چگونه تلگرام به پلتفرمی کلیدی برای حماس تبدیل شد؟

فرارو- تلگرام تعدادی از کانال‌های مرتبط با حماس را مسدود کرده است. این اقدام به دنبال آن صورت گرفت که اپل و گوگل تحت فشار‌هایی از خارج قرار گرفتند تا تلگرام را مجبور سازند کانال‌هایی که شرایط خدمات رسانی آن غول‌های فناوری را نقض می‌کنند، مسدود نماید.

به گزارش فرارو به نقل از رادیو عمومی ملی امریکا (ان پی آر) و سایت وایرد، در حالی که حساب‌های مرتبط با حماس در اکثر شبکه‌های اجتماعی بزرگ دیگر ممنوع شده اند، تلگرام به عنوان یکی از پلتفرم‌های مرکزی حماس ظاهر شده است. برخی از کانال‌های منتسب به حماس صد‌ها هزار مشترک را به دست آوردند و تصاویر و ویدئو‌های گرافیکی با مضمون جنگی را منتشر کرده اند. این کانال‌ها هم چنین فراخوان‌های اقدام از سوی اعضای حماس را منتشر می‌کردند. تلگرام در نهایت کانال‌های حماس را پس از فشار‌های خارجی حذف کرد.

هفته گذشته موسسه حقوقی Zachor طرفدار اسرائیل نامه‌ای به اپل ارسال کرد که در آن به هفت حساب مرتبط با حماس اشاره کرده بود که هنوز در تلگرام برای کاربران اپل در دسترس بودند، در حالی که تلگرام آن حساب‌ها را برای دستگاه‌های با سیستم عامل اندروید حذف کرده بود. آن موسسه از اپل درخواست کرد که تلگرام را وادار کند آن کانال‌ها را از دسترسی به آیفون و سایر دستگاه‌های اپل نیز حذف کند. پس از آن تلگرام ظرف مدت کم‌تر از ۲۴ ساعت چهار کانال از هفت کانالی که به آن اشاره کرده بود را بر روی دستگاه‌های اپل ممنوع کرد؛ از جمله کانال "گردان‌های قسام" کانالی که به شاخه نظامی حماس تعلق داشت و بیش از ۷۰۰۰۰۰ مشترک جذب کرده بود و هم چنین حسابی به نام سخنگو _ ۲۰۲۰ که بیش از ۵۰۰ هزار دنبال کننده را جذب کرده بود.

سه کانال دیگر با مرتبط با حماس که مجموعا نزدیک به ۱ میلیون مشترک دارند هم چنان کانال‌های تلگرامی فعال در گوشی‌های تلفن همراه آیفون بودند. مشخص نیست چرا تلگرام برخی از کانال‌های حماس را غیرمجاز کرد و اجازه داده برخی دیگر از کانال‌ها باقی بمانند. این که آیا اپل برای حذف کانال‌ها بر تلگرام فشار وارد کرده یا خیر هنوز مشخص نیست.

تصمیم برای ممنوعیت کانال‌های همسو با حماس علیرغم حمایت طولانی مدت "پاول دوروف" مدیر عامل تلگرام از باز نگه داشتن کانال‌ها اتخاذ شد. دوروف روس تبار که اکنون در دبی سکونت دارد در پلتفرم خود استدلال کرده که کانال‌های حماس منبع مهمی از اطلاعات در مورد جنگ ارائه کرده اند.

دوروف در اوایل ماه جاری در پیامی تلگرامی گفته بود که حماس از کانال‌هایی در پلتفرم خود برای هشدار به غیرنظامیان فلسطینی در مورد حملات موشکی احتمالی و قریب الوقوع استفاده کرده است. او نوشت: "آیا بسته شدن کانال آنان به نجات جان انسان‌ها کمک می‌کند یا زندگی‌های بیشتری را به خطر می‌اندازد؟ در حالی که نابود کردن این منبع اطلاعات برای ما آسان است، اما انجام این کار خطر تشدید وضعیت از قبل وخیم شده را به همراه خواهد داشت".

آزمایشگاه تحقیقات قانونی دیجیتال اندیشکده "شورای آتلانتیک" اخیرا دریافته که دنبال کنندگان کانالی که به شاخه نظامی حماس یعنی گردان‌های قسام تعلق دارد از زمان آغاز جنگ به بیش از ۶۰۰۰۰۰ نفر افزایش یافته است که نشان دهنده افزایش سه برابری مخاطبان آن است.

