از قطعی سامانه تا کم‌اطلاعی فروشگاه‌ها؛ سبد کالای فجرانه میان سردرگمی‌ها

بررسی‌های میدانی در فروشگاه‌ها و میادینی که طرح کالابرگ را اجرا می‌کنند، نشان می‌دهد برخی فروشگاه‌ها طرح دولت را اشتباه متوجه شدند و اعتبار اضافه پرداخت کردند.

به گزارش اکونگار، سردرگمی مردم و فروشگاه‌ها در طرح جدید دولت محسوس است. بازدید میدانی خبرنگار اکونگار از فروشگاه‌ها و میادینی که طرح کالابرگ را اجرا می‌کنند، نشان می‌دهد برخی فروشگاه‌ها طرح دولت را اشتباه متوجه شدند و اعتبار اضافه پرداخت کردند. از سوی دیگر مردم هم بین فروشگاه‌هایی که اجرای طرح را از امروز به فردا می‌اندازند سرگردان شده‌اند.

آن دسته از فروشگاه‌ها که کالا ارائه می‌دهند هم آنقدر شلوغ است که در هر نوبت صبح و عصر فقط به تقاضای تعدادی محدود پاسخ داده می‌شود.

دو طرح فجرانه و کالابرگ، طرح‌هایی هستند که سیاست‌گذار برای افزایش قدرت خرید مردم اجرا کرد. طرح‌هایی که از قضا بسیار مورد استقبال قرار گرفت، زیرا مردم توانایی خرید مایحتاج خود را نداشتند و به همین دلیل از این اجرای آن‌ها استقبال زیادی کردند. البته این استقبال با مشکلاتی نیز همراه شد، زیرا برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای که قرار بود کالا‌ها را به مردم ارایه دهند، همه این کالا‌ها را نداشتند یا این که برخی از فروشنده‌ها از قطع شدن سامانه کالابرگ خبر می‌دادند.

معاون اول رئیس جمهور در حاشیه جلسه هیات دولت و در جمع خبرنگاران، گفت که ۳۶ میلیون نفر با کالابرگ الکترونیکی خرید کرده‌اند که ۸۰ درصد دهک‌های یک تا چهار هستند. صف‌های طولانی مردم برای خرید با کالابرگ در بازار‌های تره‌بار نیز این خبر را تایید می‌کنند.

اعتبار بیشتر پرداخت کردیم!

یک اکانت توییتری از زبان فروشنده‌ای نوشته بود که صاحبان سوپرمارکت‌هایی که طرح کالابرگ ارایه می‌دهند به درستی درباره طرح فجرانه توجیه نشده‌اند و به همین دلیل، سهوا اعتبار بیشتری به مشتریان اختصاص داده‌اند. آنان تصور کرده بودند که اعتبار اختصاص داده شده به هر فرد، ۲۰۰ هزار تومان است و به همین دلیل هم حالا با شوک بزرگی روبرو شده‌اند و در اجرای طرح کالابرگ ضرر بزرگی کرده‌اند. سرپرست خانوار باید به ازای هر نفر از خانواده، یک سبد از اجناس خاص رو با ارزش ۷۰۰ تومان بخرند. از این ۷۰۰ هزار تومان، مبلغ ۵۰۰ هزار تومان را باید خودشان می‌پرداختند و دولت ۲۰۰ هزار تومان به آنان پرداخت می‌کرد، اما برخی از مردم و فروشگاه‌ها متوجه این مساله نبوده‌اند.

به گفته این اکانت توییتری، فروشگاه‌ها به اشتباه تصور می‌کردند که سرپرست خانواده می‌تواند بدون این که پولی پرداخت کند، به ازای هر عضو از خانواده، ۲۰۰ هزار تومان خرید کند. اما حالا متوجه شده‌اند که اشتباه کرده‌اند و نحوه اجرای طرح این گونه نیست. البته بنا بر بررسی‌های «اکونگار» از وزارت کار، این ادعا صحیح نیست و وزارت کار تاکنون چنین شکایتی درباره این طرح دریافت نکرده است و هر شکایتی هم که تاکنون به این وزارت‌خانه ارجاع داده شده است، از سوی مردم و خریداران بوده است نه فروشندگان و ارایه‌دهندگان خدمات کالابرگ. از سوی دیگر هم اساس چنین امکانی وجود ندارد، زیرا محاسبه اعتبار برای خرید با استفاده از کالابرگ، به صورت سیستمی محاسبه می‌شود.

