«هاکان فیدان» کیست و انتخاب او به وزارت خارجه ترکیه به چه معناست؟

انتخاب رئیس سابق دستگاه اطلاعات ملی ترکیه برای وزارت خارجه، پرسش‌های بسیاری را در داخل و خارج این کشور برانگیخته است.

میدل ایست نیوز نوشته است: انتخاب رئیس سابق دستگاه اطلاعات ملی ترکیه برای وزارت خارجه، پرسش‌های بسیاری را در داخل و خارج این کشور برانگیخته است.

به گزارش «العربی الجدید» پیش از اعلام رسمی انتخاب «هاکان فیدان» به وزارت خارجه، اخبار غیر رسمی در این باره منتشر شده بود و همه می‌دانستند که او قرار است جانشین «مولود چاوش‌اوغلو» شود که اکنون در مجلس به سر می‌برد.

قبل از آن، پیش‌بینی می‌شد که فیدان به جای «سلیمان سویلو» به وزارت کشور برود، چون میان این وزارتخانه و دستگاه اطلاعات ملی تناسب بیشتری وجود دارد و به جای آن «ابراهیم کالن»، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه، به وزارت خارجه بیاید. تا اینکه کالین به جای فیدان در دستگاه اطلاعات رفت و فیدان در رأس دستگاه دیپلماسی جای گرفت.

«برهان کوراوغلو»، استاد فلسفه سیاسی دانشگاه مرمره، معتقد است که تعیین هاکان فیدان به این مقام بازتاب‌دهنده رویکرد «سده ترکیه» است، ترکیه‌ای که روابط خوب با شرق و غرب دارد، به‌خصوص که فیدان معمار آشتی و ازسرگیری روابط ترکیه با بسیاری کشور‌ها در فاصله ۲۰۱۰ تا اکنون بود و در کمیته چهارجانبه امنیتی مسکو با حضور ایران و سوریه نیز حضور داشت.

به نظر کوراوغلو، فیدان روابط گسترده خارجی دارد، هم با کشور‌های غربی و هم با کشور‌های آفریقایی و شرقی و این شرایط «کاملا متناسب با برنامه‌های مرحله پیش روی ترکیه است»، زیرا ترکیه در این مرحله در پی تقویت روابط با کشور‌های عربی و اسلامی است و فیدان بنیان‌گذار آشتی ترکیه با امارات و مصر و عربستان است و نقش اصلی را در روابط با سوریه داشته و نیز موجب تقویت روابط با روسیه و کشور‌های غربی شده است.

به نظر این استاد دانشگاه، ویژگی مهم دیگر هاکان فیدان نزدیکی شدید او به اردوغان است در حدی که او را سایه اردوغان و «صندوق سیاه» و فرستاده ویژه وی در بسیاری مأموریت‌های حساس می‌دانند و حضور او در وزارت خارجه به معنای آن است که قرار است ترکیه در این مرحله دیپلماسی قدرتمند را پیش بگیرد.

به گفته کوراوغلو، همه مشکلات در روابط خارجی ترکیه پیش از آنکه به وزارت خارجه منتقل شود، در دستگاه امنیتی که فیدان ریاست آن را داشت، حل و فصل شده بود.

هاکان فیدان زاده آنکارا در سال ۱۹۶۸ و تحصیل‌کرده مدرسه حربیه است و سپس در زمان مأموریت خود در ناتو، تحصیلات عالی خود را در رشته علوم سیاسی و مدیریت در دانشگاه مریلند پی گرفته است؛ و همچنین کارشناسی ارشد و دکتری خود را از دانشکده روابط خارجی دانشگاه بیلکنت آنکارا دریافت کرده است.

فیدان مسئولیت‌های گوناگونی از جمله معاون سیاست خارجی و امنیت دستگاه نخست‌وزیری، عضو هیئت مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نماینده ویژه نخست‌وزیر، معاون رئیس دستگاه اطلاعات، و نماینده ویژه رئیس جمهور را بر عهده داشت و به مدت ۱۳ سال نیز رئیس دستگاه اطلاعات ترکیه (میت) بوده است.

