چرا عربستان چفیه را ممنوع کرد؟

فرارو- برگزاری جشنواره‌های فیلم خاورمیانه از زمان آغاز جنگ اسرائیل و فلسطین به این سو به هم ریخته است. برگزارکنندگان جشنواره‌های متعددی از جمله جشنواره فیلم آجیال دوحه، جشنواره فیلم کارتاژ تونس و جشنواره فیلم قاهره همگی به نشانه اعلام همبستگی با فلسطین با لغو برنامه‌های شان از خود واکنش نشان دادند. در همین حال، جشنواره بین المللی فیلم مراکش و جشنواره فیلم ال گونا مصر اقدامات نمایشی کمتری از خود نشان دادند و تاکید کمتری بر روی فرش قرمز معمول شان داشتند.

به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، با این وجود، در عربستان سعودی همه چیز طبق روال معمول پیش رفته است. چهارمین دوره از فصل غافلگیرکننده ریاض که شامل بیش از ۸۰۰۰ رویداد هنری، موسیقی، تئاتر، غذا و ورزش در طول چند ماه است دست نخورده باقی مانده و باعث برانگیخته شدن خشم منتقدان نسبت به بی احترامی به خون ریخته شده دست کم ۲۰ هزار فلسطینی در غزه شده است. این در حالیست که کنسرت‌ها پس از مرگ "نواف الاحمد الجابر الصباح" امیر پیشین کویت به حالت تعلیق درآمدند.

جشنواره بین المللی فیلم دریای سرخ (RSIFF) که امسال از ۳۰ نوامبر تا ۹ دسامبر در جده برگزار شد اکنون بزرگترین رخداد سینمایی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا محسوب می‌شود. این جشنواره که در سال ۲۰۱۹ میلادی راه اندازی شد بزرگترین کمک‌های مالی را برای فیلمسازان عرب و آفریقایی در منطقه ارائه می‌کند و صنعت جهانی را با استعداد‌های جدید پادشاهی سعودی آشنا ساخته که از طریق صندوق توسعه فرهنگی عربستان از آن جشنواره حمایت می‌کند.

این یک رخداد پرستاره و مملو از صرف هزینه‌های مالی بزرگ بوده است. نشریه ورایتی هفته گذشته گزارش داد که "ویل اسمیت" یک میلیون دلار برای حضور در این مراسم دریافت کرده و "گوئینت پالترو" مبلغی بیش‌تر از آن را دریافت کرده است. از دیگر چهره‌های حاضر در آن جشنواره از هالیوود، اروپا، بالیوود و منطقه می‌توان به جانی دپ، اندرو گارفیلد، هالی بری، رانویر سینگ، میشل ویلیامز، آدریان برودی، کاترینا کایف، نیکلاس کیج، شارون استون، بوراک اوزچیویت، دیانه کروگر و جیسون استاتهام اشاره کرد.

هم چنین به نظر می‌رسد که سینمای فلسطین نیز در آن جشنواره مورد استقبال قرار گرفت. "معلم" اولین فیلم ساخته شده توسط "فرح نابلسی" جایزه هیئت داوران و هم چنین بهترین بازیگر مرد را از آن خود ساخت. با این وجود، به زودی آشکار شد که این استقبال در تضاد با سیاست‌های اعمال شده در قبال مهمانان آن رخداد بوده است. فیلمسازان فلسطینی اشاره کرده اند که در آن جشنواره ممنوعیت چفیه وجود داشت و مدعی هستند که از طریق این ممنوعیت، حق ابراز وجودشان نقض شده است.

مشاهدات آنان به نظارت عربستان سعودی بر بازدیدکنندگان بین المللی اشاره می‌کند و بر شکاف بین مبارزه برای بیان هنری و عدم تحمل ریاض تاکید می‌کند موضعی که اکثر ستاره‌ها و چهره‌های صنعت فیلمسازی در جشنواره نسبت به آن غافل به نظر می‌رسیدند. شرکت کنندگان که از لحاظ ملیت، نقش و سن متفاوت بوده اند به شرط ناشناس ماندن در میانه ترس از مسائل امنیتی و تاثیر اظهارات شان بر حرفه خود صحبت کردند. بسیاری از آنان می‌گویند ممنوعیت نمایش چفیه با تحریک مقام‌های حکومتی و نه با تصمیم برگزارکنندگان جشنواره صورت گرفته است.

چفیه: نماد فلسطین

زمانی بود که عربستان سعودی قوانین لباس عمومی سخت گیرانه‌ای را بر ساکنان و بازدید کنندگان اعمال می‌کرد. با این وجود، این سیاست در حالی که هنوز طبق استاندارد‌های اروپایی محافظه کارانه محسوب می‌شود در سالیان اخیر تقلیل یافته است. برای مثال، اکنون استفاده از پوشش حجاب و نقاب برای زنان سعودی و بازدیدکنندگان دیگر به شکل یکسان به امری اختیاری تبدیل شده است. پادشاهی سعودی هیچ قانونی رسمی‌ای مبنی بر ممنوعیت پوشیدن چفیه فلسطینی که در شورش اعراب در فاصله سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ میلادی به نمادی برجسته تبدیل شد را وضع نکرده است. چفیه در سال ۱۹۶۰ میلادی به طور خاص توسط "یاسر عرفات" رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین به عنوان یک لباس ملی و هویتی احیا شد و از آن زمان به این سو به نماد جهانی ابرز همبستگی با فلسطینیان تبدیس شده است. بنابراین، بسیاری از افرادی که با "میدل ایست آی" صحبت کرده اند می‌گویند زمانی که کارکنان امنیتی در مراسم از آنان خواستند چفیه‌های خود را بردارند شگفت زده شدند.