سامانه قطع شده است

ساعت حدود ۱۹:۴۵ دقیقه است؛ فروشگاه جانبو محدوده میدان انقلاب اسلامی، نسبتا شلوغ است و متصدی فروشگاه نیز خرید‌های یک خانم مسن را حساب می‌کند. خبری از تبلیغات کالابرگ و فجرانه بر روی در یا دیوار این فروشگاه نیست. اما اگر از فروشنده بپرسی طرح کالابرگ ارایه می‌دهند یا نه پاسخ می‌دهد که بله، اما الان از ارایه دادن آن معذور هستیم. گشتی در فروشگاه می‌زنی و متوجه می‌شوی که این فروشگاه از اساس مرغ ندارد. پس یعنی ۱۱ قلم کالای اساسی آن تکمیل نیست. فروشنده‌ای که پشت باجه نشسته نیز حالا دیگر سرش خلوت‌تر شده است. پس جلو می‌روی تا کالابرگ الکترونیکی خود را دریافت کنی، اما پاسخ می‌دهد که دلیل معذوریت آنان، شلوغی مغازه نبوده؛ بلکه سامانه کالابرگ از صبح قطع شده است و آن‌ها نمی‌توانند خدمات مربوط به این طرح را به کسی ارایه دهند. اگر هم درباره زمان بازگشت و رفع مشکل سامانه بپرسی، پاسخ می‌شنوی که ما هم نمی‌دانیم، ولی سامانه قطع شده است. البته این در حالی است که فروشگاه زنجیره‌ای افق کوروش درست در چند قدمی همان فروشگاه جانبو چیزی درباه قطعی سامانه کالابرگ نمی‌گوید؛ بنابراین مشخص نیست که فروشنده مایل به ارایه این طرح نیست یا این که سامانه برای برخی از فروشگاه‌ها قطع و برای برخی دیگر برقرار است.

نمی‌دانیم محاسبات چگونه انجام می‌شود!

دقیقا چند پلاک آن طرف‌تر یک فروشگاه افق کوروش وجود دارد که به نظر می‌رسد همه ۱۱ قلم کالای اساسی ارایه شده را پوشش می‌دهد. برخلاف فروشگاه قبلی هم کم و کسری ندارد. در این این فروشگاه، دو پوستر بزرگ درباره نحوه کار و کالا‌هایی که کالابرگ فجرانه پوشش می‌دهد، به در‌های فروشگاه چسبیده شده است. چند برند معروف لبنیات، روغن، ماکارونی و دیگر کالا‌های طرح کالابرگ در این فروشگاه موجود است و سرپرست خانواده‌ای که شامل دریافت این کالابرگ‌ها شده، امکان انتخاب از میان این برند‌های مختلف را دارد.

با وجود همه این امکانات، فروشنده کالابرگ توضیح می‌دهد که بهتر است در فروشگاه دیگری از اعتبار کالابرگ استفاده کرد. او می‌گوید: «ما طرح کالابرگ داریم، اما با درصد حساب می‌کنیم. اگر جایی بروید که همه اعتبار خود را دریافت کنید، بهتر است.» این متصدی فروشگاه، همچنین ادامه می‌دهد: «برای مثال شما یک کالا که جزو کالا‌های اساسی است را انتخاب می‌کنید و بعد درصدی از آن را کم می‌کنیم و کالا را به شما می‌فروشیم.»

در این فروشگاه، طبق اعلام وزارت کار، افراد برای دریافت کالابرگ مجبور نیستند همه ۱۱ قلم اجناس سبد خرید را پر کنند و همچنین هیچ برندی به خریداران تحمیل نمی‌شود. به نظر می‌رسد که همه چیز در حالت ایده‌آل خود قرار دارد، اما خود فروشنده چنین تصور نمی‌کند. او در ادامه تاکید می‌کند: «در برخی فروشگاه‌ها مدل اعتبار متفاوت است و کل هزینه با استفاده از همین اعتبار پرداخت می‌شود. مردم تعریف می‌کنند که در برخی فروشگاه‌ها حتی شوینده را نیز با کالابرگ دریافت کرده‌اند. به همین دلیل هم بهتر است اگر امکان دارید، از جای دیگر خرید کنید.» البته، شوینده جزو اقلامی که دولت به عنوان کالای اساسی اعلام کرده نیست و به گفته این فروشنده، فروشگاه‌های دیگر با روش‌هایی که آن‌ها بلد نیستند، کالابرگ را حساب می‌کنند و به این ترتیب مردم هزینه‌ای برای پرداخت نمی‌دهند و شوینده نیز جزو اقلام اساسی محسوب می‌شود.

