قزل قلعه یا همان «قلعه سرخ» نام یکی از انبار‌های مهمات و اثاثیه نظامی در دوره قاجاریه بوده، اما این قلعه تنها قلعه تهران نبود بلکه چند قلعه دیگر نیز وجود داشت که در تاریخچه تهران بار‌ها از آن‌ها یاد شده است.
به گزارش همشهری آنلاین، در تاریخ این محله می‌خوانیم که سه نقطه از شمال غربی تهران به نام قزل قلعه معروف بوده یکی در ضلع شمالی خیابان فاطمی کنونی که زمین آنجا به شهرداری رسید و در آنجا ساختمان بسیار بلندی بنا کردند که اکنون در اختیار وزارت کشور است. دوم در غرب این محل و سوم در فاصله چند متری در شمال آن. از میان آن‌ها قلعه سوم بزرگ‌تر بود و روبه‌روی کوی دانشگاه تهران قرار داشت. این‌طور که پیداست این قلعه‌ها که امروز در دل تهران ادغام شده‌اند فاقد آبادانی بودند و ظاهراً فقط جنبه دفاعی و حراستی داشتند.
آبادانی اطراف قزل قلعه شامل یوسف‌آباد و امیرآباد بود که اولی را میزرا یوسف خان مستوفی الممالک و دومی را میرزا تقی خان فراهانی امیرکبیر صدر اعظم دوره قاجاریه‌آباد کردند. این محله از شمال به خیابان هفدهم از تقاطع خیابان کارگر شمالی تا تقاطع خیابان مهیار مهرام، از جنوب به خیابان شهید گمنام، از میدان گل‌ها تا تقاطع خیابان کارگر شمالی، از شرق به خیابان مهیار مهرام و خیابان کاج و از غرب به خیابان کارگر شمالی از تقاطع بزرگراه شهید گمنام تا خیابان هفدهم منتهی می‌شود.
خانه‌های دانشجویی محله ما از آن سال‌ها تا به حال تغییرات زیادی کرده‌اند و در تمام این سال‌ها نخستین و بزرگ‌ترین خانه دانشجویان شهرستانی بوده است، اما برای اینکه بدانیم زندگی دانشجویی در محله ما چطور است سراغ «زهره رستمی» که از دانشجویان رشته ادبیات و اهل کرمان است می‌رویم. وی می‌گوید: «خیابان کارگر شمالی و خیابان، ولی عصر (عج) از زیباترین خیابان‌های تهران است. اهالی این محله وقتی می‌فهمند ما دانشجو هستیم مثل یک مهمان با ما رفتار می‌کنند.» وقتی از مشکلات می‌پرسیم می‌خندد و می‌گوید: «به نظر من یکی از مشکلات این است که تعداد نانوایی در این محله خیلی کم است. بیشتر اوقات مجبور می‌شویم نان را به‌صورت بسته‌ای از مغازه‌دار‌ها بخریم.».
اما «رضا بیرانوند» یکی دیگر ازساکنان خانه‌های دانشجویی محله مشکل تاریکی خیابان کارگر شمالی را مطرح می‌کند و می‌گوید: «نور خیابان کارگر شمالی کم است و این موضوع شب‌ها دردسر‌های زیادی را به وجود می‌آورد. نمی‌دانم هیچ مسئولی از اداره برق شب‌ها سری به این خیابان زده است؟ در زمستان این خیابان مسیر اصلی تردد دانشجو‌های دختر است. باید نور این خیابان بیشتر شود.»
محله‌ای که دانشگاه داشته باشد زندگی در آن کمی متفاوت است. حضور جمعیت جوان در محله آنقدر انرژی به آن می‌دهد که خیلی‌ها معتقدند تابستان‌های محله‌های دانشجویی صفایی ندارد. محله قزل قلعه قلب تپنده دانشگاه‌های فنی و مهندسی کشور و در میان دانشجو‌ها به «محله مهندس‌ها» معروف است. در مورد تاریخچه این دانشکده بدانید که پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، دانشکده فنی به‌عنوان یکی از دانشکده‌های شش‌گانه دانشگاه، به همت پروفسور محمود حسابی تأسیس شد.
دانشکده فنی در بدو تأسیس در ۴ رشته مهندسی راه و ساختمان، مکانیک، برق و معدن دانشجو می‌پذیرفت، اما بعد‌ها رشته‌های دیگری نیز به آن اضافه شد. جالب است بدانید نخستین گروه دانشجویان آن ۷ نفر بودند. همگام با تغییرات دانشگاه تهران، دانشکده فنی در سال ۱۳۸۴ به «پردیس دانشکده‌های فنی» تغییر نام داد و دور تازه‌ای از فعالیت‌های خود را آغاز کرد. هم اکنون پردیس دانشکده‌های فنی (در سه مکان به نام پردیس) با در اختیار داشتن ۶ دانشکده و ۳ گروه آموزشی زیرمجموعه، به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز آموزش عالی مهندسی کشور تاکنون بیش از ۲۲۰۰۰ مهندس دانش‌آموخته داشته است.
وقتی می‌گویند قزل قلعه سهم زیادی در سر و سامان دادن دانشجویان دانشگاه تهران دارد بیراه نگفته‌اند. محله قزل قلعه سال‌هاست به خانه دانشجو‌ها تبدیل شده است. حالا دیگر بسیاری از دانشجو‌های شهر‌های دیگر قزل قلعه را محله خودشان می‌دانند. جالب است بدانید این منطقه اردوگاه سربازان آمریکایی بوده که طی جنگ جهانی دوم تا سال ۱۳۲۴ در آن سکونت داشتند. پس از جنگ و خروج سربازان آمریکایی در بیست و سوم آذرماه ۱۳۲۴ این مکان به دانشگاه تهران واگذار و از بهمن همان سال قریب به ۳۰۰ نفر از دانشجویان دانشگاه که اغلب از دانشکده ادبیات و دانش‌سرای عالی بودند، در آن سکونت کردند.
تعداد دانشجویان ساکن در کوی، از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۴۶ از حدود ۳۰۰ نفر به ۸۱۰ نفر رسید و در سال ۱۳۵۵ از مرز ۲۵۱۵ نفر گذشت. در سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۶ ساختمان‌های اصفهان، کاشان و یزد برای دانشجویان اصفهانی، کاشانی و یزدی توسط سه فرد خیر به نام‌های همدانیان، لاجوردی و رسولیان یزدی و ساختمان دیگری در ضلع شمال غربی کوی‌ـ ساختمان شماره ۱۲ فعلی واقع در علوم پزشکی ـ توسط فرد خیر دیگری به نام فاتح یزدی ساخته شد.
_________________________________________________________
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۶ به تاریخ ۱۳۹۳/۰۶/۲۴
