پرداخت هزینه دور زدن تحریم‌های نفتی با دیپلماسی قدرتمند

فرارو-مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا روز جمعه ۱۲ آبان طرحی را در زمینه تشدید تحریم‌های نفت ایران تصویب کرد که بر اساس آن، بندر‌های خارجی باید تدابیر «توقف اجازه پهلو گرفتن کشتی‌های حامل نفت ایران» را اعمال کنند.

به گزارش فرارو، این طرح همچنین تشدید تحریم فرآوری نفت ایران توسط پالایشگاه‌های خارجی را نیز در نظر گرفته است. طرح قانون مذکور با ۳۴۲ رای موافق در مقابل ۶۹ رای مخالف در مجلس نمایندگان ایالات متحده تصویب شد. این مصوبه برای تبدیل شدن به قانون نخست مستلزم تصویب از سوی مجلس سنای آمریکا و سپس امضای آن توسط جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده است.

مایک لاولر قانونگذار جمهوریخواه و جِرِد موسکوویتس قانونگذار دموکرات با انتشار بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند این طرح «پیام روشن و نیرومندی به بازیگرانی همچون چین، روسیه، و دیگران می‌فرستد که: «به ایران برای دور زدن تحریم‌ها کمک نکنید وگرنه با عواقب آن روبرو خواهید شد.»، اما این نخستین باری نیست که ایران تحت تحریم‌های نفتی قرار دارد. پیش از این نیز ایران بار‌ها تحریم‌های مختلف نفتی را تجربه کرده است. کیمبرلی دونوان مدیر ابتکار عمل اقتصادی شورای آتلانتیک می‌گوید: «اگر این طرح تصویب شود تفاوت چندانی با تحریم‌های موجود ندارد. تحریم‌هایی که در حال حاضر علیه ایران و به ویژه بخش انرژی آن اعمال می‌شود، بسیار گسترده است... من دقیقاً مطمئن نیستم این روند چطور پیش می‌رود یا اینکه واقعاً چه تأثیر معناداری بر ظرفیت فروش نفت ایران خواهد گذاشت».

چین را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران در سال‌های پساتحریم دانست. طبق آمار مؤسسه کپلر، صادرات نفت ایران به چین به بیش از ۱/۸ میلیون بشکه در روز رسیده است. برخی کارشناسان معتقدند بخشی از این صادرات مربوط به ذخایر نفت ایران است که در نفتکش‌ها روی دریا انبار شده است. پیش از اعلام رسمی گزارش کپلر، مایک لالر نماینده جمهوری‌خواه ایالات متحده، طرحی را برای پاسخگو کردن چین در قبال خریداری نفت از ایران ارائه کرده بود. این طرح در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان تصویب شده و در انتظار بررسی در مجلس نمایندگان است. لالر اشاره کرد، همکاری ایران و چین به معنای نقض تحریم‌های آمریکاست. او گفت که چین یکی از بزرگترین خریداران نفت ایران است و این خرید‌ها به ایران کمک می‌کند تا تحریم‌ها را دور بزند. رویترز درکزارشی مدعی شده که با وجود فشار تحریم ها، تخفیف‌های نفتی بالای ایران منجر به فروش گسترده نفت به چین شده است و عدم‌النفع ایران از تخفیف در ۹ ماهه سال ۲۰۲۳ را معادل ۴.۲ میلیارد دلار ارزیابی‌ی شود.

شرایط مذکور با پرسش‌هایی همراه است از جمله این که پیامد‌های تحریم‌های جدید ایالات متحده علیه ایران چه خواهد بود و ایران چگونه می‌تواند یا این شرایط مقابله کند؟ فرارو در راستای پاسخ دادن به این پرسش‌ها با فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی، گفتگو کرده است:

اهمیت بهبود سیاست خارجی در فروش نفت

فرزین سوادکوهی به فرارو گفت: «سال‌های سال است که تحت تنگنا‌های تحریمی قرار داریم و مشکلاتی که در بخش توسعه حوزه نفت داریم، هر روز انباشته‌تر می‌شود. از طرفی، عدم مدیریت درست یا سوء مدیریت در حوزه توسعه نفت ایران نیز مزید بر علت شده است و نمی‌توانیم بگوییم که فقط تنگنا‌های تحریمی کشور ما را تحت فشار گذاشته است. تصمیمات جدید کنگره ایالات متحده، مسیری را که قرار بود با شرایط سخت طی کنیم، سخت‌تر کرده است.»

وی افزود: «جریان‌هایی در کشور وجود دارند که چه بسا از شدیدتر شدن تحریم‌ها سود بیشتری می‌برند و این موضوع هر روز کار ما را به تعویق می‌اندازد. ما برای توسعه زیرساخت‌های نفتی و تهیه ابزار‌های ابتدایی این حوزه، به همکاری با شرکت بزرگ بین المللی نیاز داریم. اما با تشدید تحریم ها، ارسال تجهیزات و همکاری ما نیز با مشکلاتی مواجه می‌شود؛ بنابراین مجبوریم تجهیزات مورد نیازمان را از واسطه‌های مختلف تهیه کنیم و به همین نسبت نیز هزینه بسیار بالاتری را متقبل شویم. بخشی از مشکلات نیز به تعاملات سیاسی ما با کشور‌های مختلف بر می‌گردد. یعنی اگر ما در حوزه سیاست خارجی تعاملات قوی تری داشته باشیم، فشار‌ها کمتر می‌شود.»