کالابرگ داریم، ولی صبر کنید

بازار‌های میوه و تره‌بار در سراسر تهران نیز به ارایه کالابرگ الکترونیکی می‌پردازند. البته، این مراکز آن قدر شلوغ است که هیچ جای سوزن انداختن هم نیست. تقریبا همه مردم هم درباره طرح کالابرگ سوال دارند. در میدان میوه و تره‌بار سهروردی، هم همین ماجرا صادق است. یک کاغذ آ-چهار بر روی در شیشه‌ای سوپر مارکت چسبیده که تنها به یک جمله بسنده کرده است. بر روی این کاغد نوشته شده که طرح فجرانه و کالابرگ دراین فروشگاه ارایه می‌شود. سوپر مارکت میدان شلوغ است و همه سعی می‌کنند سبد خود را کاربردی و ارزان قیمت پر کنند. یک خانم مسن، هنگام پرداخت هزینه کالا‌های سبد خود از فروشنده می‌پرسد که حکایت این کالابرگ‌ها چیست؟

فروشنده که انگار زن مسن را می‌شناسد با روی گشاده پاسخ می‌دهد: «هیچی. کارت یارانه‌ات را می‌دهی و من چک می‌کنم. اگر کالابرگ داشتی، اعتبار آن از کارت کم می‌شود و می‌توانی خرید کنی.» خانم مسن هم هنوز کلام آخر فروشنده منعقد نشده پابرهنه وسط حرفش می‌پرد که یارانه کارت ندارد. فروشنده دوباره توضیح می‌دهد که منظور از کارت یارانه، همان کارتی است که مبلغ یارانه هر ماه به آن واریز می‌شود. هر کارت بانکی که به آن یارانه واریز می‌شود، کارت بانکی کالابرگ هم هست. اگر یک نفر باشید، ۲۲۰ هزار تومان اعتبار دارید. این فروشنده در ادامه توضیح می‌دهد: اگر ۲۲۰ هزار تومان اعتبار داشته باشید باید مقداری بیشتر از ۲۲۰ هزار تومان خرید کنید. نصف این مبلغ را یارانه کم می‌کند و نصف دیگر را شما می‌پردازید، اما لازم نیستی که همه ۱۱ قلم را در سبد خود داشته باشید.

عصر بیاید

یکی دیگر از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در میدان جهاد، بعد از شنیدن درخواست اعمال کالابرگ بر روی خرید‌ها پاسخ می‌دهد که لطفا عصر بیاید، الان نمی‌توانیم کالابرگ ارایه دهیم.

مثل این که کالابرگ سیستمی ارایه می‌شود و فردی که اکنون در شیفت فروشگاه، متصدی فروش کالا بوده است، یاد نگرفته که با این سامانه کار کند. به همین دلیل هم به جمله، شرایط را بر روی در نوشته‌ایم، بسنده می‌کند.

مردم با تخلف چگونه برخورد کنند؟

اگر فروشگاه‌ها بخواهند گران‌فروشی کنند یا مردم را مجبور به خرید از برند خاصی کنند، مصادیق تخلف را انجام داده‌اند. مردم هم می‌توانند این مصادیق را به سامانه ۱۲۴ وزارت صمت و تعزیرات اعلام کنند. سامانه شما هم به ابهامات کالابرگ پاسخ می‌دهد. احتمال اشتباه محاسبه شدن کالابرگ نیز وجود ندارد، زیرا محاسبه‌ها به صورت نرم‌افزاری و سیستمی است؛ بنابراین احتمال این که فروشنده بخواهد به مشتری سهوا و از روی بی‌توجهی اعتبار بیشتری اختصاص دهد، از اساس وجود ندارد.

طرح کالابرگ از کجا آغاز شد؟

طرح اجرای کالابرگ در واقع یک تکلیف قانونی بود که دولت در بودجه سال جاری پیش‌بینی کرد. این طرح برای تشویق مردم به خرید کالا‌های ۱۱‌گانه مورد نظر دولت اجرا شده بود. این کالا‌ها عبارت از شیر، ماست، پنیر، قند و شکر، مرغ، تخم‌مرغ، گوشت قرمز منجمد، روغن، برنج، حبوبات و ماکارانی است.

