تصادفات ساختگی یا صحنه‌زنی در واقع نوعی کلاهبرداری است که اگر اثبات شود، فرد مرتکب، مجرم شناخته می‌شود. البته در برخی موارد نیز شنیده شده که این باند‌ها به بهانه تصادف ساختگی راننده را خفت می‌کنند و موبایل و کارت بانکی او را می‌گیرند.
به گزارش اعتماد، معمولا این پرونده‌ها با شکایت فردی که خودزنی کرده (از طریق تصادف، چاقو و...) در مراجع قضایی ثبت و سپس به سازمان پزشکی قانونی ارجاع می‌شود. کارشناسان و متخصصان پزشکی قانونی نیز با انجام یک‌سری معاینات تخصصی به ساختگی بودن جراحات پی می‌برند.
در همین راستا «مسعود قادی پاشا» معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی توضیح می‌دهد که هدف از تصادف ساختگی «گرفتن خسارت یا دیه» است.
بنابراین افرادی که در تصادف ساختگی نقش دارند؛ شکایتی را مطرح می‌کنند. او در ادامه می‌گوید: «هر فردی که مدعی می‌شود تصادف کرده و خسارت جانی دیده پرونده‌اش به پزشکی قانونی ارجاع می‌شود. این افراد باید معرفی‌نامه‌ای از کلانتری یا مراجع قضایی دریافت کنند.
کارشناسان و پزشکان متخصص سازمان نیز براساس معاینات لازم، بررسی محل جراحات و نوع شکستگی و... تشخیص می‌دهند که آسیب‌ها بر اثر حادثه بوده یا فرد به دلیل خودزنی یا دگرزنی این ادعا را مطرح کرده است. البته بررسی فیلم لحظه تصادف هم می‌تواند به تشخیص پزشکی قانونی و مراجع قضایی کمک کند.»
معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی در مورد آمار تصادفات ساختگی می‌گوید: «در سال گذشته (۱۴۰۱)؛ ۸۳۱ پرونده مربوط به تصادفات ساختگی توسط کارشناسان پزشکی سازمان تشخیص داده شد که این میزان نسبت به سال گذشته آن (۱۴۰۰)؛ ۹/۱۴ درصد رشد داشته است. همچنین هزار و ۱۰۶ پرونده تصادف وجود داشت که یک‌سری از جراحات را فرد به صورت ساختگی به جراحات دیگر خود اضافه کرده بود.
در این پرونده‌ها، فرد تصادف کرده؛ یک‌سری جراحات ناشی از تصادف بر اندامش وجود دارد، اما تعدادی از جراحات دیگر را خودش به‌طور ساختگی اضافه می‌کند. البته آمار این نوع پرونده‌ها در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰؛ ۲۷درصد کاهش داشته است.»
بررسی‌ها از این نوع پرونده‌ها نشان می‌دهد؛ «مشکلات اقتصادی و یک‌سری ناهنجاری‌های اجتماعی» باعث شده که برخی افراد بخواهند از راه تصادف ساختگی کسب درآمد کنند. یعنی صحنه‌ای از یک تصادف ساختگی بسازند و راننده و شرکت بیمه را مجبور کنند که دیه و خسارت به آن‌ها پرداخت کنند.
در این نمایش ساختگی معمولا چندین نفر در پشت صحنه به عنوان هم تیمی با فرد صحنه‌زن همکاری می‌کنند. طبق بررسی‌ها صحنه‌زن‌ها بیشتر ماشین‌های گران‌قیمت و لوکس را برای تصادفات ساختگی انتخاب می‌کنند و بعد خودشان را به‌طور عمدی به سمت ماشین پرت می‌کنند تا دچار آسیب جسمی شوند و از راننده مقصر خسارت یا دیه دریافت کنند.
در برخی مواقع نیز صحنه‌زن‌ها از رانندگان اخاذی می‌کنند با این بهانه که مراحل اداری گرفتن خسارت از بیمه سخت است از خود راننده همان‌جا مبلغی را دریافت می‌کنند. نوع دیگر تصادفات ساختگی تصادف بین دو ماشین است. فرد سوار بر موتوسیکلت یا ماشین، از قصد به ماشین دیگری می‌زند تا منجر به تصادف ساختگی شود. قانون برای افرادی که با نمایش آسیب جسمی و مالی می‌خواهند از شرکت بیمه یا راننده خسارت و دیه بگیرند مجازات‌های مختلفی تعیین می‌کند.