"مها" یک تهیه‌کننده عرب که نخواسته نام واقع‌ اش ذکر شود می‌گوید که یک مقام امنیتی در هتل ریتز کارلتون در جده مقر جشنواره هنری برگزار شده از او خواست چفیه رنگی اش را به نمایش در نیاورد. "سمیه" تهیه کننده مشهوری که او نیز خواسته نام اش فاش نشود می‌گوید در جریان اکران نمایش به دلیل پوشیدن یک روسری معمولی که دارای طرح مستطیل‌های کوچک قرمز و سیاه بود از سوی ماموران متوقف شد. زمانی که از او خواسته شد تا روسری اش را بردارد او قبول نکرد و تهدید کرده بود که جشنواره و عربستان سعودی را ترک خواهد کرد. او سپس خواستار صحبت با مقام مافوق شد. مامور امنیتی در نهایت تسلیم شد و عذرخواهی کرد و به او اجازه عبور داد. سمیه هم چنین می‌گوید چگونه یک فیلمساز دیگر عرب و از حامیان سرسخت فلسطین توسط نیرو‌های امنیتی مجبور به برداشتن روسری اش شد و در حاالی که اشک می‌ریخت جشنواره را ترک کرد.

برخی دیگر از شرکت کنندگان از پیش از زمان حضورشان هشدار را درباره استفاده از چفیه دریافت کرده بودند. برای مثال، راشا که در اوایل دهه سوم عمر خود به سر می‌برد و برای اولین در جشنواره شرکت کرده بود می‌گوید: "فردی در آنجا صریحا گفت که استفاده از چفیه غیر قانونی است. یک دقیقه به طول انجامید تا حرف‌های او را هضم کنیم. دوباره از او خواستیم خواسته اش را بیان کند تا مطمئن شویم که اشتباه متوجه نشده ایم، اما پاسخ او هرگونه شک و تردیدی را از بین برد".

راشا فضای عمومی جشنواره را برای فیلمسازان سیاسی "ناخوشایند" توصیف کرد. "جان" یک کارگردان اروپایی نیز می‌گوید گمان نمی‌کرد که به دلیل پوشیدن چفیه با اخم ماموران سعودی مواجه شد، اما در ریترز کارلتون از او خواسته شد تا آن را بردارد.

فلسطین، ریاض و روابط فیمابین

عربستان سعودی و فلسطین در بخش عمده قرن گذشته از روابط قوی برخوردار بودند. ملک فیصل که تا سال ۱۹۷۵ بر عربستان سعودی حکمرانی کرد پس از جنگ علیه اسرائیل در سال‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ میلادی نسبت به آرمان فلسطین همدل بود. روابط فلسطین و عربستان سعودی در طول جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ میلادی زمانی که عراق با حمایت یاسر عرفات رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین به کویت متحد ریاض حمله کرد تیره و تار شد. اکنون حماس که کنترل غزه را در دست دارد تحت حمایت ایران در منطقه است. به طور گسترده انتظار می‌رود که محمد بن سلمان ولیعهد قدرتمند عربستان سعودی بدون در نظر گرفتن اراده و خواست شهروندان پادشاهی سعودی روابط خود را با اسرائیل در مقطعی عادی کند. در کشوری که اعتراضات عمومی غیرقانونی است ممنوعیت پوشش چفیه نشانه دیگری است که نشان می‌دهد هیچ شکلی از مخالفت در عربستان سعودی قابل تحمل نخواهد بود. سازمان دهندگان جشنواره به شرکت کنندگان گفته بودند که در مورد فلسطین به اظهارنظر عمومی نپردازند و بحث‌های خود را به رویداد‌های غزه مرتبط نسازند.

برخی از مهمانان گفتند که چگونه تحت نظر قرار گرفتند. یکی از تهیه کنندگان فلسطینی که به دلیل استفاده از روسری زرد معمولی متوقف شد می‌گوید که یک مامور آشکارا به او گفت که استفاده از روسری در همه اشکال آن ممنوع است و طبق دستورالعمل به ممنوع ساختن چفیه مرتبط بوده است. آن تهیه کننده می‌گوید این موقعیتی کاملا کافکایی است. آن تهیه کننده فلسطینی می‌گوید که باور ندارد صرفا ممنوعیت استفاده از چفیه در جشنواره در جریان بوده است. او می‌گوید هنگام ورود به یک مرکز خرید در خارج از محوطه برگزاری جشنواره توسط یک محافظ امنیتی متوقف شد و او را مجبور ساختند تا چفیه را بردارد. او می‌گوید با این وجود بسیاری از شهروندان سعودی با من ابرازهمبستگی کردند و گفتند دل ما با توست.