هزینه‌های سنگین دور زدن تحریم‌ها

این کارشناس انرژی گفت: «وقتی پالایشگاه‌ها یا مقاصدی که نفت ما به هر شکلی (واسطه‌ای یا مستقیم) به آن جا صادر می‌شود، تحت فشار تحریمی قرار گرفته و از ارتباط با ما منع شوند، ممکن است در مرحله اول برای آن‌ها با ضرری همراه باشد، اما آن‌ها مشکلات ما را ندارند و طبیعتا به سرعت بازار‌های جدیدی برای خود پیدا می‌کنند. ما هر روز در حال از دست دادن کشور‌های هدفمان هستیم. با توجه به این که اقتصاد ما یک اقتصاد به شدت وابسته به نفت است، مهمترین تاثیری که چنین شرایطی می‌تواند داشته باشد، اثرات سوء در اقتصاد کشور است.»

وی افزود: «تمام راه‌های صادراتی که ما تصور می‌کنیم می‌توانند به ما کمک کنند، سهم فروشمان را حفظ کنیم، با گسترده‌تر شدن تحریم ها، محدود‌تر می‌شوند. حتی یک گام فراتر را هم می‌گویم که چه بسا، مسیر‌هایی که ما تصور می‌کنیم می‌توانند کمک کننده باشند، پیش از استفاده ما، توسط تحریم کنندگان کشف و مسدود شده است. طبیعتا در این شرایط ما مدام باید راه‌های جدیدی برای دور زدن تحریم‌ها پیدا کنیم. هر چند من به اصطلاح «دور زدن تحریم» اعتقادی ندارم. تصور می‌کنم دست به دامن هر روشی شدن و به هر طریقی نفت فروختن و به مشتری رساندن به معنای دور زدن تحریم نیست، چرا که این نوع رفتار هم می‌تواند هزینه‌های سنگینی به کشور تحمیل کند و جای تفاخر ندارد که ما با هزینه‌های سنگین و صرف وقت و انرژی بسیار زیاد، مدام این گفته را تکرار کنیم که «ما تحریم‌ها را دور زدیم». این راه حل، راهکار نهایی نیست. به اعتقاد من راه حل درست، افزایش تعاملات در حوزه سیاست خارجی است.»

بازار‌های نفت بین الملل با کنشگری پیش می‌رود

سوادکوهی گفت: «چین یا هند که ما تصور می‌کنیم بازار هدف ما هستند، معطل ما نمی‌مانند و وقتی در تنگنا‌های شدید قرار بگیرند به دنبال کشور‌ها و معاملات جایگزین می‌گردند. ما با عراق و ترکیه نیز مشکلاتی داریم و تلاش داریم با ترکمنستان نیز ارتباط برقرار کنیم، اما همچنان با این کشور درگیر سوء تفاهم‌های بسیار شدیدی هستیم؛ بنابراین تلاش‌های مذکور، دستاورد چندانی در حوزه اقتصادی برای ما نداشته که ملموس به نظر برسد. بسیاری از وعده‌ها و اعداد ارائه شده توسط مسئولان حوزه نفت، بیشتر در حد حرف است.‌ای کاش شفافیت رسانه‌ای در این زمینه بیشتر بود و می‌توانستیم بررسی کنیم که چگونه می‌توانیم بر اساس سخنان وزیر نفت، به هر کجای دنیا که دلمان می‌خواهد نفت بفروشیم. به اعتقاد من این نوع وعده‌ها بیشتر حالت «گفتار درمانی» دارد تا پروژه‌های عملی.»

وی افزود: «بازار‌های نفت بین الملل، تابع شاخص‌های روز خود است. یعنی معطل یک عامل نمی‌ماند و مرتب راهی برای احیای خود پیدا می‌کند. ممکن است بازار بین الملل در مقطع کوتاهی، از شرایط تاثیر بپذیرد یا برخی آشفتگی‌های ظاهری را تجربه کند، اما این آشفتگی به سرعت رفع می‌شود. عاملی مثل تحریم نفت ایران نمی‌تواند دائم بازار را تحت الشعاع قرار دهد. بازار‌های بین الملل با «کنشگری» پیش می‌رود نه «کنش پذیری». در جنگ اوکراین تحریمی که روسیه اعمال کرده بود، این ذهنیت را ایجاد کرد که «زمستان سخت اروپا» در راه است و این موضوع مدام تکرار می‌شد. اما در عمل دیدیدم که اروپا منتظر شرایط سخت باقی نماند و سعی کرد در فاصله‌ای کوتاه، خود را احیاء و به طرق مختلف تامین کند.»