روز جمعه ۲۹ اردیبهشت‌ماه خبر آمد که سفیر کشورمان در یونسکو از ثبت سه اثر ازجمله مجموعه آثار مولانا به‌نام ایران در فهرست حافظه جهانی خبر داده و اعلام کرده است، سه اثر پیشنهادی ایران برای ثبت در این فهرست از تصویب شورای اجرایی سازمان یونسکو گذشته است. این آثار بنابر آنچه نمایندگی ایران در یونسکو اعلام کرد، شامل «مجموعه آثار مولانا (مثنوی، دیوان کبیر، مجالس سبعه، مکتوبات و فیه مافیه)»، «اسناد روابط خارجی ایران در دوره قاجار» و «اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی» است.
به گزارش هم میهن؛ فهرست حافظه جهانی که از سال ۱۹۹۲ تاسیس شده، وظیفه ثبت میراث مکتوبی را که دارای ارزشِ جهان‌شمول شناخته می‌شوند، برعهده دارد و سازوکار آن به این صورت است که شورای کارشناسان بین‌المللی زیر نظر سازمان یونسکو، ارزش آثار معرفی‌شده را بررسی و براساس ملاک‌های فنی در مورد آن‌ها اظهارنظر می‌کنند. سپس شورای اجرایی یونسکو، متشکل از ۵۸ کشور جهان با بررسی اسناد ذی‌ربط برای درج عنوان آثار در فهرست جهانی، تصمیم می‌گیرد.
از اهداف اصلی این فهرست، علاوه‌بر معرفی این میراث به همگان، حفظ و نگهداری بهتر و ایجاد فضای مناسب برای ایجاد دسترسی پژوهشگران عنوان شده است. پیش از این، ۱۰ اثر در فهرست حافظه جهانی یونسکو به‌نام ایران ثبت شده بود که شاهنامه بایسنقری فردوسی، وقف‌نامه ربع رشیدی، التفهیم ابوریحان بیرونی و پنج گنج نظامی ازآن‌جمله بوده است.
عبدالمهدی مستکین، مدیر بخش فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو ایران در پاسخ به این سوال که برنامه حافظه جهانی یونسکو دقیقا چیست و چه می‌کند، می‌گوید: «همان‌طور که مستحضرید سازمان جهانی یونسکو در حوزه فرهنگ، چند گونه ثبت انجام می‌دهد که یکی از آن‌ها میراث ملموس و شامل ابنیه‌ها، بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی است. دیگری میراث ناملموس و به تعبیری معنوی است که شامل آیین‌ها، جشن‌ها و هر آنچه بشر تلاش کرده است با اندیشه خود بیافریند تا زندگی را به امر زیباتری برای زیستن تبدیل کند، می‌شود که ازجمله نمونه‌های آن می‌توان به نوروز اشاره کرد. گونه دیگر، فهرست حافظه جهانی است و از آن جهت اهمیت دارد که ما در دورانی زندگی می‌کنیم که بشر با حرکتی شتاب‌آلود پیش می‌رود و ضرباهنگ زندگی‌اش تندخو و تندسیماست. این همه موجب می‌شود امکان آنکه بایستیم، درنگ کنیم و یادکردی از رشد تمدن بشریت داشته باشیم، از ما گرفته شود؛ لذا یونسکو از سال ۱۹۹۲ میلادی به این فکر افتاد که در همکاری با کشور‌های جهان، به تهیه فهرست حافظه جهانی همت کند و درنتیجه ثبت میراث مکتوب را در دستور کار خود قرار داد.»
او ادامه می‌دهد: «اهمیت برنامه حافظه جهانی یونسکو از آن جهت است که همه ملت‌های جهان را متوجه اهمیت پاسداشت و گرامیداشت تجربه خردمندانه مکتوب بزرگان و نیکان جهان می‌کند. ایران از همان زمانی که این اتفاق در یونسکو رقم خورد با تشکیل کمیته حافظه جهانی، اقدام به ثبت آثار خود کرد و تاکنون ۱۰ اثر را به‌نام خود ثبت کرده است که شاهنامه بایسنقری فردوسی، وقف‌نامه ربع رشیدی، مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس‌رضوی، التفهیم ابوریحان بیرونی، پنج‌گنج نظامی، مجموعه برگزیده نقشه‌های دوره قاجار، ذخیره خوارزمشاهی اسماعیل جرجانی، مسالک‌الممالک اصطخری، کلیات سعدی و جوامع‌التواریخ ازآن‌جمله بوده است.»