شاید عمومی‌ترین مهمان جشنواره‌ای که صحبت کرد "فرح نابلسی" بود که در مراسم اهدای جوایز در تاریخ ۷ دسامبر به اظهارنظر پرداخت. این کارگردان بریتانیایی - فلسطینی با دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد به نمایندگی از صالح باکری اظهار داشت:"نسل کشی در غزه را متوقف کنید. کشتار برادران و خواهران و فرزندان ما را در غزه متوقف کنید". هفته گذشته او فاش کرد که پخش دومین سخنرانی اش پس از دریافت جایزه هیئت داوران قطع شد.

او در آن شب در جده به حضار گفته بود: "عدم پرداختن به ویرانی‌های کنونی در غزه برای من شرم آور است". یکی دیگر از فیلمسازانی که جرات کرد تا صحبت کند "محمود المساد" اردنی بود که پیش‌تر جوایزی را در سطح بین المللی از جمله در ساندنس کسب کرده است. اوایل سال جاری ۴۰۰۰۰ دلار کمک هزینه از سوی جشنواره دریای سرخ برای ساخت یک فیلم مستند به او اعطا شد. اما او آن را چند هفته پیش پس داد و دلیل آن را ناکامی جشنواره در اعتراف به خونریزی در فلسطین دانست. سایر فیلمسازانی که آثارشان برای نمایش در جشنواره دریای سرخ سعودی‌ها پذیرفته شده بود نیز متعاقبا فیلم‌های خود را به دلیل آن چه "سکوت جشنواره در مورد غزه" یاد شده از جشنواره خارج ساختند.

محمود المساد، اما علیرغم آگاهی از این موضوع که هم از سوی پادشاهی سعودی و هم در جشنواره در فهرست سیاه قرار می‌گیرد به ایراد سخنان اش پرداخت و در حالی که، به گفته او بسیاری به طور خصوصی از او حمایت کرده اند، اما هیچ کس در اظهار نظر عمومی به او نپیوست امری که و او را شوکه و سرخورده ساخت. او می‌گوید:" آزادی و ایستادگی در برابر آنچه شما به آن اعتقاد دارید از ارزش‌های اصلی سینماست. اگر برای این مبارزه نکنیم پس خلق اثر هنری چه فایده‌ای دارد؟ احساس می‌کنم اکنون از طریق سکوت در حال خریدن ما هستند. من حاضر نیستم بخشی از این روند باشم. "

فیلم در عربستان سعودی: رونق در میان سرکوب

جشنواره فیلم دریای سرخ فضای عمومی را برای کارگردانان و تهیه کنندگان سعودی فراهم می‌کند تا بتوانند با جامعه بین المللی فیلم به شکلی بی نظیر تعامل داشته باشند.

برنامه‌های این رویداد مخاطبانی زیاد و جوانان جدی تشنه سینما را به شکلی تامل برانگیز پرورش داده است. این موضوع نشان دهنده جامعه گسترده‌تر عربستان است که در حال حاضر درگیر یک رابطه عاشقانه با سینما است: پادشاهی سعودی که تا پیش از سال ۲۰۱۸ هیچ اکران عمومی‌ای بر روی پرده سینما نداشت اکنون سریع‌ترین بازار در حال رشد جهان در آن عرصه است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ یک میلیارد دلار از آن صنعت درآمد کسب کند.

نام‌های معروف و ثروت کلانی که هر زمستان به جده جذب می‌شود تاییدی بر ثروت، دسترسی پذیری و ارتباطات پادشاعی سعودی هستند. با این وجود، این سطح از نفوذ منتقدان عربستان سعودی را به سوی این استدلال سوق می‌دهد که مانند ورزش از جمله حمایت مالی از تور گلف PGA تا خرید باشگاه فوتبال نیوکاسل هدف رویکرد اخیر ریاض در عرصه سینمایی نیز منحرف کردن توجه افکار عمومی از نقض حقوق بشر در عربستان سعودی است.

با این وجود، برای فیلسمازان مستقل منطقه کمک‌های مالی سخاوتمندانه و چشم‌انداز کار فراهم شده که از سوی آن جشنواره وسوسه کننده است. منابعی آگاه که صحبت کرده اند مدعی شده اند که فهرست نام مهمانانی که در رسانه‌های اجتماعی بیش از حد پر سر و صدا به نظر می‌رسند از سوی پادشاهی سعودی حذف شده است.

آن منبع می‌گوید:" تصور من این است صدا‌هایی که ممکن است در گذشته از عربستان سعودی انتقاد کرده باشند هنوز هم می‌توانند اجازه ورود به جشنواره را داشته باشند، اما هرگز در تریبون‌های عمومی مورد حمایت دولت قرار نخواهند گرفت. دولت مطمئنا پیگیری می‌کند که چه کسی در چه زمانی علیه ریاض سخنی گفته است".