بررسی آماری که سازمان بیمه مرکزی اعلام کرده است، نشان می‌دهد که تقریبا یک‌سوم تصادف‌هایی که برای آن‌ها دیه پرداخت می‌شود، ساختگی هستند و سالانه ۲ هزار میلیارد تومان خسارت از صندوق بیمهها برای این تصادف‌ها پرداخت می‌شود. تقریبا ۹۰درصد خسارت‌های تصادفات ساختگی خسارات مالی هستند و ۱۰درصد هم به خسارات جانی مربوط می‌شوند.
منتها حدود ۸۰درصد مبلغ این ۲ هزار میلیارد تومان برای خسارت‌های جانی پرداخت می‌شود و فقط ۲۰درصد آن برای جبران خسارت‌های مالی است. این درحالی است که در بعضی مواقع هم به بهانه اینکه گرفتن خسارت هم برای راننده مقصر و هم خودشان دردسر دارد و باید یک روز مرخصی بگیرند همان‌جا از راننده پول نقد دریافت می‌کنند. همچنین در برخی موارد راننده با صحنه‌زن تبانی می‌کند و وانمود می‌کند که مقصر تصادف بوده است.در چنین مواقعی قانون این افراد را به ۳ الی ۶ ماه حبس محکوم می‌کند.
بررسی‌های دیگر نشان می‌دهد که تصادفات ساختگی در مکان‌های خاصی به وقوع می‌پیوندد؛ «خیابان‌ها و مناطق شمال شهر یا به‌اصطلاح اعیان‌نشین، جاده‌های برون‌شهری و روستایی و لاین سرعت اتوبان‌ها» از جمله مکان‌های انتخابی برای صحنه‌زن‌ها است. حالا «اعتماد» با استناد به فیلمی که چند ماه پیش در فضای مجازی منتشر شده است ابعاد حقوقی این حادثه را نیز در گفتگو با یک حقوقدان بررسی می‌کند.
عده‌ای دارند فیلم ضبط شده دوربین مداربسته را بررسی می‌کنند. فیلم‌های ضبط شده مربوط به «فرارت شهریار» است. محل حادثه را یکی از اهالی شهریار فاش می‌کند. او در ادامه می‌گوید: «اکثر کاسبان اینجا این فرد را می‌شناسند. انگار کارش همین است. خودش را جلوی ماشین‌های سنگین (کامیون و...» پرت می‌کند تا از آن‌ها خسارت یا دیه بگیرد.»
در بررسی بیشتر فیلم‌های ضبط شده، مشخص می‌شود این فرد کنار اتوبان می‌ایستد و منتظر می‌ماند تا یک کامیون از آنجا عبور کند. انواع سواری و وانت از آن محل رد می‌شود، اما او منتظر کامیون است و در لحظه‌ای که کامیون از راه می‌رسد فرد خودش را با مهارت خاصی جلوی کامیون پرت می‌کند و روی زمین می‌افتد...
این فرد محلی در جزییات بیشتر توضیح می‌دهد که راننده اهل قم بود و همان موقع کامیون او را به پارکینگ انتقال دادند. فردی هم که خودش را جلوی کامیون پرت کرد توسط دو، سه نفر به بیمارستان منتقل شد.
«نعیم رضا نظامی چهارمحالی» وکیل پایه یک دادگستری در مورد این جرم می‌گوید که هر کس با انجام اعمال متقلبانه مانند صحنه‌سازی صوری تصادف، تعویض خودرو یا ایجاد خسارت عمدی، وجوهی را بابت خسارت دریافت کند، به حبس تعزیری درجه شش و جزای نقدی معادل دو برابر وجوه دریافتی محکوم می‌شود. او در ادامه به سوالات «اعتماد» پاسخ می‌دهد.
