(تصاویر) کشف مهم باستانشناسی در شمال غرب ایران

نتایج کاوش در «تپه کهنه صوفیان» به شناسایی محوطه‌ای از دوران مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در منطقه مرتفع شمال غرب ایران منجر شد. باستان‌شناسان بر این‌ نظرند، این کشف به دانسته‌های ایران از فرهنگ هزاره پنجم قبل از میلاد، حدود ۷۰۰۰ سال پیش بیفزاید.

به گزارش ایسنا، مهناز شریفی ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان ـ درباره جزئیات این کاوش، گفت: تپه کهنه صوفیان شامل دو تپه I و II است. تپه کهنه صوفیان I مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش و متعلق به «فرهنگ دالما» یا مس و سنگ قدیم است.

او با اشاره به این‌که صوفیان یکی از مراکز مهم هزاره پنجم قبل از میلاد در دشت اشنویه است، اظهار کرد: نتایج کاوش تپه صوفیان نشان می‌دهد که صوفیان از محوطه‌های ارزشمند حوضه جنوب دریاچه ارومیه بوده و به عنوان یک محوطه کلیدی در شمال غرب و یک استقرار مهم از دوره مس و سنگ قدیم مطرح است که فاصله زیادی با تپه دالما ندارد، بنابراین تغییراتی در سنت فرهنگی این منطقه در کاوش مشاهده شد.

این باستان‌شناس یادآور شد: اهداف پروژه کاوش تپه کهنه صوفیان علاوه‌بر نجات‌بخشی سد چپرآباد، بررسی فاز شکل‌گیری فرهنگ دالما و پیزدلی در دشت اشنویه و بررسی چگونگی نحوه انتقال، بررسی سنت‌های فرهنگی حسنلو IX (۹) در حوزه شمال غرب بر اساس نویافته‌های باستان‌شناسی و بررسی تعاملات فرهنگی ساکنان منطقه، با مناطق همجوار و بررسی بافت معماری کهنه صوفیان است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان گفت: در این کاوش تلاش شد تا با مطالعه یافته‌ها به وضعیت روشن‌تری از افق فرهنگی مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در شمال غرب ایران دست یابیم.

کشف سکونتگاه‌های دائمی از ۷۰۰۰ سال پیش در حوضه جنوب دریاچه ارومیه

شریفی ادامه داد: نتایج اولیه کاوش، بیانگر بقایای معماری مستحکم و دائمی و نشان‌دهنده این نکته است که از صوفیان برای استقرار دائم استفاده شده و این مسأله از این حیث قابل توجه است؛ چرا که پیش از این بیشتر محوطه‌های هزاره پنجم قبل از میلاد دارای معماری ضعیفی بوده‌اند.

او افزود: در این کاوش، سفال دالما و گونه پیزدلی (BOB) همزمان و تواماٌ به دست آمده که نشانگر همپوشانی دو فرهنگ دالما و پیزدلی است و نخستین بار در کاوش صوفیان همزمانی این دو فرهنگ، در لایه‌های برجا و در نهشتی ضخیم به دست آمده است.

این باستان‌شناس با بیان‌ این‌که در صوفیان آثار معماری خشتی مستحکمی به دست آمد که دارای پی‌سازی سنگی است و این مسأله برای نخستین بار در این تپه مشاهده شده است، گفت: با توجه به این نکته که بسترسازی سنگی زیر فضای خشتی تاکنون در نقطه دیگر گزارش نشده است، بنابراین این کشف بر اهمیت این تپه می‌افزاید.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان ادامه داد: در داخل فضای معماری، خمره‌های سفالین به دست آمد که به روش سبدی ساخته شده‌اند که ساخت این سنت سفالین از مختصات فرهنگ حاجی فیروز (دوره نوسنگی جدید) است و این امر مؤید این نکته است که فرهنگ دالما خود تداوم فرهنگ «حاجی فیروز» و آن ادامه فرهنگ «حسونا» است.

کشف سازه حرارتی، ۵ تدفین خمره‌ای مربوط به نوزدان و یک گورستان عصر مفرغ

شریفی همچنین از کشف یک سکوی خشتی در این کاوش خبر داد و در ادامه گفت: نکته بسیار مهم دیگر در این کاوش کشف سازه‌ای (احتمالا کوره، یا سازه حرارتی) است که این ساختار نیز در نوع خود بی‌نظیر بوده و تاکنون در محوطه‌های همزمان گزارش نشده است.

