چرا امنیت و ناامنی در خاورمیانه مسری است؟

فرارو- بامداد هشتم آبان ماه، جنگنده‌های آمریکایی مناطق مرزی عراق و سوریه در منطقه البوکمال را با ۷ موشک هدف قرار دادند. پس از این حمله، جنگنده‌های آمریکا در آسمان منطقه گشت‌زنی کردند. در روز‌های گذشته پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق و سوریه در چندین نوبت هدف حملات پهپادی و راکتی قرار گرفته است.

به گزارش فرارو، طی یک هفته اخیر، ایالات متحده با مواضعی در سوریه و عراق درگیری‌های پراکنده و متقابل انجام داد. آمریکا، پنجشنبه چهارم آبان در واکنش به حملات شبه‌نظامیان سوریه، مواضع و تاسیسات این شبه‌نظامیان را در شرق سوریه هدف قرار داد.

جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده با اشاره به حمله مذکور، در شرق سوریه، مدعی نقش ایران در حمایت از شبه نظامیان منطقه شد و گفت: «نیرو‌های نظامی آمریکا در صورت لزوم آماده اند که اقدامات بیشتری را در ارتباط با حمله گروه‌های نیابتی ایران به پاسگاه‌ها و مواضع آمریکا انجام دهند.» وی افزود: «هدف از این حملات، ایجاد بازدارندگی بود و به گونه‌ای انجام شد که خطر تشدید تنش را محدود و از تلفات غیر نظامیان جلوگیری کند. من این حملات را به منظور محافظت و دفاع از نیرو‌های خود، مختل کردن حملات مداوم علیه ایالات متحده و شرکای ما، و باز داشتن ایران و گروه‌های شبه نظامی تحت حمایت ایران از انجام یا حمایت از حملات بیشتر به نیرو‌ها و امکانات آمریکا انجام دادم»

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، نیز، روز یکشنبه هفتم آبان، با تاکید بر اظهارات جو بایدن، گفت که ایالات متحده به حملات ایران و گروه‌های نیابتی‌اش پاسخ خواهد داد. شامگاه یک‌شنبه ۷ آبان، آمریکا به مواضع شبه نظامیان در دیرالزور در شرق سوریه حمله کرد. ساعاتی قبل از حملات آمریکا به مواضع و تاسیسات گروه‌های مستقر در سوریه، دست‌کم یک حمله راکتی به نیرو‌های آمریکایی مستقر در دیرالزور رخ داده است.

برخی منابع رسانه‌ای در شبکه اجتماعی «ایکس» هم از حملات هوایی اسرائیل به اهدافی در جنوب سوریه در بامداد روز دوشنبه خبر دادند. ارتش اسرائیل نیز مدعی شد در واکنش به حملات بامداد یکشنبه علیه اسرائیل، یک هواپیمای نیروی هوایی این کشور زیرساخت‌های نظامی را در خاک سوریه هدف قرار داد.

طی روز‌های گذشته، در نتیجه چندین حمله به پایگاه عین الاسد و نیز میدان نفتی العمر و الشدادی در الحسکه سوریه تلفات انسانی در میان نیرو‌های آمریکایی ثبت شده و در نتیجه سه حمله پهپادی و موشکی نیرو‌های مقاومت اسلامی عراق به پایگاه هوایی عین الاسد در منطقه «البغدادی» در منطقه «هیت» در استان غرب الانبار عراق، یک پیمانکار خارجی و ۲ نفر از نظامیان آمریکایی کشته و ۶ نظامی دیگر آمریکایی زخمی شدند.

در جریان تمامی این حملات و تنش‌های منطقه‌ای و همزمان با جنگ در غزه، ایالات متحده بارها، ادعا کرده است که ایران در تنش‌های منطقه نقش آفرینی می‌کند. بایدن چند روز پیش در پاسخ به سوالی در مورد پیامش به ایران در همین زمینه پاسخی یک کلمه‌ای داده و گفته بود «نکنید»؛ کاملا هریس معاون او نیز در مصاحبه جدید خود، دوباره این کلمه را تکرار کرده است. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری هفتگی خود، خطاب به جو بایدن و کاملا هریس گفت: ««پاسخ من به آن‌ها یک جمله در دو کلمه است «بس کنید». ایران از ابتدای درگیری‌ها بین حماس و اسرائیل بار‌ها تاکید کرده است که در عین حمایت کامل از مردم فلسطین در جنگ نقشی ندارد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در گفتگو با سی‌ان‌ان گفت: «ما از فلسطین حمایت می‌کنیم و آن را انکار نکرده‌ایم، اما ایران هیچ ارتباطی با عملیات طوفان الاقصی ندارد. آنچه در روز هفتم اکتبر رخ داد، تصمیم خود فلسطینی‌ها بود.»

با توجه به این شرایط، پرسش‌هایی مطرح است از جمله این که دامنه درگیری‌ها بین شبهد نظامیان سوری، عراقی و ایالات متحده تا چه حد گسترده است و بازیگران منطقه‌ای در قبال جنگ فرسایشی در غزه چه واکنشی خواهند داشت؟ مهدی ذاکریان، تحلیلگر مسائل بین الملل و استاد دانشگاه در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

امنیت نقطه‌ای در خاورمیانه وجود ندارد

مهدی ذاکریان به فرارو گفت: «ماجرا این است که آمریکایی‌ها باید متوجه شوند، مسائل منطقه «نقطه‌ای» نیست، بلکه مسائل منطقه خاورمیانه «فراگیر» است. شما نمی‌توانید در یک منطقه ورود کنید و از یک کشور مشخص به نام اسرائیل حمایت کنید، اما فلسطینی ها، عراقی‌ها و یمنی‌ها هیچ اهمیتی نداشته باشند. این حملات را به عنوان هشدار‌هایی می‌بینم که در منطقه خاورمیانه اجرا می‌شود؛ بنابراین ناامنی برای مردم در یک منطقه مشخص، می‌تواند منجر به ناامنی برای آمریکا در مناطقی دیگر باشد. پیام روشن این است: «امنیت در منطقه به شکل نقطه‌ای امکان پذیر نیست و فراگیر است».

