هدایت سهامداران خرد به صندوق‌ها

عرضه اولیه به گفته بسیاری از فعالان و کارشناسان بورسی، خون تازه در رگ‌های بورسی است. عرضه اولیه سبب می‌شود بورس رقیق‌تر شود. فعالان بورسی هم با خرید آن اندکی بازدهی بدون دردسر گیرشان می‌آید. برای شرکت‌های بورسی هم عرضه اولیه مزایای زیادی برای شرکت‌های بورسی‌شده دارند. تامین مالی، معافیت مالیاتی، تسهیل دریافت وام‌های بانکی و ارزشگذاری از جمله مزایای بورسی شدن برای شرکت‌هاست. در مقابل این همه مزایا، معایبی برای عرضه‌های اولیه وجود دارد. در بسیاری از مواقع، عرضه‌های اولیه بی‌موقع سبب ریزش شدید بورس شده و کار را تا جایی رساند که سهامداران به خیابان ریختند تا عرضه‌ها را متوقف کنند. اما از سال گذشته موضوع عرضه اولیه تغییرات اساسی داشت.

به گزارش هم‌میهن، در گذشته عرضه‌های اولیه برای جذب سرمایه فعالان خرد و ایجاد هیجان در بازار بود. در حال حاضر این سیاست تغییر کرده و سیاستگذاران بورسی بیشتر معتقدند باید سرمایه‌گذاران را به سمت صندوق‌های سرمایه‌گذاری سوق داد، به همین دلیل عرضه‌ها را برای صندوق‌ها در نظر می‌گیرند، هرچند، هرازگاهی برای فعالان خرد نیز عرضه‌هایی را نیز در نظر می‌گیرند. ظاهراً بازار سرمایه از وقتی که چندصد هزار میلیاردی شده، سیاستگذاران سهامدار خرد را چندان اهمیت نمی‌دهند و بیشتر سراغ بازیگران بزرگ می‌روند. البته وجه دیگر این تصمیم‌ها هم کم‌محلی سهامداران خرد به این‌گونه عرضه‌های اولیه بی‌بازده است. عرضه‌ای با ۵۰ ورقه سهم با ارزش ۵۰ هزار تومان نمی‌ارزد که سهامدار خرد برای آن تره خورد کند.

در بازار سرمایه ایران ۳۱۷ شرکت ذیل شاخص کل بورس تهران و ۶۰ شرکت زیرمجموعه شاخص کل فرابورس قرار دارند. البته شرکت‌های دیگری هم در بورس حضور دارند. این شرکت‌ها از طریق عرضه اولیه طی چند دهه گذشته وارد بورس شدند. این شرکت‌ها با ارزشگذاری‌های مختلفی وارد بورس می‌شوند. عرضه عمومی سهام شرکت فرصت خوبی برای سودآوری آن شرکت فراهم می‌کند. مهم‌ترین مزیت عرضه عمومی سهام این است که امکان جذب سرمایه برای آن شرکت فراهم می‌شود و شرکت می‌تواند از این سرمایه برای توسعه و بهبود خود، پرداخت بدهی‌های شرکت یا تخصیص بخشی از سرمایه تحقیق و توسعه در مورد محصولات جدید استفاده کند، به‌علاوه اگر عرضه عمومی سهام با موفقیت همراه باشد، سود مناسبی نصیب شرکت می‌کند.

عرضه اولیه مهمترین راه ورود شرکت به بورس و تبدیل سهام خاص به سهامی عام است، ولی همواره در بازار‌ها با استقبال همراه نیستند. در بورس ایران زمان‌های زیادی بوده که عرضه اولیه عاملی برای ریزش بورس بوده است. در سال ۱۴۰۰ موارد زیادی از عرضه‌های اولیه به‌دلیل شرایط بد فضای بورس متوقف شده و به تعویق افتاد و علت این تعویق هم اعتراض فعالان بورس به عرضه اولیه بود و چنان عرضه اولیه منفور شده‌بود که مردم حتی به خیابان ریختند و گفتند عرضه اولیه را تعطیل کنید که در نهایت با ورود ریاست سازمان بورس، عرضه اولیه متوقف شد.

