«یوزپلنگ آسیایی»، رتبه دوم گونه‌های در معرض خطر انقراض ایران

تهدیدات بسیاری برای در معرض خطر قرار گرفتن گونه‌های حیات وحش وجود دارد که تغییر اقلیم و خشکسالی‌های طولانی مدت، تخریب و تبدیل زیستگاه‌ها که ما در ایران با آن بسیار دست و پنجه نرم می‌کنیم، جاده‌سازی، معدن، دام مازاد بر ظرفیت، خطوط انتقال نیرو، زمین‌های کشاورزی و دیم‌کاری‌ها که هر مکانی را با شخم زدن به زمین کشاورزی و دیمی تبدیل می‌کنند از جمله این چالش‌ها و تهدید‌ها است.

به گزارش ایسنا، در حال حاضر حدود ۱۲۸ گونه جانوری و مهره‌دار کشور در معرض خطر انقراض هستند که برخی وضع خوبی ندارند و «دوزیستان» بیشترین آسیب پذیری را در این حوزه دارند و خطر انقراض دامن رده پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و پرندگان ایران را گرفته است و برخی گونه‌ها نظیر «یوز آسیایی» هم از بعد ملی و هم از نظر بین المللی در خطر انقراض شناخته شده‌اند. در چنین شرایطی روز گذشته (۶ فروردین ماه) خبر تلف شدن یک قلاده یوزپلنگ آسیایی باردار بر اثر تصادف منتشر شد.

در رده پستانداران گور ایرانی، یوزپلنگ ایرانی، خرس سیاه و گوزن زرد در معرض خطر انقراض هستند.

«یوزپلنگ آسیایی» در رتبه دوم گونه‌های در خطر انقراض ایران قرار می‌گیرد. با احتساب یوز‌هایی که احتمالا شناسایی نشده‌اند، جمعیت این گونه در ایران زیر ۳۰ فرد برآورد می‌شود. طی سه سال اخیر تعداد یوز‌های بالغ و جدا از مادر به ۱۳ فرد رسیده است که یک یوز در خراسان جنوبی، سه یوز در یزد و ۹ یوز در توران سمنان زندگی می‌کنند.

وضعیت یوزپلنگ آسیایی به‌قدری وخیم است که در حال حاضر این گونه جانوری در کشور‌های همسایه ایران به‌طور کلی منقرض و در ایران هم به بخش‌هایی از استان‌های یزد، خراسان جنوبی، کرمان و سمنان محدود شده و جمعیت آن در سه استان یزد، خراسان جنوبی و کرمان بسیار ناچیز است.

گور ایرانی یکی دیگر از گونه‌های در معرض خطر انقراض است که در دو زیستگاه ایران وجود دارد؛ یکی در منطقه حفاظت‌شده توران در جنوب استان سمنان که حدود ۲۵۰ فرد گورایرانی در آن موجود است و دیگری منطقه حفاظت شده بهرام‌گور در جنوب شرقی استان فارس که ۱۲۰۰ فرد گور ایرانی در آن نگهداری می‌شود و با توجه به زادآوری آن طی یک سال اخیر پیش‌بینی می‌شود جمعیت آن به ۱۵۰۰ راس رسیده باشد البته گور ایرانی هم به لحاظ قوانین ملی و هم بین المللی یک گونه در حال انقراض محسوب می‌شود.

بر اساس اطلاعات پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط زیست گوزن زرد ایرانی نیز از جمله گونه‌های بسیار مهم در دنیا به شمار می‌رود. این گوزن طبق لیست ارائه شده از طرف اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت، در رده EN و فهرست قرمز قرار دارد که در معرض خطر انقراض محسوب می‌شود.

این گوزن‌ها در زیستگاه‌های محدود در جزیره «اشک» در آذربایجان غربی و پارک ملی «دز» خوزستان رهاسازی شده‌اند و در مراکز تکثیر و پرورش گوزن زرد در استان‌های ایلام، یزد، فارس، آذربایجان غربی و مازندران در مراکز تکثیر و پرورش نگهداری می‌شوند. نرزایی چالشی است که جمعیت گوزن زرد دچار آن هستند چراکه دو سوم جمعیت فعلی گوزن زرد در کشور ما نر هستند. تغییرات اقلیمی و نابودی زیستگاه‌ها به‌طور مستقیم زندگی بسیاری از موجودات مانند گوزن زرد در دریاچه ارومیه را به خطر انداخته است.

خرس سیاه آسیایی که به خرس سیاه بلوچی و در گویش بلوچی به «مَم» یا «هرس» معروف است دارای ارزش‌های زیستی، زیبایی شناختی، علمی و آموزشی است، اما در زمره گونه‌های درخطر انقراض کشور قرار دارد. عمدتا در مناطق جنگلی به خصوص در نواحی تپه ماهوری و کوهستانی در ارتفاعات ۵۰۰ متر تا ۲۷۰۰ زیست می‌کند و در استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان با تراکم بسیار پایین یافت می‌شود.

خرس سیاه آسیایی براساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونه‌های درخطر انقراض است و تخریب و جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها، شکار و زنده‌گیری توله‌ها از مهم‌ترین عوامل ازبین رفتن این گوشتخوار در ایران به شمار می‌رود.

درمورد این گوشتخوار کمتر مطالعه شده و حفاظت از آن در محدوده پراکنش محدود آن نیازمند برنامه ریزی و اقدامات جدی است و بر اساس اعلام سازمان محیط زیست تکه تکه شدن زیستگاه، بهره‌برداری از جنگل‌ها برای زغالگیری، معدن‌کاوی، احداث جاده‌های روستایی و شهری و چرای بی‌رویه مهمترین عوامل تخریب زیستگاه خرس سیاه است.

می‌توان گفت تغییرات اقلیمی و تخریب زیستگاه‌ها بیشترین اثر را بر انقراض گونه‌ها دارند. براساس آمار‌های ارائه شده از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست کشور طی نیم قرن اخیر ٧٠ درصد گونه‌های برجسته حیات وحش از دست رفته است و بسیاری از گونه‌ها نظیر یوزپلنگ آسیایی در لبه پرتگاه انقراض قرار دارند این در حالیست که در ایران میش‌مرغ از راسته پرندگان بیشتر از همه گونه‌های دیگر حتی یوزپلنگ در معرض خطر قرار دارد. میش‌مرغ از خانواده میش‌مرغ شکلان است.

از این خانواده سه نوع پرنده مختلف وجود دارد که دو نوع دیگر آن به جز میش‌مرغ، هوبره و زنگوله بال هستند. وضعیت میش‌مرغ درمیان آن‌ها از همه نامناسب‌تر است. بر اساس آمار سرشماری زمستان ۱۴۰۰ تعداد ۱۹ فرد از این گونه باقی مانده که در پناهگاه حیات وحش دشت «سوتاو حمامیان» زندگی می‌کنند. پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ حمایت‌کننده این گونه در معرض خطر انقراض است و تلاش می‌کند با ارایه آموزش‌های لازم به جوامع محلی، همراهی آن‌ها را برای حفاظت از ابن گونه جلب کند.

بدین جهت به نظر می‌رسد توجه به تنوع زیستی و حیات وحش در داخل کشور به‌تن‌هایی کارساز نخواهد بود و برای مدیریت شرایط بحرانی فعلی و جلوگیری از انقراض گونه‌های در معرض خطر بهره‌گیری از ظرفیت‌های بین‌المللی نیز حائز اهمیت است.