«ویدر» در خطر است؛ روستایی جاخوش‌کرده در «خرقان» زرندیه استان مرکزی. سال‌هاست سیمان بلای جان «ویدر» شده و حالا گویی تصمیم گرفته نفس‌های به شماره افتاده‌اش را بند بیاورد. تقویم ۱۴۰۱ که به شهریور رسید، زمزمه پا گرفتن کارخانه سیمان سفید بالا گرفت تا بیش از گذشته لرزه بر اندام «ویدر» بیفتد. «ویدر»ی که قبل از شهریور سالی که گذشت بار کارخانه بزرگ سیمان سفید و سیمان خاکستری ساوه را به دوش می‌کشید.
به گزارش اعتماد، زرندیه سال‌هاست در غبار کارخانه‌های سیمان غرق شده، اما گویی کارخانه سوم نبضش را به شماره خواهد انداخت. خبر‌ها از قد کشیدن کارخانه سوم که گفتند محلی‌ها تصمیم گرفتند این‌بار آرام ننشینند. اهالی که کارزار راه انداخته‌اند و تا جایی پیش رفته‌اند که رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست سری به «ویدر» و زرندیه زده. اهالی کلافه و عصبانی‌اند، اما هنوز نتیجه‌ای از تقلاهای‌شان برای نجات روستایشان نگرفته‌اند. کارخانه جدید در میانه همه این هیاهو‌ها و کارزار‌ها قدش بلندتر از گذشته می‌شود و سوله‌هایش را یکی بعد از دیگری تمام می‌کند.
مخالفت‌ها رو به خاموشی نگذاشته‌اند و اعتراض‌ها از گفتن دست نکشیده‌اند، اما خبر ناخوش اینکه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید استان مرکزی، مجوز ساخت کارخانه را صادر کرده و کارخانه سیمان سفید تصمیمش را گرفته تا جایی پا بر زمین بکوبد که درد آب شرب دارد. اهالی روستا‌های بخش «خرقان» روز‌های بی‌آبی را قبل از این پشت سر گذاشته و مزه تلخ بی‌آبی را چشیده‌اند. روز‌هایی که سومین کارخانه سیمان می‌تواند دوباره برایشان تکرار کند و این به مثابه ظلم به اهالی و محیط‌زیست است.
«آقا چه خبره؟ دِه به این کوچکی ۳ تا کارخانه؟ آخر چنین چیزی شدنی است؟» ۶۰ سالگی را به میانه رسانده و همچنان آب را با بیل به دست پای درختان باغش هدایت می‌کند: «درختان اینجا سِن‌شان از ما بیشتر است. احداث کارخانه سوم ظلم به آدم‌ها و درختان اینجاست.»
کارخانه که چرخ‌هایش راه بیفتند، بلا می‌افتد به جان باغات و زمین‌های دیمی که حیات‌شان گره خورده به رودآبی که چند صباحی است غریبه‌ای به همسایگی‌اش می‌بیند؛ کارخانه سوم سیمان: «این رودآب سهم زمین‌هایی است که کشت دیم دارند. برخی از باغات هم در مسیر از این رودآب بهره می‌برند. این کارخانه همه آن‌ها را کشتن می‌دهد.»
«مرتضی» یکی از اهالی روستای «ویدر» از بی‌آبی روستایی می‌گوید که همه لحظاتش را در آن پشت سر گذاشته و موهایش یکدست سفید شده‌اند: «ما آب نداریم. ۲۰۰ میلیون از اهالی جمع کردیم برای لایروبی قنات. کارخانه راه بیفتد همین یک باریکه آب را هم نخواهیم داشت. چه کنیم؟ برویم، بمیریم؟»
کارخانه راه بیفتد آب که به یغما می‌رود هیچ، مرگ باغات و مزارع هم رقم می‌خورد، اهالی می‌مانند با ریزگرد‌هایی که با کارخانه سوم بیش از گذشته نفس‌هایشان را به شماره می‌اندازد: «دردمان که یکی، دوتا نیست. کارخانه نزدیک جاده اصلی است برای همین تردد ماشین‌آلات سنگین زیاد شده و این یعنی بالا رفتن آمار تصادفات جاده‌ای در این منطقه.»
