اعتماد نوشت: بعد از اعلام نرخ ارز ۲۸۵۰۰ تومانی ازسوی بانک مرکزی در این مدت شاهد بودیم که همان مسیری که در مورد ارز ۴۲۰۰ تومانی تکرار شد، با ثابت نگه داشتن نرخ ۲۸۵۰۰ تومانی هم رخ داد که این مساله برای اقتصاد کشور، چیزی شبیه به افتادن در چرخه باطل ارز ترجیحی است. در این راستا روز گذشته عبدالناصر همتی، رییس اسبق بانک مرکزی در صفحه شخصی‌اش نوشت؛ در مدت ۷ ماه بین برخی واردکنندگان و واسطه‌ها ۲۲۰ هزار میلیارد تومان ارز رانتی توزیع شده است و همان‌طور که بانک مرکزی اعلام کرده از اول سال تا به امروز ۲۰ میلیارد دلار ارز در سامانه نیما و ۱۲ میلیارد دلار ارز۲۸۵۰۰ تومانی و ۱۰ میلیارد دلار نیز ارز اشخاص برای واردات تامین کرده است.
همتی در ادامه نوشت؛ اگر ۱۲ میلیارد دلار ارز ۲۸۵۰۰ تومانی اختصاص یافته برای کالا‌های اساسی و دارو را در حمایت از سفره مردم درنظر گرفته و آمار آن را جدا کنیم، با درنظر گرفتن تخصیص و تامین ۲۰ میلیارد دلار در سامانه نیما، با نرخ ارز دستوری حدود ۳۰درصد زیر قیمت ارز بازار، در مدت ۷ ماه و صرفا از این بابت، بین ۵۰ تا صددرصد ۲۲۰ هزار میلیارد تومان رانت ارزی بین برخی واردکنندگان و واسطه‌ها و به ضرر دولت و صادرکنندگان توزیع شده است. تحت عنوان سیاست تثبیت، هم رانت سنگین ارزی توزیع و زمینه یک کسادی اقتصاد را فراهم کردید و هم نتوانستید کاهش جدی در دلار بالای ۵۰ هزار تومانی و تورم بالای ۴۰درصدی ایجاد کنید!
اما چرا ارز چند نرخی همچنان باعث رانت می‌شود و مدام در حال تکرار است و ارز تک نرخی قابلیت اجرا شدن ندارد؟
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه خوارزمی در واکنش به سخنان رییس اسبق بانک مرکزی گفت: هدف از تخصیص ارز ۲۸۵۰۰ تومانی جلوگیری از افزایش قیمت کالا‌های اساسی و ضروری بود، اما آنچه حائز اهمیت است مابقی این ارز است که ۳۰ درصد زیر قیمت توزیع شده است.
او ادامه داد: هدف از نرخ‌گذاری دلار در مرکز مبادله ارزی کنترل قیمت دلار در بازار آزاد بود که نرخ آن را آرام‌آرام به سمت مرکز مبادله هدایت کند، اما همچنان این فاصله حفظ شده و می‌بینیم که قیمت دلار این روز‌ها در مرکز مبادله ارزی حدود ۴۱ هزار تومان و در بازار آزاد در محدوده ۵۱ هزار تومان شده است که در ۷ ماهه اخیر فاصله‌ای بین ۷ تا ۸ هزار تومان میان نرخ دلار در مرکز مبادله با بازار آزاد به وجود آمده است.
این اقتصاددان افزود: آنچه آقای همتی هم به آن اشاره کرده در مورد رانتی است که در این ۷ ماه توزیع شده که در حدود ۲۲۰ هزار میلیارد تومان بوده البته نکته اینجاست که موضوع مربوط به چند نرخی بودن ارز تنها در دولت سیزدهم رخ نداده و در دولت‌های دیگر هم با این موضوع مواجه بودیم که بنده هم یکی از مخالفین سرسخت نظام چند نرخی ارز بوده و هستم و از زمانی که آقای جهانگیری ارز ۴۲۰۰ تومانی معروف را مطرح کرد برخی با این ارز مخالفت کردند، اما پس آن دیدیم که همین افراد هم همان مسیر دلار جانگیری را طی کردند.