عرضه اولیه چیست؟

عرضه اولیه (Initial Public Offering – IPO) یکی از مهمترین مفاهیم بورسی است که در حقیقت از راه‌های مهم ورود شرکت به بازار سهام و تبدیل یک شرکت از سهامی خاص و دیگر انواع شرکتی به نوع سهامی عام است. عرضه اولیه یعنی یک شرکت سهام خود را برای اولین بار در بورس اوراق بهادار عرضه می‌کند. در حقیقت یکی از مهمترین زمان‌ها برای تامین سرمایه یک شرکت، همان ابتدای ورود به بورس است. شرکت‌های خصوصی، دولتی و حتی شرکت‌های تازه‌تأسیس، برای افزایش رشد و توسعه کسب‌وکار خود نیازمند سرمایه هستند؛ بنابراین با وارد شدن به بازار بورس و عرضه بخشی از سهام خود به‌عنوان عرضه اولیه، به تأمین سرمایه مورد نیاز خود می‌پردازند. بدین ترتیب این شرکت‌ها سهام خود را برای اولین بار در بازار بورس برای فروش می‌گذارند. شرکت از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل می‌شود.

روش‌های مختلفی برای عرضه اولیه در دنیا مرسوم است. عرضه اولیه به روش ثبت دفتری (Book Building)، عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ (ثبت سفارش)، عرضه اولیه به روش حراج (Auction) و عرضه اولیه به روش قیمت ثابت (Fixed Price Offering) و روش ترکیبی است. عرضه اولیه به روش قیمت ثابت هنوز هم به‌صورت ترکیبی در بیشتر کشور‌ها اجرا می‌شود.

روش‌های عرضه در ایران و جهان روش‌های بوک بیلدینگ، روش ثبت دفتری، عرضه اولیه به روش حراج (مزایده)، عرضه عمومی به روش قیمت ثابت است.

مهمترین روش عرضه اولیه در ایران روش بوک بیلدینگ است. در این روش قیمت عرضه در بازه خاصی تعریف شده و برای ثبت سفارش نیز مدت زمان خاصی در نظر گرفته می‌شود. فواید و مزایایی که عرضه اولیه برای شرکت دارد، کم نیستند. مهمترین عامل تامین مالی شرکت است. ارزش‌گذاری و قیمت‌گذاری اوراق بهادار توسط بازار و نه نهاد‌های دولتی و خاص از دیگر مزایاست. دستیابی به اطلاعات مفید با استفاده از تحلیلگران بازار و امکان تنوع بهینه سهامداری به دلیل برخورداری از چارچوب تنظیمی و نظارتی و شفاف شدن تمامی عملکرد شرکت می‌شود.

به‌طور کلی می‌توان گفت عرضه اولیه مزایایی، چون افزایش اعتبار عمومی، مالیات و معافیت مالیاتی شرکت‌های بورسی، سهولت استفاده از تسهیلات بانکی، به روزرسانی ارزش واقعی شرکت است.

عرضه‌های اولیه سال ۱۴۰۱

در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۱۶ نماد آسیاتک، ددانا، حگهر، فروسیل، فغدیر، کایزد، تپسی، فرود، درازی، گلیدرا، فروژ، اردستان، ثجنوب و غدانه عرضه اولیه شدند. در بین این ۱۶ شرکت، فقط ۷ شرکت سهام خود را به عموم عرضه داشتند و مابقی، فقط توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل خرید و مشارکت بودند. نماد وکغدیر که آخرین عرضه اولیه سال ۱۴۰۱ بود، تاکنون صف خرید خود را حفظ کرده و تقریباً روزانه ۸۰ هزار تومان سود برای خریداران این عرضه اولیه به دست آورده‌است. پیش‌بینی می‌شود این نماد نیز حداقل ۵۰ درصد بازدهی داشته‌باشد. همچنین، بازدهی اولیه ددانا ۵۸ درصد و فروژ نیز بیش از ۱۵ درصد بوده است.

تشویق مردم به سرمایه‌گذاری در صندوق یا شکست سیاستگذار؟

اما این عرضه‌ها در سال گذشته و امسال شکل دیگری گرفته است. از ابتدای پارسال عرضه‌های اولیه بیشتر برای صندوق‌ها خیر داشته و کمتر به سهامداران خرد اختصاص یافت. از حدود ۱۶ شرکتی که عرضه شد حدود ۷ شرکت به‌صورت مستقیم به فعالان خرد عرضه شد و مابقی ابتدا به صندوق‌های سرمایه‌گذاری عرضه شد. یکی از سهام‌هایی که اخیرا به صندوق‌ها عرضه شد، متعلق به شرکت کشاورزی و دامپروری فجر اصفهان بود. در مرحله نخست، ۴۵میلیون سهم معادل پنج درصد از سهام کل شرکت به سرمایه‌گذاران واجد شرایط (صندوق‌های سرمایه‌گذاری) عرضه شده و کشف قیمت انجام شد. در مرحله دوم، ۹۰ میلیون سهم معادل ۱۰ درصد از سهام کل شرکت به قیمت ثابت کشف‌شده در مرحله اول، به عموم سرمایه‌گذاران عرضه شد.