«مرتضی» و همه اهالی واهمه این را دارند که چند سال دیگر نامی از «ویدر» و اهالی باقی نمانده باشد: «این رویه ادامه پیدا کند چندسال بعد همه ما نیست و نابود می‌شویم. ما اینجا هزار تن محصولات کشاورزی و دامی تولید می‌کنیم، اما کارخانجات سیمان شده‌اند بلای جان ما. آب را که می‌برند در عوض دود و غبار را می‌دهند به هوایی که نمی‌توانیم در آن نفس بکشیم.»
کارخانه‌های قدیمی در فاصله ۳ شاید هم ۴ کیلومتری جاخوش کرده‌اند و کارخانه سوم تصمیم گرفته حدود ۶ کیلومتر فاصله بگیرد. کارخانه‌های اول و دوم که چرخ تولیدشان را راه انداختند، حیات پوشش گیاهی به خطر افتاد و حالا بعد از سال‌ها فعالیت این دو کارخانه ارتفاع گیاهانی که روزگاری به ۶۰-۵۰ سانت می‌رسید به بیش از ۱۵ سانت نمی‌رسد. به باور مدیرعامل انجمن رویش طبیعت زرندیه آلودگی‌های کارخانه‌های سیمان فتوسنتز را پایین آورده و رشد پوشش گیاهی منطقه مختل شده است.
به گفته «حسین اکبرلو» ترمز رشد و نمو گیاهان در این منطقه کشیده شده و این زنگ خطری است برای محیط‌زیست. «اکبرلو» به «شهروند» می‌گوید: «زبانم لال اگر کارخانه سوم شروع به فعالیت کند حیات چندین روستا به خطر خواهد افتاد.»
کارخانه سوم برای راه انداختن چرخ تولیدش بر مازوت‌سوزی تکیه کرده و این یعنی خوراندن دود و غبار به جان دو دره‌ای که در این منطقه قرار دارند: «متاسفانه در احداث کارخانه سوم باد قالب را در نظر نگرفته‌اند و این یعنی رقم خوردن فاجعه محیط‌زیستی برای روستا‌هایی که در دو دره منتهی به کارخانه قرار دارند.»
«ویدر»، «وسمق»، «بلوبند»، «بندامیر» و... روستاهایی‌اند که کارخانه‌های سیمان نفس‌شان را بند آورده اگرچه نبض روستا‌هایی که در باریکه داخلی دره جا خوش کرده‌اند هم به شماره خواهد افتاد. روستا‌هایی همچون «علی‌آباد»، «کوشک»، «میانه»، «آزادگین» و «اصفهانک»: «آلودگی‌های این کارخانه در دره می‌خوابد، هرچند ماندگاری این آلایندگی‌ها طولانی خواهد بود.»
«ویدر» و روستا‌های اطرافش چشم امید بسته‌اند به چشمه و قنات‌ها تا آب‌شرب‌شان تامین شود. چشمه‌ها و قنات‌هایی که با شروع به کار کارخانه سوم حیات را اینجا غیرممکن می‌کند. به گفته مدیرعامل انجمن رویش طبیعت زرندیه این منطقه، منطقه چاه‌های عمیق نیست و همه امیدش به چشمه‌ها و قنات‌هاست. به وقت تابستان روستا بالای ۱۰۰۰ سکنه را به خود می‌بیند. «حسین اکبرلو» می‌گوید: «این روستا ۷۰۰ انشعاب آب و برق دارد.» منطقه‌ای ییلاقی جاخوش کرده در میانه دو کوه: «در استدلال برای راه‌اندازی کارخانه سوم می‌گویند عرض رودخانه بالاتر از ۲ متر نیست در حالی که ۷ دهنه پل ۸-۷ متری روی آن خورده. عرض این رودخانه حداقل ۵۰ متر است. رودخانه در فاصله ۴۰۰ متری کارخانه قرار دارد.»