او با بیان‌ این‌که در کاوش صوفیان در فضاهای مسکونی، ۵ تدفین خمره‌ای مربوط به نوزادان شناسایی شد، گفت: در محوطه‌های هزاره پنجم قبل از میلاد رسم تدفین نوزادان در خمره‌ها و قراردادن آن در فضای مسکونی رایج بوده است. تدفین کودکان در خمره‌ها یا کاسه‌های بزرگ در مناطق وسیعی از قفقاز (Helving ۲۰۱۲:۲۰۷) رواج داشته و نمونه مشابه آن در Alchan tepe قفقاز همچنین درتپه گارا و(Tobler ۱۹۵۰ Tepe Gawra: XI-VIII)، در قفقاز جنوبی (Ovcular Tepesi) (Marro et al,۲۰۱۱:۷۰)، Alchan tepe (Akhundov,۲۰۱۱:۲۳۲) و لیلا تپه قفقاز Leyla tepe (Narimanov et al ۲۰۰۷) نیز گزارش شده است.

شریفی افزود: در ایران نمونه‌های این‌گونه تدفینی در خود دالما تپه و سپس در دوره مس و سنگ جدید در گردآشوان در دشت پیرانشهر توسط نگارنده گزارش شده است.

او از دیگر نکات مهم در این کاوش را کشف خمره‌هایی دانست که کاربری آبریز یا قیف را داشته‌اند که این گونه‌های سفالین نیز در نقاط دیگر در کاوش‌های باستان‌شناسی گزارش نشده است.

بنابر گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، این باستان‌شناس با بیان ‌این‌که در مجموع نتایج کاوش تپه کهنه صوفیان منجر به شناسایی محوطه‌ای از دوران مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در منطقه مرتفع شمال غرب ایران شد، اظهار کرد: مواد فرهنگی صوفیان نشان داد که ساکنان آن خطه با مناطق دورتر در ارتباط بوده‌اند، شواهد «اُبسیدین‌ها» (یک نوع شیشه آتشفشانی طبیعی) بر این امر صحه می‌گذارد.

به گفته سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان، در این محوطه در کاوش‌های باستان‌شناسی بیش از سه متر و نیم انباشت از فاز هزاره پنجم قبل از میلاد شناسایی شد. همچنین در تپه کهنه صوفیان II گورستانی از عصر مفرغ شناسایی شد که دارای گورهای کلان سنگی بود.

روناک تاسا ـ رییس اداره میراث‌فرهنگی اشنویه ـ نیز به تازگی از کشف ۱۱۱ شیء تاریخی از فصل دوم کاوش‌های نجات‌بخشی سد چپرآباد این شهرستان پس از یک ماه، خبر داده است. به گفته او، تاکنون در کاوش‌های نجات‌بخشی انجام‌شده ظروف سفالی، تدفین انسانی و تعدادی اشیای مفرغی به دست آمده که به گنجینه موزه یکی از شهرستان‌ها انتقال یافته است.

بنابر اعلام اداره میراث‌فرهنگی اشنویه، سال ۱۴۰۰ نیز عملیات کاوش نجات‌بخشی چهار محوطه محدوده آبگیری سد چپرآباد، از جمله شیخ رش ۱ و ۲، کانی‌حوا و تپه چپرآباد توسط ۱۰ کارشناس در قالب چهار گروه باستان‌شناسی انجام شده بود. باستان‌شناسان بر این عقیده‌اند که نتایج این کاوش‌ها با توجه به قدمت هفت‌هزارساله محوطه و آثار یافت‌شده، نقطه عطفی برای باستان‌شناسی جنوب آذربایجان غربی محسوب شود.

کاوش‌های نجات‌بخشی در این منطقه درحالی انجام می‌شود که بنابر اظهارات قبلی مدیرکل میراث‌فرهنگی اشنویه، با آب‌گیری سد چپرآباد، 13 محوطه باستانی شناسایی‌شده زیر آب خواهد رفت.