فراروـ بدون شک داریوش مهرجویی نامی است که با سینمای ایران عجین شده است و می‌توان گفت سینما با آثار جاودان او معنا می‌شود. مهرجویی که یکی از مهمترین چهره‌های موج نوی سینمای ایران است، در 17 آذر سال 1318 در تهران به دنیا آمد. او تحصیل کرده رشته فلسفه است از در آمریکا است و دارای سه فرزند به نام‌های مریم، صفا و مونا است. مهرجویی در سال 1346 وارد دنیای کارگردانی شد و نخستین فیلمش را با عنوان الماس 33 اکران کرد. مهرجویی پس از پیروزی انقلاب از چهره‌های شاخص فیلم سازی و کارگردانی در ایران محسوب می‌شود. به بهانه درگذشت دلخراش این هنرمند و سرمایه فرهنگی ایران، در این مطلب به بررسی چند اثر ماندگار داریوش مهرجویی پرداخته‌ایم، پس همراه ما باشید.
گاو، دایره مینا، هامون، پری، بانو، سارا، لیلا، مهمان مامان، مدرسه ای که میرفتیم، آقای هالو، پستچی، شیرک، میکس، درخت گلابی، بمانی، طهران: روزهای آشنایی، چه خوبه که برگشتی، آسمان محبوب، نارنجی پوش، سنتوری و... از آثار ماندگار داریوش مهرجویی در سینمای ایران است.
گاو
یکی از مهمترین فیلم‌های سینمای ایران به نام «گاو» ساخته داریوش مهرجویی است. او این فیلم را درسال 1348 براساس داستان عزاداران بیل نوشته غلامحسین ساعدی ساخت. فیلم گاو تاثیر بسیار شگرفی در سینمای ایران و سرنوشت آن بعد از انقلاب داشت، تا جایی که می‌توان آن را شیشه عمر سینمای ایران در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب نامید. مهرجویی با ساختن فیلم گاو توانست سینما را از سرنوشتی که گریبان موسیقی را گرفت، نجات بدهد و به آن حیاتی دوباره ببخشد تا جایی که امام خمینی نیز این فیلم را یک فیلم آموزنده نامید و از کارگردانان آن زمان خواست تا فیلم‌هایی مانند فیلم گاو بسازند. فیلم گاو در جشنواره فیلم ونیز در سال 1971 جایزه فیپرشی را کسب کرد.
هامون
یکی دیگر از ماندگارترین فیلم‌های ساخته مهرجویی، فیلم سینمایی هامون با بازی درخشان خسرو شکیبایی است که در سال 1368 ساخته شد. مهرجویی فیلم هامون را با الهام از رمان هرتزوگ اثر ساموئل بکت، نویسنده آمریکایی نوشته است. همانطور که هامون شخصیت اصلی این فیلم دچار نوعی بحران هویت بود، در این رمان هم نویسنده‌ای یهودی به نام موسی هرتزوگ شخصی سرگردان و سرگشته میان ایدوئولوژی‌های مختلف و مبتلا به پریشان ذهنی است. در هامون شخصیت اصلی این فیلم به نام حمید هامون که نقشش را خسرو شکیبایی بازی کرده است، دچار یک فروپاشی در زندگی زناشویی است و از سوی دیگر درگیر نوشتن رساله‌ای با نام «عشق در ادیان ابراهیمی» است و داستان سیری میان واقعیت، خیال، گذشته و آینده و رویا و کابوس دارد. هامون در میان سینمای خطی آن روزگار بدعتی تمام عیار بود که برخی منتقدان آن را برنتابیدند اما هامون به معنای واقعی شاهکاری از کهن الگو و رمز و معنا در گفتار و رفتارهای آدمی است که می‌شود برای هر سکانس آن صفحه‌ها نقد نوشت.