به باور مدیرعامل انجمن رویش طبیعت زرندیه شکل ظاهری راه‌اندازی کارخانه سوم رعایت شده، اما در اصل بی‌توجهی محض به محیط‌زیست بوده. در حقیقت محتوای طرح‌شان با واقعیت منطقه مطابقت ندارد: «نماینده اینجا آقای سبزی در جلسه‌ای اعلام کرده یکی از مشکلاتی که شرکت‌های صنعتی رفع می‌کنند، نیروی انسانی است. این منطقه نرخ بیکاری‌اش منفی است. این منطقه نیروی کار بیکار ندارد و نیروی انسانی این شرکت‌ها و کارخانه‌های باید از سایر مناطق تامین شود.»
«اکبرلو» با اشاره به اینکه نیروی اصلی کارخانه در حال تاسیس را افاغنه تشکیل می‌دهند، ادامه می‌دهد: «نیروی افاغنه مجوزدار هم در این منطقه نمی‌تواند کار کند در حالی که بالای ۶۰ درصد نیروی کارخانه جدید افاغنه‌اند.» یکی از نکاتی که در طرح احداث کارخانه سوم آمده مهاجرت اهالی است: «طبق آمار‌های رسمی این منطقه هیچ مهاجرتی ندارد و نرخ این گزینه هم در منطقه منفی است.»
دغدغه‌مندان منطقه و اهالی واهمه کمبود آب دارند با پا گرفتن هر روزه کارخانه‌های سیمان. «اکبرلو» از نکته‌ای در طرح احداث این کارخانه می‌گوید؛ میزان مصرف ۴ لیتر بر ثانیه!: «می‌گوییم مرجعی نشان دهید که مصرف این کارخانه ۴ لیتر بر ثانیه است. طبق داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس درباره صنایع مختلف و مطالعاتی که در زمینه ردپای آب در سیمان آمده و با استناد به خود طرح که درباره سایر کارخانه‌های سیمان گفته این مصرف در حدود ۲ هزار مترمکعب در روز است یا چیزی بالای ۲۰ لیتر بر ثانیه.»
در طرح احداث کارخانه به گرفتن حقابه از شرکت باریت‌فلات که در ۷۰ کیلومتری منطقه واقع شده حرف به میان آمده است: «این شرکت در حال حاضر فعالیت می‌کند و چطور می‌شود از شرکت در حال فعالیت حقابه گرفت؟ این کارخانه چطور می‌خواهد راه‌اندازی شود؟ با تانکر می‌خواهند آب بیاورند؟ همه این‌ها نشان از روابط ناسالم در راه‌اندازی این کارخانه خبر می‌دهد.»
به باور مدیرعامل انجمن رویش طبیعت زرندیه احداث این کارخانه برای رودخانه‌های فصلی این منطقه تهدید خواهد بود: «کارخانجات سیمان و آهک هیدراته در بالاترین رده آلایندگی یعنی رده ۶ و ۷ درج شده در کتابچه مقررات و ضوابط استقرار واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی موضوع ماده ۱۱ قانون هوای پاک هستند.»
کارخانجات سیمان با یک‌میلیون تن در سال در رده ۶ آلایندگی قرار می‌گیرند و تولیدات بیش از این در رده ۷ آلایندگی قرار می‌گیرد. طبق این قواعد صنایعی که در رده ۶ قرار می‌گیرند باید با رودخانه حداقل ۷۵۰ متر فاصله داشته باشند. به گفته «اکبرلو» قبل از این محیط‌زیست منطقه اصرار داشت فاصله رعایت نشده، اما حالا می‌گویند حریم رعایت شده در حالی که مقوله حریم با فاصله متفاوت است: «ما به وزارت نیرو نامه نوشته‌ایم. مگر هر صنعتی با هر درجه از آلایندگی می‌تواند بلافاصله در حریم مستقر شود؟»
به باور مدیرعامل انجمن رویش طبیعت زرندیه کارخانه سوم خودش را میان دو کوه و رودخانه زورچپان کرده در حالی که نه شیب را رعایت کرده، نه باد قالب را در نظر گرفته است. با توجه به این شرایط در آینده نزدیک با روالی که کارخانه در پیش گرفته این منطقه از حیات محروم می‌شود.»
