرو‌های ارتش آذربایجان بر منطقه قره باغ کوهستانی که دارای قومیت ارمنی است، تسلط یافتند. این نشان می‌دهد که روسیه در حال حاضر فاقد ظرفیت کافی به عنوان یک نیروی تثبیت کننده در کشور‌های عضو جماهیر شوروی سابق هم هست چه رسد به خاورمیانه.

نشانه‌های دیگر نشان می‌دهد که نفوذ روسیه در خاورمیانه ممکن است در حال کاهش باشد. تحولات میان روابط روسیه و ایران ممکن است سرنخ‌هایی برای وضعیت آینده روسیه در منطقه به دست بدهد. از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، این کشور مشارکت خود را با ایران تعمیق بخشیده و همکاری دفاعی و اقتصادی بیشتری را با تهران دنبال کرده است. روسیه یک تامین کننده مهم تجهیزات نظامی در ایران پیدا کرده که سیستم‌های هوایی بدون سرنشین، موشک‌های بالستیک و جت‌های جنگنده را در اختیار مسکو قرار داده است. روابط نزدیکتر با ایران همچنین توانایی روسیه را برای مقاومت در برابر تحریم‌های بین المللی بهبود بخشیده است.

دوستی رو به رشد مسکو با تهران ممکن است نشان دهنده این باشد که نفوذ روسیه در خاورمیانه همچنان قوی است. با این حال، می‌تواند نشانه‌ای برعکس این تحلیل هم باشد: شاید روسیه متوجه شده که نقش آتی این کشور در منطقه به ایران توانمند نیاز دارد. مسکو برای دستیابی به اهداف استراتژیک بلندمدت خود در خاورمیانه، باید روابط کاری نزدیک با تهران داشته باشد.

تشدید درگیری‌های کنونی در خاورمیانه می‌تواند باعث بروز تنش‌های جدیدی شود. یک درگیری منطقه‌ای وسیع‌تر، به‌ویژه اگر شامل درگیری مستقیم بین اسرائیل و ایران باشد، توانایی ایران را برای ادامه خدمت به عنوان تأمین‌کننده نظامی روسیه محدود می‌کند. از سوی دیگر ممکن است در چنین شرایطی ایران درخواست حمایت بیشتری از روسیه بکند و مسکو ظرفیت محدودی برای این کمک رسانی داشته باشد.

همچنین برای روسیه عامل نگران کننده دیگری هم وجود دارد: یک درگیری گسترده‌تر در خاورمیانه می‌تواند به چین فرصتی بدهد تا به عنوان یک میانجی عمل کند، همانطور که در مذاکره برای تنش‌زدایی بین عربستان سعودی و ایران در مارس ۲۰۲۳ انجام داد. جنگ اوکراین تاکنون هم به وابستگی بیشتر روسیه به چین منتهی شده است. روسیه به ویژه نسبت به تلاش‌های چین برای تحت الشعاع قرار دادن نفوذ روسیه در منطقه خاورمیانه حساس است.

در حال حاضر، به نظر می‌رسد روسیه سیاست انتظارکشیدن را در مناقشه جاری میان اسرائیل و ایران در پیش گرفته است: اسرائیل را به دلیل نقض حاکمیت سوریه محکوم کرده و نیرو‌های بیشتری را در منطقه تحت کنترل سوریه در بلندی‌های جولان مستقر کرده است. اینکه آیا در روز‌های آینده شاهد تشدید قابل توجهی خواهیم بود یا خیر و آیا روسیه قادر به مدیریت خطرات ناشی از آن خواهد بود یا خیر را باید در گذر زمان دید.