وی افزود: «اما تاکید دارم، اتفاقاتی که در منطقه رخ می‌دهد و تبادل آتش بین آمریکا و شبه نظامیان سایر کشورها، از جمله عراق و سوریه می‌تواند نگران کننده باشد. تبعات این شرایط آینده روابط منطقه‌ای را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. طرفین این حملات باید با خویشتن داری، به موضوع نگاه کرده و در شرایط حساس فعلی به افزایش تنش در منطقه دامن نزنند. اولویت فعلی، کنترل اختلافات است. اگر مشکلات منطقه‌ای ایالات متحده با شبه نظامیان عراق و سوریه حل شود، بخش زیادی از مشکلات منطقه‌ای نیز مدیریت می‌شود.»

اسرائیل مجبور است پلکانی عمل کند

این استاد روابط بین الملل گفت: «طولانی و پلکانی شدن جنگ اسرائیل علیه غزه، یک دلیل مشخص داد. اکنون وضعیت و شرایط منطقه با سال‌های قبل متفاوت است. آن چه در شرایط فعلی می‌بینیم، با شرایط جنگ ۳۳ روزه در سال ۲۰۰۶ و جنگ ۶ روزه در سال ۱۹۶۷، کاملا متفاوت است. آنان که به دنبال مقاومت در اقصی نقاط دنیا هستند به ابزار‌ها و تجهیزات متعدد و فرایند‌های غیرقابل پیش بینی مجهز شده‌اند. عملیات‌هایی که این بار از سوی حماس، علیه اسرائیل شکل گرفت نشان داد که حماس می‌تواند غافلگیر کننده ظاهر شود؛ بنابراین ورود اسرائیل به غزه اصلا ساده نخواهد بود. اجرای عملیات یکباره برای اسرائیل امکان پذیر نیست. معتقدم اسرائیل مجبور بوده که عملیات پلکانی انجام دهد، نه این که انتخاب کرده باشد این کار را انجام دهد.»

وی افزود: «در حال حاضر شرایط برای عملیات یکپارچه مهیا نیست. حتی انجام عملیات پلکانی نیز برای اسرائیلی‌ها بسیار دشوار خواهد بود. به این دلیل که آن‌ها در حال ورود به منطقه‌ای هستند که انبوهی از غیرنظامیان را در خود جای داده است. مطابق با کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو باید تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان انجام شود. این در حالیست که از سال ۲۰۰۷ که حماس به قدرت رسیده تا کنون، اسرائیلی‌ها در حال تنبیه و محاصره یک ملت هستند. وقتی شما یک ملت بزرگ را تنبیه می‌کنید، طبیعتا با مقاوت گسترده‌ای نیز رو به رو می‌شوید. این مقاومت گسترده می‌تواند یک ارتش مجهز را نیز زمین گیر کند. تفکیک بین نظامی و غیرنظامیان اصلا امکان پذیر نیست. اسرائیل با یک بحران جدی در حوزه افکار عمومی رو به رو است و نمی‌تواند اقداماتی یکسره انجام دهد. حتی اقدامات فعلی اسرائیل نیز زیر سوال است و مشروعیت ندارد.»

این تحلیلگر مسائل بین الملل گفت: «کشتار انسان‌های بیگناه و کودکان، حتی اگر عوامل نظامی بین آنان حضور داشته یا مخفی شده باشند، قابل توجیه نیست. هشدار‌های اسرائیل برای تخلیه سریع مناطقی از غزه و تاکید بر این که یا بروید و یا کشته شوید نیز از وجاهت خاصی برخوردار نیست. اساسا جا به جایی دو میلیون انسان حتی روی کاغذ نیز یک عملیات سنگین به نظر می‌رسد، چه برسد به مرحله اجرا؛ بنابراین اسرائیل در یک بن بست عملیات نظامی قرار گرفته و این ادعا که داوطلبانه تصمیم به این وضعیت گرفته صحت ندارد.»

وی افزود: «بعید می‌دانم که تداوم این وضعیت و شکل گرفتن یک جنگ فرسایشی باعث شود طرفین دیگری نیز در جنگ مشارکت کنند. دیگر کشور‌ها از جمله ترکیه، امارات، قطر و عربستان از دنیا امتیاز می‌گیرند که بتوانند به یک آتش بس دست پیدا کنند. اما کشور‌هایی مثل ایران، نگاهی اخلاقی دارند و در این نگاه اخلاقی، مهم حقوق مردم فلسطین است. در بده و بستان‌های سیاسی، معمولا ایران به لحاظ شخصی به دنبال امتیاز برای خود نیست. اما همواره برای به مشروعیت شناختن حقوق مردم فلسطین تلاش کرده است. این در حالیست که اگرچه توجه به مسائل انسان دوستانه حائز اهمیت است، اما ایران هیچگاه نباید منافع ملی خود را به مصالح یک گروه به نام حماس گره بزند، بلکه باید نگاه وسیع تری داشته باشد و بر اساس دیدگاه گسترده خود شرایط غرب آسیا را برای جهانیان ترسیم کند.»