"غزه هم اکنون" (Gaza Now) یکی از کانال‌های همسو با حماس در زمان شروع جنگ ۳۵۰۰۰۰ دنبال کننده داشت و اکنون نزدیک به ۲ میلیون مشترک دارد. اغلب پست‌های حماس را بازنشر می‌کند و این کانال در دستگاه‌های اپل و گوگل در دسترس است. مخالفان حماس هفته هاست که از تلگرام خواسته اند تا حساب‌های آن گروه را حذف کند. اپل و گوگل قوانینی علیه اپلیکیشن‌هایی دارند که به زعم آنان مروج خشونت هستند.

حذف یک اپلیکیشن از اپ استور اپل و گوگل، دانلود آن اپلیکیشن را برای کاربران جدید غیر ممکن می‌سازد و هم چنین به آرامی عملکرد سرویس را فلج می‌کند، زیرا تلگرام راهی برای ارسال به روز رسانی نرم افزاری ۸۰۰ میلیون کاربر فعال ماهانه خود ندارد.

در همین حال، سایت "وایرد" در گزارشی با اشاره به چگونگی تبدیل شدن تلگرام به ابزار مهم اطلاع رسانی حماس می‌نویسد: "تلگرام پیش‌تر برای بسیاری از اسرائیلی‌ها آشنا بود از جمله آن که اسرائیلی‌ها اغلب از طریق آن اپلیکیشن حشیش تهیه می‌کردند. هم چنین، فشار مداوم دولت اسرائیل بر مطبوعات آن کشور نیز اسرائیلی‌ها را به سوی یافتن منابع خبری جایگزین سوق داده بود. این موضوع باعث افزایش استفاده از تلگرام در میان اسرائیلی‌ها شد. اکنون جنگ با حماس باعث افزایش کاربران تلگرام شده است.

"پاول دوروف" بنیانگذار روسی تلگرام، در تاریخ ۸ اکتبر در کانال عمومی خود پستی را منتشر کرد و افزود که آن شرکت در حال ارائه پشتیبانی از زبان عبری و عربی است. او افزوده بود: "صد‌ها هزار نفر از اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی برای دریافت خدمات تلگرام ثبت نام کرده اند". دوروف افزوده بود: "همه افراد آسیب دیده باید به اخبار و ارتباطات خصوصی در این برهه زمانی وخیم دسترسی داشته باشند".

کاربران در هفته‌های اخیر قادر بودند با ورود به کانال‌های حماس در تلگرام ویدئو‌های فیلتر نشده حملات آن گروه به اسرائیل را ببینند. تلگرام ۸۰۰ میلیون کاربر در سراسر جهان دارد در طول روز به منبع اصلی ویدئو‌ها و اطلاعات منتشر شده در سایر پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام، اکس (توئیتر) و تیک تاک تبدیل شده، زیرا جایی می‌باشد که محتوا بدون تایید و تایید مجدد بازنشر می‌شود.

پنج ساعت پس از آغاز حملات حماس علیه اسرائیل "بنیامین نتانیاهو" نخست وزیر اسرائیل اعلام کرد که کشورش در حال جنگ است. بسیاری از اسرائیلی‌های ناامید با دسترسی به اندک اطلاعات رسمی صرفا ویدئو‌های منتشر شده در کانال‌های تلگرامی حماس را تماشا می‌کردند. برخی از اسرائیلی‌ها در کانال‌های تلگرامی نظریه‌های توطئه را منتشر می‌کردند و عملیات حماس را نوعی عملیات پرچم دروغین انجام شده توسط اسرائیلی‌ها قلمداد می‌کردند و آن را به اختلاف نظر میان نتانیاهو و ارتش نسبت می‌دادند. در نتیجه، یکی از شکست‌های بزرگ اسرائیل در زمینه انتشار اطلاعات و اطلاعات نادرست در ۷۲ ساعت ابتدایی ماجرا بود.

اسرائیلی‌ها تحت تاثیر جنگ روانی حماس قرار گرفتند. با ورود حماس به اسرائیل، یک حمله دیجیتالی نیز آغاز شد. مشاهده جنگجویان که از حصار مرزی می‌پریدند برای اسرائیلی‌ها دیوانه کننده بود. این فراتر از هر چیزی بود که روان اسرائیلی‌ها دست کم در طول چندین دهه اخیر تجربه کرده بود. فقدان تعدیل محتوای قوی در پلتفرم تلگرام در کنار انبوه کانال‌ها و گروه‌های عمومی باعث شد محتوا به سرعت به میلیون‌ها نفر برسد.