مستکین با بیان اینکه «آنچه به‌تازگی رقم خورده و مورد پذیرش شورای اجرایی برنامه حافظه جهانی یونسکو قرار گرفته است، ثبت «مجموعه آثار مولانا (مثنوی، دیوان کبیر، مجالس سبعه، مکتوبات و فیه مافیه)» به‌نام ایران است»، می‌افزاید: «این مرحله‌ای مهم است، چراکه شورای اجرایی از کمیته‌های فنی متعددی تشکیل شده است و کارشناسان این کمیته‌ها به انجام بررسی‌هایی دقیق در مورد آثار می‌پردازند و هنگامی که چیزی از نظر آن تایید و تصویب شود، می‌توان با یقینی قریب به ۹۹ درصد اعلام کرد که ثبت نهایی اتفاق افتاده است. اگرچه ثبت نهایی هر دوسال یک‌بار در فصل پاییز (نوامبر) در کنفرانسی عمومی اتفاق می‌افتد، اما باتوجه به تایید شورای اجرایی، می‌توان از اکنون ثبت‌شده قلمدادش کرد. آنچه در مورد ثبت آثار مولانا حائزاهمیت است اینکه؛ برای اولین‌بار است که کل آثار مولونا با نام ایران و بدون پسوند رومی ثبت شده است. حذف پسوند رومی که پسوندی غیرتاریخی است، اتفاقی قابل اهمیت است.»
یکی از نکاتی که یونسکو به آن اهمیت می‌دهد این است که برای ایجاد گفتگو، مفاهمه و صلح پایدار، ثبت‌های مشترک را در اولویت خود قرار می‌دهد. کمااینکه برای ثبت «مثنوی» نیز شش کشور با یکدیگر همکاری کردند که ازجمله آن‌ها می‌توان به تاجیکستان، بلغارستان، آلمان و ازبکستان اشاره کرد.
مستکین می‌افزاید: «آن‌ها نیز نسخه‌هایی از «مثنوی» را ارائه کردند، اما به‌جهت جامعیت، قدمت و اصالت نسخه‌های ایران و ترکیه، این دو کشور به‌انضمام چهار کشور مورداشاره، «مثنوی» را با مدیریت ایران در فهرست حافظه جهانی به‌ثبت رساندند. این خبر از آن جهت بسیار اهمیت دارد که به غائله‌های شکل‌گرفته پیرامون مولانا خاتمه می‌دهد و ما می‌توانیم سربلندانه و سرافرازانه اعلام کنیم که تمام آثار مکتوب مولانا در فهرست حافظه جهانی یونسکو به‌نام ایران ثبت شده است. حسن فهرست حافظه جهانی یونسکو در آن است که هر کشوری ممکن است نسخه‌ای از آثار مکتوب نیاکان جهانی را در اختیار داشته باشد و درصورتی‌که اصالت آن نسخه تایید شود، فهرست حافظه جهانی یونسکو با ثبت آن موافقت خواهد کرد.
کمااینکه شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید کشور مصر، نسخه‌ای نفیس از «شاهنامه» فردوسی را در فهرست حافظه جهانی یونسکو ثبت کرده و این افتخاری برای ما ایرانیان است که آثار فرهنگی‌مان چنین شکوه و شوکتی دارند؛ بنابراین ممکن است کشور‌های گوناگون نسخ متعددی از این آثار مکتوب در اختیار داشته باشند که به‌واسطه سفر‌های کاروانیان و تاجران به نقاط گوناگون جهان منتقل شده باشد و اگر اصالت‌شان تایید شود، قابل‌ثبت هستند.»
اتفاقی که می‌تواند باز هم رخ دهد
مستکین در پایان و در پاسخ به این سوال که آیا این اتفاق می‌تواند ادامه‌دار باشد و در مورد دیگر آثارمان هم رخ دهد، می‌گوید: «بله این ظرفیت وجود دارد و اگر نسخه‌های بااصالتی از دیگر آثار ارائه دهیم، این اتفاق در موردشان رخ خواهد داد. تنها نکته در این میان آن است که سهمیه‌ها بسیار اندک است و شما هر دوسال یک‌بار بیش از دو سهمیه در اختیار ندارید که ما هربار از هر دو سهمیه استفاده کرده‌ایم، اما می‌توانیم این‌کار را در مورد آثار مکتوب همه شخصیت‌های بزرگ‌مان انجام دهیم.»
