۴ خیانت مهم در بازی تاج و تخت سودان

فرارو- درگیری‌های داخلیِ سودان در روز‌های اخیر که البته هنوز هم ادامه دارد، تیتر یکِ بسیاری از رسانه‌های معتبر بین‌المللی را به خود اختصاص داده است. نیرو‌های شبه نظامی موسوم به واکنش سریع که وابسته به دولت سودان و تحت فرماندهی ژنرال "محمد حمدان دقلو" معروف به "حمیدتی" هستند، علیهِ ارتش سودان و نظامیان حاکم بر این کشور به فرماندهی ژنرال "عبدالفتاح برهان"، وارد میدان شده‌اند. درگیری‌های سنگین میان دو طرف در خارطوم پایتخت سودان و دیگر شهر‌های مهم نظیر شهر مروه گزارش شده است.

به گزارش فرارو، بسیاری از ناظران و تحلیلگران بر این باورند که درگیری‌های تازه، ماهیتی کاملا متفاوت با تنش‌های پیشین نظامی در سودان دارد. پیشتر گروه‌های شورشی که بعضا پیوند‌های خارجی نیز داشتند، سعی می‌کردند خود را به پایتخت سودان برسانند و یا حداقل نیرو‌های نظامی در دیگر بخش‌ها به ویژه غرب را متحمل آسیب و خسارت کنند.

با این حال، چالش اصلی نظامیان حاکم در شرایط کنونی این است که طرفِ شورشی، تشکیلات نظامی است که سال‌هاست در خارطوم پایگاه‌های نظامی دارد و دیگر نیازی ندارد که خود را به پایاخت سودان برساند. خوانشِ دقیق رویداد‌های تاریخی سودان در سال‌های اخیر، موید این واقعیت است که جنگ و درگیری‌های جاری، در دلِ سلسله‌ای از خیانت‌های متوالی به ویژه از سوی نخبگان نظامی، سر برآورده است.

مساله‌ای که عملا سودانِ کنونی را در آستانه یک جنگ تمام عیار و به بار آمدن ویرانی‌های گسترده قرار داده است. در ادامه به ۴ خیانت مهم در بازی تاج و تخت قدرت در سودان اشاره می‌شود.

پرده اول: خیانت ژنرال حمیدتی به ثروت ملی

ژنرال حمیدتی اهل مروه در سودان است و پیشتر تاجر شتر بوده است. با این حال، او در حکومت عمر البشیر دیکتاتور سابق، فرماندهی نیرو‌های "واکنش سریع" را بر عهده داشت که ابزاری برای محافظت از رژیم البشیر در برابر اعتراضات داخلی و تحرکات امنیتی درمنطقه دارفور بود. حمیدتی تا توانست از قدرت خود به عنوان فرمانده نیرو‌های واکنش سریع سوءاستفاده کرد و به غارت معادن غنی طلای سودان که عمدتا در غرب این کشور قرار دارند، پرداخت.

باید توجه داشته باشیم که بیش از ۴۰ درصد از صادرات سودان، به طلا اختصاص دارد و ثروت اندوزی حمیدتی در این حوزه و در عین حال در اختیار داشتن یک نیروی نظامی قابل توجه، زمینه‌های لازم را برای نافرمانی و شورش ایجاد کرد.

اولا او از ثروت ملی در راستای منافع شخصی خود بهره برد و ثانیا، با اتکا به همین ثروت، تا توانست نیروی شبه نظامی واکنش سریع را به نیروی مطیع خود تبدیل کرد و روند سربازگیری آن را گسترش بخشید. از این منظر، حمیدتی مدت هاست که به سودان خیانت می‌کند.

پرده دوم: خیانت عبدالفتاح برهان و حمیدتی به عمر البشیر

در جریان اعتراضات گسترده در سودان در سال ۲۰۱۹ که در نهایت به سقوط عمر البشیر ختم شد، ژنرال حمیدتی به صورت ناگهانی از برکناری عمر البشیر حمایت کرد. موضوعی که شگفتی بسیاری از ناظران و تحلیلگران را به همراه داشت، زیرا وی فردی بود که سال‌ها در رکاب عمر البشیر، فرمان‌بردار بود و حتی به دستور عمر البشیر، به سرکوب شورشیان منطقه دارفور و سرکوب اعتراضات مردمی پرداخته بود.

درست به همین دلیل، حتی پس از مواضع حمیدتی علیه عمر البشیر، طیف‌های گسترده مردمی در سودان، همچنان نسبت به وی حس منفی داشتند و او را همدست جنایات عمر البشیر علیه مردم می‌دیدند.

عبدالفتاح برهان نیز با تقویت کفه ضعف و برکناری عمر البشیر، به صف مخالفان وی پیوست و اندکی پس از اخراج البشیر از صحنه قدرت سیاسی، ریاست شورای انتقالی نظامی را برعهده گرفت. به این ترتیب هر دو چهره اصلی درگیری‌های کنونی در سودان، در سال ۲۰۱۹، به رئیس خود که سال‌ها به وی خدمت کرده بودند، خیانت کردند.