افرادی که خود را جلوی ماشین می‌اندازند یا به عبارتی صحنه‌زنی می‌کنند، جرم‌شان چیست؟
قانونگذار در ماده ۲ قانون مجازات اسلامی با اتکا به اصل قانونی بودن جرم و مجازات چنین اشعار داشته که هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می‌شود. با این وصف رفتار مجرمانه به صورت فعل مثبت مادی عبارت است از ارتکاب کاری که قانون آن را منع کرده و مرتکب را مستحق مجازات شناخته است.
درخصوص موضوع «صحنه‌زنی» ماده ۶۱ قانون بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث بر اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مصوب ۱۳۹۵، به صراحت به آن پرداخته است. بدین نحو که هر کس با انجام اعمال متقلبانه مانند صحنه‌سازی صوری تصادف، تعویض خودرو یا ایجاد خسارت عمدی، وجوهی را بابت خسارت دریافت کند، به حبس تعزیری درجه شش و جزای نقدی معادل دو برابر وجوه دریافتی محکوم می‌شود.
شروع به جرم مندرج در این ماده علاوه بر مجازات مقرر برای شروع به جرم در قانون مجازات اسلامی، مستوجب جزای نقدی درجه پنج است. بنابراین با شرایط احصا شده، صحنه‌زنی جرم‌انگاری شده و مرتکب در فرض اثبات به تحمل حبس از شش ماه تا دو سال به انضمام جزای نقدی محکوم خواهد شد. از باب تفسیر حقوقی لازم به ذکر است که این جرم از زمره جرایم مقید است. با این مفهوم که بایستی منجر به نتیجه موردنظر مرتکب شود. این درحالی است که باتوجه به حساسیت موضوع این بزه غیرقابل گذشت تلقی می‌شود.
آیا تصادفات ساختگی یا صحنه‌زنی در همان صحنه تصادف تشخیص داده می‌شود؟
از آنجا که با وقوع حوادث رانندگی منجر به مصدومیت اشخاص، ضرورت حضور افسران باتجربه پلیس راهور وجود دارد درنتیجه با ترسیم کروکی که مهم‌ترین دلیل برای اثبات این بزه است به وقوع خواهد پیوست، این درحالی است که با انجام صحنه‌زنی، مصدوم (متهم) و اطرافیانی که عموما در صحنه حاضر هستند، نسبت به معرفی راننده مقصر بعضا با هیاهو اقدام می‌کنند و قطعا یک راننده باید بتواند کیفیت لحظه برخورد را در ذهن بازسازی و برای افسر کاردان فنی، یک به یک تشریح کند تا آن اظهارات با واقعیت میدانی تطبیق داده شود و امکان کشف حقیقت مهیا شود.
افرادی که اقدام به صحنه‌زنی می‌کنند برای باند خاصی کار می‌کنند و حتما باید آموزش‌دیده باشند؟
عموما این اقدام سازمان یافته است و به صورت تیمی اجرا می‌شود و همراهان فرد مصدوم واقعه را نیز طبعا می‌توان در غالب اصول راجع به معاونت در جرایم تحت تعقیب قرار داد. بنیان صحنه‌سازی حاکی از یک مانور متقلبانه است تا جایی که اساسا از باب تعدد معنوی در ارتکاب جرایم، می‌توان مرتکب، شروع به این جرم را در حکم شروع به کلاهبرداری دانست و مطابق ضوابط مقرر در ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری تحت تعقیب قرار گیرد، چراکه اقدام واقع شده توسل توام به سوءنیت به اقدامی متقلبانه برای بردن وجوه متعلق به شرکت‌های بیمه است.
اساسا وفق تبصره ۳ ماده ۲ قانون اصلاح مبارزه با پولشویی مصوب ۱۳۹۷ که بیان می‌دارد چنانچه ظن نزدیک به علم بر تحصیل مال از طریق نامشروع وجود داشته باشد در حکم مال نامشروع محسوب و مرتکب در صورتی که مشمول مجازات شدیدتری نباشد به حبس درجه ۶ محکوم می‌شود.