سمیر صالحه، استاد روابط بین‌المللی ترکیه، تأکید می‌کند که فیدان از قدیم رؤیای آن را داشته که از سایه بیرون بیاید و در سال ۲۰۱۵ صریحا این موضوع را با اردوغان در میان گذاشت و اردوغان هم در این باره به او وعده مثبت داد هرچند از او خواست مدتی صبر کند و در دستگاه اطلاعات بماند.

به گفته صالحه، فیدان یکی از اعضای حلقه چهارنفره نزدیکان اردوغان بود و در مرکز برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری و اجرا نه فقط در عرصه اطلاعاتی جای دارد بلکه بار‌ها مأموریت‌های مهمی را با موفقیت انجام داده است.

او می‌افزاید که ترکیه امروز وارد مرحله تازه‌ای می‌شود که با گذشته کاملا متفاوت است و می‌خواهد با انتخاب شخصیتی مقتدر در رأس دستگاه دیپلماسی پیامی چندجانبه به همه طرف‌ها برساند، چه به کسانی که از مخالفان اردوغان حمایت می‌کنند، چه به «تروریست» ها، و چه به دوستانی که قرار است روابط خوبی با ترکیه داشته باشند.

صالحه تأکید می‌کند که وزیر خارجه جدید اطلاعات و روابط عمیقی با کشور‌های همسایه و اروپا دارد و بهترین فرد برای ارائه ترکیه جدید در مرحله پیش رو است.

از سوی دیگر، کسانی انتخاب فیدان به وزارت خارجه را با انتخاب «محمد شمشک» به وزارت دارایی مرتبط می‌دانند، زیرا اردوغان در دهۀ هفتم زندگی خود است و این آخرین دوره ریاست جمهوری اوست و برای همین می‌خواهد با یک تیم قوی برنامه‌های باقی‌مانده خود را اجرا کند.

انتخاب «علی یرلی کایا» دیپلمات منعطف به جای «سلیمان سویلو» که شخصیتی با صلابت و قاطع دانسته می‌شد در وزارت کشور نیز در همین راستا دانسته شده است. یرلی کایا متخصص امور پناهجویان و پرونده کرد‌ها و نیز مسلط به پرونده حیاتی استانبول است.

ناظران می‌گویند که اردوغان به تجربه اقتصادی چین نظر دارد: افزایش تولید، افزایش صادرات، پایین نگه‌داشتن ارزش پول ملی برای به‌صرفه کردن صادرات، اما از سوی دیگر در عرصه امنیتی به تجربه انگلستان نظر دارد: فعالیت اطلاعاتی هم‌پای دیپلماسی؛ و این بدان معناست که در دوره پیش رو شاهد همکاری گسترده فیدان و کالین خواهیم بود.

انتخاب اردوغان برای وزارت خارجه در ترکیه با رضایت و اتفاق نظر همراه شده است. رسانه‌های ترکیه در این چند روز تأکید بسیاری بر سوابق دیپلماتیک فیدان کرده‌اند: مشاور وزیر خارجه اسبق (داوداوغلو)، مشاور سفیر ترکیه در استرالیا، رئیس آژانس توسعه و هماهنگی ترکیه، عضو هیئت مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، معاونت ریاست دستگاه اطلاعات و در نهایت ریاست این دستگاه از سال ۲۰۱۰.

در کودتای ناکام علیه اردوغان در سال ۲۰۱۶، فیدان تا ساعت هشت و نیم شب ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ در مقر ریاست ستاد ارتش ماند و فقط بیست دقیقه پیش از حمله به این ستاد از آن خارج شد و بدین ترتیب جان سالم به در برد.

روزنامه «حریـت» ترکیه تأکید کرده که فیدان در ۷ فوریه ۲۰۱۲ نیز از یک ترور توسط «گروه گولن» جان سالم به در برده است.