تلگرام که مقر آن در دبی است بار دیگر خود را در مرکز یک بحران پیچیده ژئوپولیتیکی و انسانی قرار داد. حساب‌های حماس برای سالیان متمادی از اکثر پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی حذف شده بودند. با این وجود، زمانی که حماس در تاریخ ۷ اکتبر حمله خود را به اسرائیل آغاز کرد حضور گسترده‌ای در تلگرام داشت. ظرفیت بالقوه این پلتفرم برای انتشار سریع محتوای قابل دانلود و اشتراک گذاری آسان آن را به یک سلاح مهم تبدیل کرده است. کانال‌های تلگرامی حماس در پنج روز نخست جنگ به سرعت با افزایش مخاطب همراه بودند. کانال تلگرامی گردان‌های قسام در حالی در روز‌های اخیر به ۶۲۰ هزار مشترک رسیده که در دوره پیش از حمله حماس علیه اسرائیل تنها ۲۰ هزار دنبال کننده داشت. کانال گردان‌های قسام پیش از درخواست حذف از سوی گوگل و اپل نزدیک به ۸۰۰۰۰۰ مشترک داشت.

" لیلا مشکور" تحلیلگر DFRLab حملات ۷ اکتبر را به صورت بلادرنگ در تلگرام دنبال کرد. یکی از پربازدیدترین ویدئو‌هایی که او دید فیلم‌های حرفه‌ای فیلمبرداری و ویرایش شده از فرود پاراگلایدر‌های مسلح حماس در زمین‌های شنی بود. مشخص نیست این ویدئو از چه زمانی و کجا فیلمبرداری شده بود. تصاویر دیگری که ظاهرا از طریق گوشی‌های تلفن همراه ضبط شده اند نشان می‌دهند که جنگجویان از حصار میان غزه و اسرائیل عبور می‌کنند و در حال تبادل آتش هستند. هم چنین، صحنه‌هایی از جنگجویان حماس وجود دارد که سربازان خونین ارتش اسرائیل را از تانک‌های در حال سوختن بیرون کشیده اند. دوربین‌ها روی سربازان کشته شده اسرائیلی پس از حمله می‌چرخند. این ویدئو و موارد مشابه آن در تلگرام بیش از ۷۰۰۰۰۰ بازدید داشته است.

مشکور می‌گوید:"در روز حمله حماس برای انتشار پیام خود بسیار آماده بود. ما محتوای تولید شده زیادی را دیدیم و متوجه شدیم این بار استراتژی رسانه‌ای پیچیده تری نسبت به آن چه قبلا از آن گروه دیده بودیم وجود داشت. آنان قطعا محتوای آماده‌ای داشتند و سپس توانایی شان برای ارسال و آپلود در زمان واقعی در حین وقوع حمله نیز نشان می‌دهد که تا حدی استراتژی رسانه‌ای از سوی حماس وجود داشته است".

مشکور استدلال می‌کند که خلاء به جا مانده از سوی مقام‌های اسرائیلی به حماس اجازه داد تا کنترل روایت را در همان ساعات اولیه در دست بگیرد. تاخیر در هر گونه پاسخ رسمی از سوی اسرائیل به این معنا بود که حماس می‌تواند به طور موثر گفتمان ایجاد شده را شکل دهد. در عصر روز ۷ اکتبر ارتش اسرائیل که پیش از آن بر روی توئیتر متمرکز شده بود پست‌های منظم تری را در تلگرام منتشر کرد. کانال‌های دیگر نیز محبوب شدند.

"غزه هم اکنون" (Gaza Now) که DFRLab از آن تحت عنوان کانال "همسو با حماس" یاد می‌کند افزایش دو برابر مشترک از ۳۵۰۰۰۰ مشترک پیشین را در بازه زمانی ۲۴ ساعته تجربه کرد. این کانال در حال حاضر بیش از ۱.۹ میلیون مشترک دارد و به طور مداوم محتوای حماس را بازنشر می‌کند. کانال‌های گروه حماس نیز هم چنان نقش فرماندهی را ایفا می‌کردند.