شقاقی شهری با بیان اینکه عملا امروز با سه نرخ ارز روبه‌رو هستیم، خاطرنشان کرد: یک نرخ مربوط به نرخ ۲۸۵۰۰ تومانی می‌شود که قرار بر این بود با ارز حاصل از صادرات نفت این نرخ تامین اعتبار شود که صرفا هم برای کالا‌های ضروری و اساسی باشد که البته شبیه همان ارز ۴۲۰۰ تومانی جهانگیری است.
او ادامه داد: نرخ دیگر مربوط به نرخ مرکز مبادله ارزی می‌شود که در نظام بانکی حدود ۳۸ هزار و ۵۰۰ تومان نرخ‌گذاری شده و به واردکنندگان می‌دهند، البته در مرکز مبادله ارزی در محدوده ۴۱ هزار تومان این دلار را به دست مردم می‌دهند که برای سفر و سایر نیاز‌های ارزی مصرف می‌شود و نرخ دیگر هم مربوط به بازار آزاد می‌شود که مدت‌هاست در محدوده ۴۹ تا ۵۲ هزار تومان در نوسان است. این اقتصاددان افزود: آقای فرزین، زمانی که رییس بانک مرکزی شد اعلام کرد بنده نرخ بازار آزاد دلار را قبول ندارم و این نرخ یک نرخ تلگرامی است این درحالی است که باید بازار آزاد را پذیرفت، چراکه در واقعیت این بازار وجود دارد و قیمت‌ها در این بازار هم واقعی هستند و با درنظر گرفتن قیمت‌ها در آینده نرخ‌گذاری‌ها در این بازار انجام می‌شود.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: نرخ بازار آزاد با منطق علم اقتصاد هم سازگاری دارد و انتظارات آینده را هم در قیمت دلار لحاظ می‌کند و هر زمان مساله‌ای پیش می‌آید نرخ مرکز مبادله ارزی هم افزایش پیدا می‌کند و بالعکس هر زمانی که اقتصاد کمی به ثبات می‌رسد هر دو تا حدودی افت می‌کنند و شاهد آن بودیم که در جریان تنش‌ها میان حماس و اسراییل قیمت دلار در مرکز مبادله ارزی تا حدود ۴۲ هزار تومان و در بازار آزاد هم تا محدوده ۵۳ هزار تومان افزایش پیدا کرد و با آرام‌تر شدن فضا هر دوی این نرخ‌ها افت کردند.
شقاقی شهری ادامه داد: آن‌گونه که آقای همتی اعلام کرده‌اند اگر ارز ۲۸۵۰۰ تومانی که با نظارت توزیع می‌شود را کنار بگذاریم و مابه‌التفاوت ارزی که برای سایر کالا‌ها توزیع می‌شود را درنظر بگیریم رانت به وجود آمده حدود ۲۲۰ هزار میلیارد تومان می‌شود. در ۷ ماه گذشته هم این رانت توزیع شده است که آن‌هم به دلیل ضعف در زیرساخت‌های نظارتی بوده است و نظارت‌های مویرگی و شبکه‌ای در نظام واردات وجود نداشته و هر زمانی که به نظام چند نرخی ارز نگاه می‌کنیم همیشه یک رانتی را برای یک اقلیتی می‌بینیم.