پرده سوم: خیانت عبدالفتاح برهان به مردم

عبدالفتاح برهان از زمان سقوط عمر البشیر در سال ۲۰۱۹، یکی از چهره‌های مهم و اصلی در سلسله مراتب قدرت در سودان بوده و از ضرورت ایجاد حکومت غیرنظامی سخن گفته است. با این حال، پس از سقوط عمر البشیر و روی کار آمدن یک دولت غیرنظامی موقت، وی در سال ۲۰۲۱ تمامی حرف‌های خود جهت تسهیل روند انتقال مسالمت آمیز قدرت به یک دولت غیرنظامی را نادیده گرفت. علیه دولت مذکور کودتا کرد و نخست وزیر آن را نیز دستگیر و بازداشت کرد.

از آن زمان، برهان علی رغم لفاظی‌های فراوان مبنی بر اینکه خیلی زود زمینه را برای انتقال قدرت به یک حکومت غیرنظامی فراهم خواهد کرد، از این امر طفره رفته است و بدتر از همه، راهِ اتحاد با اعضای حزب کنگره ملی که همان حزب متبوع عمر البشیر است و هرگونه فعالیت آن در سودان ممنوع است را در پیش گرفته است.

به بیان ساده تر، برهان سعی داشته تا متحدان و هم حزبی‌های البشیر را به نفع خود وارد سلسله مراتب نظامی و سیاسی کند. اتحادی که تنها می‌تواند یک معنا داشته باشد و آن این است که برهان می‌خواسته با استفاده از نیرو‌هایی که پس از ۳۰ سال دیکتاتوری البشیر، در معادلات سیاسی و اجتماعی کم تجربه نیستند، جای پای خود را در صحنه قدرت سیاسی این کشور تحکیم کند.

نباید از یاد ببریم که حکومت سه دهه‌ای البشیر بدون تردید شبکه‌های مهم و گسترده قدرت را برای وی ایجاد کرده است. شبکه‌هایی که بسیاری از آن‌ها ماهیتی پنهان دارند و می‌توانند در مقام یک متحد موثر برای جنگ سالاران سودانی عمل کنند. از این رو، عبدالفتاح برهان نیز خیانت بزرگی به مردم انجام داد.

پرده چهارم: خیانت عبدالفتاح برهان به ژنرال حمیدتی

سال ۲۰۲۲ و پس از ساقط شدن حکومت موقت غیرنظامی، توافقی  ایجاد شد تا نقشه راه آتی حکمرانی مشخص شود. بر اساس یکی از بخش‌های این توافق، نیرو‌های واکنش سریع سودان باید به ارتش ملحق شوند و از کنشگری موازی خودداری کنند. این مساله خود اختلافی گسترده و عمیق را میان ژنرال حمیدتی و ژنرال برهان ایجاد کرد و حمیدتی آن را توطئه جدی برهان علیه خود و قدرتش قلمداد کرد.

حمیدتی این مساله را از چشم برهان و متحدان وی که وابسته به عمر البشیر بودند می‌دید و مطمئن بود که اگر بخواهد قدرت را واگذار کند، به واسطه خیانتی که به رئیس جمهور سابق سودان کرده، یاران و متحدان عمر البشیر به وی رحم نخواهند کرد. از این رو، پیشدستی کرد و با طرح این بهانه که عبدالفتاح برهان، بایستی برخی چهره‌های اسلامگرا را از ساختار‌های نظامی و سیاسی حذف کند، از واگذاری قدرتش به ارتش خودداری نمود.

ژنرال حمیدتی از حمایت برخی کشور‌های خارجی نظیر امارات نیز سود می‌برد. در جبهه مقابل، عبدالفتاح برهان نیز از حمایت‌های گسترده دولت مصر بهره می‌برد. همان کشوری که برهان پیشتر دوره‌های مختلف آموزش نظامی خود را در آن گذرانده است. بر این اساس هم عبدالفتاح برهان و هم حمیدتی، علی رغم ادعا‌های دور و دراز خود، صرفا به دنبال قبضه قدرت هستند و عملا می‌خواهند حکومتی ایجاد کنند که مردم در سال ۲۰۱۹ علیه آن انقلاب کرده‌اند.

در بازی تاج و تخت قدرت در سودان، باید گفت چه خیانت‌ها که انجام نشد و چه خون‌ها که ریخته نشد. اگر در کوتاه مدت یک طرف بر طرف دیگر برتری نیابد، بعید به نظر می‌رسد که این روند به این زودی‌ها متوقف شود و  این مساله سودان را وارد یک جنگ تمام عیار و البته طولانی مدت خواهد کرد. جنگی که بدون تردیدی خسارات و آسیب‌های جدی و گسترده‌ای وارد می‌کند. با این همه، شاید خیانت‌های آتی، سرنوشت نهایی قدرت را در سودان مشخص کنند.