دولت از اجرای این طرح، دو هدف اصلی داشت؛ نخست آن که تورم مانعی در برابر خرید مایحتاج اصلی مردم نشود و قدرت خرید آنان حفظ شود. دوم هم این که ارزش یارانه‌ها حفظ شود و قیمت کالا‌ها حداقل برای اقشار کم‌درآمدتر، نیز باثبات شود. یعنی در واقع، دولت با اجرای این طرح مایل به حفظ ارزش سبد کالا‌های غذایی و جبران تورم ۱۱ قلم کالای اساسی مردم بود. زیرا یکی دیگر از مزیت طرح‌ها این است که کالا‌های اساسی برای افرادی که کالابرگ الکترونیکی دریافت می‌کنند به نرخ پایه سال ۱۴۰۱ محاسبه می‌شود.

تفاوت میان دو طرح چیست؟

سید رضا یحیوی، مشاور معاون وزیر کار در گفتگو با «اکونگار» توضیح می‌دهد:طرح فجرانه با مدل قبلی چند تفاوت و یک مزیت دارد؛ اول از همه این که اعتبار از ۱۲۰ هزار تومان به ۲۲۰ هزار تومان افزایش پیدا کرده است. در مدل قبل اگر سرپرست خانواده می‌خواست از کالابرگ خود استفاده کرده و خرید کند، در ابتدا باید قیمت پایه را پرداخت می‌کرد و سپس ۲۰۰ هزار تومان هم از یارانه‌اش می‌پرداخت تا امکان جذب ۱۲۰ هزار تومان یارانه مضاعف را داشته باشد. اما در مدل جدید و در طرح جدید، کافی است مردم قیمت مبنا را پرداخت کنند تا بتوانند ۲۲۰ هزار تومان مضاعف خود را هم جذب کنند.

در واقع یعنی، فجرانه، طرح جدید کالابرگ الکترونیکی است که در مدت ۳ ماه عملیاتی می‌شود و در این طرح شرط خرید ۲۰۰ هزار تومان از مبلغ یارانه که پیشتر اعلام شده بود، حذف شده است و اعتبار تشویقی آن از ۱۲۰ به ۲۲۰ هزار تومان افزایش یافته است. بنا بر اطلاعیه‌های دولتی، در طرح فجرانه هر کالا اعتبار خاص خودش را دارد، ولی مردم آزاد هستند از هر نشان و برندی خرید کنند. این مقام مسوول یادآوری می‌کند: خانواده می‌تواند اقلام طرح را در سقف وزنی و کالایی تعریف شده خرید کند، اما امکان جابه‌جایی اعتبار بین گروه‌های کالایی مقدور نیست؛ یعنی نمی‌توان با اعتبار لبنیات، برنج خرید.

پس بنا بر گفته‌های یحیوی، در صورتی که فردی بخواهد به جای روغن مایع ۸۱۰ گرمی، روغن کنجد خریداری کند باید مابه‌التفاوت بین روغن معمولی تا روغن کنجد را بپردازد.

مشاور معاون وزیر کار ادامه می‌دهد: تنها گروهی که می‌توان اعتبار را در آن جابه‌جا کرد گروه لبنیات است؛ این جابه‌جایی به این شکل است که فرد می‌تواند با اعتبار ماست، پنیر خریداری کند. البته، هیچ الزامی برای خرید یکباره ۱۱ قلم وجود ندارد و سرپرست خانوار می‌تواند در طول ماه خرید خود را انجام دهد.

وی در پایان اشاره می‌کند: تا به حال شکایتی از فروشنده‌ها در اجرای این طرح دریافت نکردیم؛ هر شکایتی هم بوده از سمت مردم بوده است. از سوی دیگر هم از آن جایی که این طرح به صورت، سیستمی اجرا می‌شود امکان این که فروشنده‌ها در احتساب مقدار اعتبار اشتباهی کنند، وجود ندارد.

طرح فجرانه، طرح خوبی است که به اقتصاد خانوار‌ها کمک کرده و باعث می‌شود که کاهش قدرت خرید مردم موجب حذف برخی از اقلام اساسی در سفره آن‌ها نشود. اما با وجود همه مزیت‌هایی که طرح‌ها برای مردم در بر داشته، اجرای آن‌ها مشکلاتی برای مردم به وجود آورده است. از قطع شدن سامانه طرح بگیر تا موجود نبودن همه اقلام اساسی در برخی از فروشگاه‌ها زنجیره‌ای و همچنین آشنا نبودن متصدیان فروشگاه‌های زنجیره‌ای با نحوه اجرای این طرح.