تحلیلگران SITE Intelligence Group یک شرکت مشاوره که محتوای کانال گردان‌های قسام را رصد می‌کند مدعی شده که استراتژی تلگرام حماس در ۷ اکتبر کاملا تغییر کرده است: پخش زنده با سیلی از کلیپ‌های کوتاه که به راحتی قابل اشتراک گذاری بود و پیش‌تر از سوی آن گروه سابقه نداشت. "ریتا کاتز" مدیر اجرایی و بنیانگذار SITE استدلال می‌کند حماس بدون وجود تلگرام نمی‌توانست این کار را انجام دهد. او می‌گوید:" آن چه را که می‌توانید در تلگرام انجام دهید در هیچ جای دیگری نمی‌توانید انجام دهید و امکان آپلود و اشتراک گذاری سریع، استفاده از ربات‌های خودکار و ناشناس ماندن را فراهم می‌کند. هیچ پلتفرم دیگری چنین امکانی را در دسترس کاربران قرار نمی‌دهد".

"وایرد" در ادامه اشاره می‌کند که با چهار کارمند تلگرام صحبت کرده تا متوجه شود درون آن شرکت چه می‌گذرد و می‌نویسد:"یک کارمند سابق که با دوروف در ارتباط بوده استدلال کرد که اگر هیچ الگوریتمی برای توصیه محتوا وجود نداشته باشد پلتفرم هیچ مسئولیتی در قبال آن چه کاربران پست می‌کنند برعهده ندارد، زیرا کاربران انتخاب می‌کنند که خود را در معرض آن محتوا قرار دهند". کارمند سابق تلگرام هم چنین اشاره کرد که مکان سکونت دوروف نیز در رویکرد او تاثیرگذار است. او می‌گوید:"فراموش نکنیم که مقر تلگرام در یک کشور عرب عمدتا بی طرف است که با همسایگان کم‌تر بی طرف خود رابطه دوستانه‌ای دارد". براساس لوکیشنی تگ شده در یک عکس در استوری تلگرام مربوط به تاریخ ۱۹ اکتبر مشخص شده که دوروف اخیرا در عربستان سعودی بوده است. آن کارمند تلگرام می‌گوید:"ما کدنویسی می‌کنیم. ما محتوا را تعدیل نمی‌کنیم. ما مشکلات انسانی را حل نمی‌کنیم ما صرفا مسائل فنی را حل می‌کنیم".

این سایت در ادامه می‌نویسد: " تلگرام هم چنین دارای ابزار‌های داخلی برای انتشار محتوا در پلتفرم‌های دیگر است. توانایی آپلود هر نوع فایلی تا ۲ گیگابایت تلگرام را قادر می‌سازد تا به پلی برای انتقال و به اشتراک گذاری محتوا بین شبکه‌های اجتماعی و سایر پلتفرم‌ها تبدیل شود. علاوه بر این، تعداد کارکنان تلگرام زیاد نیست و آنان در موقعیتی قرار ندارند که بتوانند وضعیت‌های بحرانی را مدیریت کنند. تا فوریه ۲۰۲۳ میلادی تنها ۶۰ کارمند در شرکت تلگرام حضور داشتند. در نتیجه، چنین تعداد اندکی از افراد نمی‌توانند با هرج و مرج روزانه جهانی که اکنون با آن مواجه هستند مقابله کنند.

 بر اساس موارد قبلی به نظر می‌رسد دوروف از مداخله یا جانبداری در بحران‌های سیاسی و بین المللی خودداری می‌ورزد که بیش‌تر رویکردی مبتنی بر عملگرایی است. او نگران حجم تماشاگران است. اگر او شروع به مسدود کردن کانال‌ها یا محتوا‌هایی با مواضع طرفدار فلسطین و یا طرفدار اسرائیل کند از سوی بخش زیادی از مخاطبان تلگرام در بسیاری از کشور‌ها سرزنش خواهد شد و آنان خواهند گفت که تلگرام از یکی از طرفین درگیری حمایت کرده است. بنابراین، این فقط یک تجارت است.

تلگرام در مقایسه با سایر پلتفرم‌ها فضایی آزادتر دارد. بسیاری باور دارند که اینستاگرام حساب‌های طرفدار فلسطین را سانسور کرده است. حتی اگر حماس به طور قطعی از تلگرام حذف شود راه‌های دیگری برای به اشتراک گذاری پیام‌های خود پیدا خواهد کرد. این گروه در حال آزمایش یک برنامه ابتدایی برای به روز نگهداشتن مردم از آخرین اخبار و اطلاعیه‌های گردان‌های قسام است که نمونه دیگری از قابلیت‌های فنی پیشرفته آن گروه محسوب می‌شود. مشکور می‌گوید: "به نظر می‌رسد حماس در حال آماده شدن برای مواجهه با مختل شدن ارتباطات خود در صورت حذف کانال‌های مرتبط با آن گروه توسط تلگرام است".