موضوع تحصیل مال از طریق نامشروع نیز مطرح است، اما در رویه قضایی حاضر وفق ضوابط مقرر در ماده ۶۱ قانون صدرالاشاره عمل می‌شود و با وصف توضیحات پیش گفته، از آنجا که عموما بحث صحنه‌زنی پیش از اخذ مال اثبات می‌شود، بنابراین اقدامات صورت گرفته شده در غالب شروع به جرم قابل تعقیب است و مجازات آن نیز پرداخت جزای نقدی از ۲۴ تا ۵۰ میلیون تومان وفق ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی خواهد بود.
می‌توان گفت؛ این اقدام ناگوار را اقشار خاصی انجام می‌دهند؟
برخی کارشناسان معتقدند فقر دلیل این اتفاق است. در صورتی که لزوما فقر باعث این اقدام نیست و همان‌طور که اشاره شد، این موضوع به صورت باندی و پیوسته صورت می‌پذیرد. اشخاصی که این اقدام عجیب و حقیقتا فجیع را مرتکب می‌شوند باید آموزش‌های لازم به آن‌ها داده شود، چراکه بعضا نسبت به تعیین خودرویی که با آن صحنه‌زنی می‌کنند نیز توجه خاص می‌کنند و برخورد با خودرو‌های لوکس را در اولویت خود قرار می‌دهند تا جایی که با اخذ مبالغی در صحنه و قبل از حضور افسر راهور نسبت به اعلام گذشت اقدام و بدین ترتیب اموال مردم را مورد ربایش قرار می‌دهند.
این درحالی است که شاهد وقوع سرقت‌هایی نیز در لحظه وقوع حادثه ساختگی بوده‌ایم که در غوغای برپا شده به یک‌باره یکی از اعضای تیم مجرمان صحنه‌ساز با استفاده از غفلت راننده، نسبت به سرقت اموال داخل خودرو اقدام می‌کند.
بنابراین اگر صحنه‌زنی تشخیص داده شود به فرد صحنه‌زن نباید خسارتی پرداخت شود، درست است؟
قطعا وقتی صحنه‌زنی جرم‌انگاری شده، مرتکب (مصدوم واقعه) مستحق هیچ دیه‌ای نیست، چراکه مسبب واقعه خود او بوده و با علم و اطلاع به ضرر خویش برخواسته و برمبنا قاعده اقدام و در راستای اصل تسبیب، آغازکننده ضرر خود مصدوم بوده و مشمول حمایت از قاعده لاضرر (هیچ ضرری نباید بدون جبران باقی بماند) نیز نیست و بر فرض که دیه‌ای اخذ شود و شرکت بیمه پس از آن ادعای صحنه‌زنی در فرجه مقرر (ضوابط مربوط به مرور زمان تعقیب) به عمل آورد و شکایت مربوطه منجر به صدور حکم قطعی دال بر محکومیت صحنه‌زن شود، کلیه وجود اخذ شده به اضافه محکومیت به حبس و دو برابر جزای نقدی معادل مال اخذ شده در انتظار صحنه‌زن خواهد بود.
شاید ظاهر این ماجرا ساده به نظر برسد، اما این کار یک اقدام جنون‌آمیز است، زیرا هیچ تضمینی حتی با آموزش‌ها و تمرین‌ها برای صحنه‌زن وجود ندارد که با برخورد ساختگی با خودرو اولا جانش از دست نرود، ثانیا دچار مصدومیت‌های شدید منجر به معلولیت نشود.
البته باید شرایط راننده و سرنشینان خودرویی که به یک‌باره با عابر صحنه‌زن مواجه می‌شوند را نیز یادآور شد. فرض کنید؛ راننده‌ای دچار مشکل قلبی است و به جهت فشار و استرس ناشی از برخورد یک‌باره با فردی، دچار سکته قلبی منجر به فوت شود یا در خودرو افراد سالخورده یا حتی بانوان باردار حضور داشته باشند و به جهت این واقعه ساختگی، فشار‌های روحی و جسمی غیرقابل تصور بر اشخاصی که شرایط خاص دارند، وارد شود. بنابراین یک اقدام کورکورانه متکی به هدف کسب نامشروع مال چه فجایعی را می‌تواند به بار آورد.