این اقتصاددان گفت: البته چاره این مساله هم مشخص است و باید قیمت بازار آزاد را پذیرفت، اما متاسفانه تا زمانی که نافی قیمت دلار در بازار آزاد باشیم با همین مساله هم روبه‌رو هستیم و همین امروز هم با یک نظام سه نرخی در کشور مواجهیم که به دلیل تفاوت معنادار بین این سه نرخ، رانت هم توزیع می‌شود این درحالی است که قرار بر این بود تا مرکز مبادله ارزی به گونه‌ای سازماندهی شود تا قیمت دلار در بازار آزاد کاهش پیدا کند و فاصله نرخ دلار در بازار آزاد و مرکز مبادله کمتر شود، اما در ۷ ماه گذشته شاهد آن بودیم که این فاصله حفظ شده و بین ۷ تا ۸ هزار تومان فاصله قیمتی دارد. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: متاسفانه گاهی شاهد آنیم که با ارز ۳۸۵۰۰ تومانی هم که دولت به برخی از واردکنندگان می‌دهد یا کالایی وارد نمی‌شود یا کالا را با نرخ ارز آزاد که ۵۰ تا ۵۱ هزار تومان است به دست مردم می‌دهند که به ازای هر یک دلار رانت ۱۲ هزار تومان فاصله وجود دارد.
شقاقی شهری در پاسخ به این پرسش که چرا ارز تک‌نرخی قابلیت اجرا شدن ندارد و همواره شاهد رانت ارزی در کشور هستیم، گفت: حداقل کشور باید در شرایط تحریمی نظام دو نرخی ارز را اجرا می‌کرد و آن را می‌پذیرفت و سه نرخی شدن ارز را اجرا نمی‌کرد و تنها کالا‌های اساسی را با نظارت‌های سخت‌گیرانه و به واسطه درآمد‌های نفتی اجرا می‌کرد و مابقی ارز حاصل از صادرات نفت را به قیمت بازار عرضه می‌کرد و رانت را هم حذف می‌کردند.
او در ادامه افزود: بانک مرکزی اصلا حاضر به پذیرش دلار آزاد نیست و ایراد اصلی هم این است که بانک مرکزی این دلار را نپذیرفته و مرکز مبادله ارزی را به همین دلیل راه‌اندازی کرده‌اند تا مبتنی بر ارز صادرکنندگان باشد تا نیاز‌های واقعی اقتصاد هم تامین شود و به تدریج سهم بازار آزاد هم کوچک‌تر شود و قیمت آن به سمت مرکز مبادله ارزی میل کند که این اتفاق هم نیفتاده است.
این اقتصاددان تصریح کرد: به نظر می‌رسد ۳۰ درصد از نیاز‌های ارزی کشور همچنان از بازار آزاد تامین می‌شود که برای قاچاق یا واردات غیررسمی مصرف دارد و بخشی از مصارف ارزی دیگر که مردم به آن نیاز دارند و امکان تامین آن از مرکز مبادله ارزی وجود ندارد و همچنین حفظ قدرت خرید مردم از طریق ریال به دلار، هر چند ممکن است برخی از کارشناسان این سهم را زیر ۵ درصد عنوان کنند، اما به اعتقاد بنده سهم این بازار حدود ۳۰ درصد است و کاملا هم مبتنی بر عرضه و تقاضای ارز عمل می‌کند و انتظارات آینده را هم در این نرخ‌گذاری لحاظ کرده است.
او افزود: تجربه ۷ ماه گذشته نشان داد که این شکاف میان مرکز مبادله ارزی و بازار آزاد از بین نرفته است و این فاصله همچنان ثابت مانده که یک اختلاف ۸ هزار تومانی هم با بازار آزاد دارد.
شقاقی شهری با بیان اینکه سه نگاه در مورد بازار آزاد ارز وجود دارد، گفت: کارشناسان اقتصادی در این مورد به سه دسته تقسیم می‌شوند، دسته اول بر این باورند که قیمت بازار آزاد غیرواقعی و تلگرامی است و بازار آزادی برای نرخ دلار وجود ندارد و این بازار در دست دشمنان است، دسته دوم معتقدند که بازار آزاد دلار وجود دارد، اما سهم آن در اقتصاد ایران ناچیز است و دسته سوم بر این باورند که بازار آزاد دلار در اقتصاد ایران وجود دارد و سهم مشخصی هم دارد که بنده هم جزو این دسته هستم، چراکه این بازار است که انتظارات آینده را مشخص می‌کند.