موضوع از این قرار است که از شهریور سال ۱۳۹۹ که بازار سرمایه به رکودی دوساله گرفتار شد، سیاستگذاران بورسی دیدگاه خود را در خصوص مشارکت حداکثری فعالان خرد بورسی تغییر دادند. این در حالی بود که تا شهریور ۱۳۹۹ حتی رئیس‌جمهوری هم مردم و افراد معمولی را به بورس دعوت می‌کردند و حتی از بچه‌های زیر سن بلوغ هم خواستند که به بورس بیایند، اما بعد از آن سقوط، سیاستگذاران متوجه شدند که این یک دعوت به حضور و مشارکت یک شمشیر دولبه است که می‌تواند هم به جامعه و هم به بورس و جامعه ضربه بزند. از آن تاریخ تلاش شد تا مردم را به سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها تشویق کنند که در عرضه اولیه نمایان شد. در واقع، یکی از راه‌هایی که مردم را به این سمت می‌کشاند، عرضه اولیه است و سیاست‌گذار بورسی و سازمان بورس و شورای عالی بورس خیال خود را با این کار راحت کرده که مسئولیت‌ها را به صندوق‌ها می‌سپارند. از طرف دیگر، قیمت‌گذاری و ارزش‌گذاری شرکت‌های تازه‌وارد برای دست‌اندرکاران راحت‌تر است. چراکه بعد از این سیاست شاهد هستیم که قیمت‌های عرضه به‌گونه‌ای است که حدود ۲۰ درصد سود بازدهی دارد و مانند گذشته نیست که سهمی، بازدهی‌های عجیب و غریب داشته باشد.

میثم فدایی، مدیرعامل وقت فرابورس در زمان اجرای این طرح، گفته بود که دیگر خبر از سود‌های ۲۰۰ درصدی نیست و از طرفی وقتی مدیران صندوق‌ها به‌عنوان کارشناسان خبره بازار می‌توانند کشف قیمتی واقعی از سهم داشته باشند، دیگر شبهه‌ای برای قیمت‌گذاری‌های غیرواقعی در عرضه‌های اولیه وجود نخواهد داشت. علاوه بر این سهام عرضه اولیه ناچیز است و رها شدن این موارد عرضه اولیه بسیار ناچیز در پرتفوی سهامداران خرد، گاهی باعث می‌شد حتی سرمایه‌گذار خُرد فراموش کند آن سهم ناچیز را بفروشد. در نتیجه فضا برای پروژه شدن سهم توسط گروه‌ها یا افرادی فراهم می‌شود. در ادامه، شاهد رشد‌های بی‌منطق و چند صددرصدی در این نماد‌ها می‌شویم.

در حقیقت تمام این کار‌ها براساس این ادعا انجام می‌شود که مردم را تشویق به سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری کنند و افرادی که تخصص لازم را ندارند تشویق کنند که به‌صورت شخصی سرمایه‌گذاری نکنند.

اما وجه دیگری نیز وجود دارد و آن بی‌توجهی سهامداران خرد به عرضه‌های اولیه کوچک در سال‌های اخیر است. اینکه به هر سهامداری ۲۰ سهم تخصیص پیدا کند که در نهایت به ۵۰ هزار تومان و با بازدهی مثلا ۲۰ درصدی ۶۰ هزار تومان ارزش داشته باشد، جذابیتی وجود ندارد. به همین دلیل مدیران بورسی صندوق‌ها را مجاب کردند تا برای تشویق شرکت‌ها برای ورود به بورس عرضه‌های اولیه را بخرند، بنابراین موضوع صرفا تشویق سهامداران خرد برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها نیست، بلکه ناتوانی در فروش سهام عرضه اولیه است.

عرضه اولیه خرداد ۱۴۰۲

براساس خبر‌های منتشرشده شرکت عالیس؛ امروز شنبه ۶ خرداد ۱۴۰۲ به‌عنوان سومین عرضه اولیه ۱۴۰۲ خواهد بود و جدول ۲ فهرست شرکت‌هایی است که احتمالا به تدریج عرضه اولیه خواهد شد.