کارخانه‌هایی که یکی پس از دیگری قد علم کردند تا شیره جان منطقه را بمکند ظرفیت کرایه دام منطقه به یک‌چهارم حد خود کاهش یافت: «با راه‌اندازی کارخانه سوم کلا پوشش گیاهی این منطقه از دست خواهد رفت. با وجود کارخانجات جانورانی که از گونه‌های مقاوم بودند دیگر به چشم نمی‌خوردند مانند سوسمار. جمعیت مار هم کاهش چشمگیری داشته.» به گفته مدیرعامل انجمن رویش طبیعت زرندیه هر میزان به تعداد کارخانجات اضافه می‌شود، برداشت از معادن هم افزونی می‌یابد: «یکی از مشکلات منطقه با وجود کارخانجات انفجار‌های جدید با پاگیری کارخانه سوم است که باعث خواهد شد به مشکل لایروبی قنات‌ها افزوده شود.»
«اکبرلو» بر این باور است دلیلی ندارد در روستا کارخانه سوم سیمان ساخته شود: «منطقه از لحاظ آب، بحرانی و در وضعیت قرمز قرار دارد. تولید صنعت سیمان آب‌بر است. این در حالی است که کارخانه در بدترین نقطه ترافیکی و حادثه‌خیزترین نقطه جاده ساخته شده است. این مساله می‌تواند باعث افزایش تصادفات و علت مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات شود. از لحاظ محیط‌زیستی و نزدیکی به رودخانه فصلی و باغات و منازل می‌تواند صدمات جدی به محیط‌زیست وارد کند.»
جواز تاسیس از طرف وزارت صنعت و معدن صادر می‌شود و بعد نوبت به استعلام از محیط‌زیست است. به گفته رییس محیط‌زیست شهرستان زرندیه جواز صادر شده بود و از اداره محیط‌زیست استعلام خواسته شده: «ما براساس فواصل و موقعیت‌ها و بر مبنای ضوابط‌مان بررسی‌هایی را انجام دادیم.» «رستم خانی» با اشاره به اینکه در بررسی اولیه مشخص شد فواصل رعایت نشده، ادامه می‌دهد: «در مرحله اول به صراحت مخالفت‌مان را اعلام کردیم. مدیرکل، معاونت و همین‌طور فرماندار از منطقه بازدید داشتند. کارخانه باید ۵۰۰ متر با رودخانه فاصله داشته باشد در حالی که این فاصله کمتر از ۳۰۰ متر بود.»
به گفته «خانی» بعد از مخالفت‌های اولیه مکان دیگری معرفی شد: «مکان جدید نزدیک معدن‌شان بود. به دلیل جابه‌جایی مکان کارخانه دوباره استعلام خواستند، اما با توجه به مسائلی که وجود داشت، موافقت نکردیم.» محیط‌زیست براساس ضوابط رده‌بندی استقرار، رده ۳ را قبول دارد: «بعد از رده ۳ را ارجاع می‌دهیم به استان. سیمان رده ۶ دارد، بنابراین نیازمند طرح توجیهی محیط‌زیستی بود. در این طرح همه موارد از ارزیابی هواشناسی، آب‌شناسی و خاک‌شناسی تا تاثیرات بر باغات و خود روستا مورد توجه قرار می‌گیرد. این کارخانه از سازمان محیط‌زیست موافق استقرار را گرفته است.»