پری
شاید بتوان گفت پری یکی از عرفانی‌ترین فیلم‌های داریوش مهرجویی است که با بازی درخشان خسرو شکیبایی و هنرنمایی علی مصفا و نیکی کریمی در خاطره‌ها ماندگار شده است. در این فیلم انسان به دنبال انسان کامل و کشف معنا و حقیقت جهان است و در این مسیر سکانس‌ها و صحنه‌های بسیار زیبایی خلق می‌شود. یکی از بهترین سکانس‌های فیلم پری که ماندگار شده است، صحنه گریه ناگهانی خسرو شکیبایی در تاکسی و همراهی بی‌دلیل مسافران دیگر با اوست و به طور کلی پشت هر دیالوگ و صحنه‌ای از این فیلم دنیایی از رمز و معنا مخفی شده است.
مهمان مامان
ازجمله فیلم‌هایی که مهرجویی با ساخت آن از فضاهای روشنفکرانه فاصله گرفت، مهمان مامان است که همچون اجاره‌نشین‌ها مضمونی اجتماعی و خانوادگی دارد. مهمان مامان یکی از فیلم‌های پرفروش در سال 1383 بود و جوایز بسیار زیادی کسب کرد. در مهمان مامان با قشرهای مختلفی از مردم روبه رو هستیم و شخصیت‌ها هرکدام نماینده نوعی تیپ در جامعه هستند. مردمی که با وجود تمام نداری‌ها و رنج‌هایشان سرخوش و امیدوارند و قدر زندگی را با تمام نداشته‌هایشان می‌دانند. یک آرمان شهر خیالی که همه با شادی‌های هرچند کوچک هم شاد می‌شوند و برای غم‌هایشان گریه می‌کنند. مهرجویی توانست در این فیلم با رمانتیک نشان دادن مفهوم فقر، فضایی سرشار از امید ایجاد کند که چشم به آینده‌ای روشن دارد. راهی را که مهرجویی با مهمان مامان آغاز کرد، در فیلم‌های دیگرش مثل سنتوری، آسمان محبوب و نارنجی پوش ادامه داد.
سنتوری
در سنتوری که به نوعی ادامه راه مهرجویی از مهمان مامان است، با هنرمندان و روشنفکرانی روبه رو هستیم که علی سنتوری با بازی بهرام رادان نماینده آنها است. سنتوری هم مثل بسیاری از آثار مهرجویی برداشتی آزاد از یک کتاب است. این بار کتاب عقاید یک دلک اثر هانریش بل الهام بخش مهرجویی برای ساخت فیلم سنتوری است. سنتوری از وزارت ارشاد مجوز اکران نگرفت. در این فیلم با مردی از یک خانواده متعصب و مذهبی روبه رو هستیم که به سراغ موسیقی می‌رود و در میانه راه دچار اعتیاد می‌شود و آرمان‌هایش را از دست می‌دهد.
لیلا
شاید بتوان گفت لیلا یکی از عاشقانه‌ترین ساخته‌های داریوش مهرجویی است که مضمونی اجتماعی و خانوادگی دارد. لیلا با بازی درخشان علی مصفا و لیلا حاتمی یکی از ماندگارترین فیلم‌های زمان خودش بود. (سال 1375) شاید یکی از دلایل ماندگار شدنش آشنایی این زوج هنری بود که به گفته خودشان در حین ساخت این فیلم با هم آشنا شدند و این آشنایی منجر به ازدواجشان شد. لیلا به نوعی انتقاد مهرجویی به رسوم و تعصب‌های خانوادگی در ایران نیز هست که در قالبی عاشقانه به دل می‌نشیند و بیننده را مجذوب خود می‌کند.
لامینور
لامینور آخرین ساخته داریوش مهرجویی است که نتوانست اقبال زیادی کسب کند و با سایر آثار مهرجویی از نظر کارگردانی، نویسندگی و بازی بازیگران فاصله بسیار چشم‌گیری داشت. مهرجویی پیداست سعی دارد در این فیلم داستان سنتوری را به نوعی ادامه بدهد، با تقابل میان موسیقی و مذهب و قهرمانان داستانی که هر دو از خانواده‌ای مذهبی و متعصب می‌آیند و درعوض شیفته موسیقی هستند و درنهایت به رستگاری نخواهند رسید.
