سه روز بعد از زلزله بزرگ در ترکیه و سوریه، در حالی که حجم وسیعی از کمک‌های بین‌المللی به سمت ترکیه سرازیر شده است، نگرانی‌ها از وضعیت جنگ‌زدگان در سوریه که از کمک‌های بین‌المللی بی‌نصیب مانده‌اند، افزایش یافته است. بر اساس برآورد‌های سازمان جهانی بهداشت بیش از ۲۳ میلیون نفر در جنوب ترکیه و شمال سوریه بر اثر این زلزله دچار آسیب شده‌اند. بخش بزرگی از آسیب‌دیدگان آوارگان جنگ ۱۲ ساله داخلی در سوریه چه در داخل خاک این کشور و چه در خاک ترکیه هستند.
براساس آخرین آمار منتشر شده تا لحظه تنظیم این گزارش بیش از پانزده هزار نفر در ترکیه و سوریه بر اثر زلزله جان خود را از دست داده‌اند. تاکنون کشور‌هایی مانند ایران، امارات متحده عربی و هندوستان کمک‌های بشردوستانه خود را برای زلزله‌زدگان سوریه به این کشور ارسال کرده‌اند و برخی کشور‌ها مانند امارات متحده عربی هم وعده کمک‌های مالی داده‌اند و کشور‌هایی مانند روسیه و الجزایر هم تیم‌های امداد و نجات به سوریه اعزام کرده‌اند. با این حال این میزان کمک نسبت به کمک‌هایی که از ده‌ها کشور جهان به سمت ترکیه ارسال می‌شود، بسیار ناچیز است.
۱۲ سال بعد از آغاز جنگ داخلی در سوریه، بخش عمده‌ای از زیرساخت‌های این کشور نابود شده است. دمشق تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد و هیچ کشوری در جهان با شورشیان حاکم بر ادلب و مناطقی از حلب رابطه دیپلماتیک ندارد. مشخص نیست که دقیقا چه تعداد از شهروندان سوریه چه در مناطق تحت کنترل دولت و چه در مناطق تحت کنترل شورشیان زیر آوار‌ها باقی مانده‌اند و کندی عملیات امداد و نجات به دلیل فقدان امکانات لازم این احتمال را افزایش داده است که باقیماندگان زیر آوار به دلیل دیر رسیدن کمک جان خود را از دست بدهند. در حالی که در مناطق تحت کنترل دولت سوریه، هلال احمر، ارتش و نهاد‌های دولتی سوریه و ارتش روسیه برای کمک به زلزله‌زدگان فعالیت می‌کنند، در مناطق تحت کنترل شورشیان، کلاه سفیدها، یک نهاد غیردولتی که توسط بریتانیا و امریکا حمایت می‌شود مسوولیت امداد و نجات را بر عهده دارند.
برای امداد و نجات مناطق زلزله‌زده به ابزار‌هایی مانند ماشین‌آلات سنگین و آمبولانس نیاز است، ابزار‌هایی که هم در مناطق تحت کنترل دولت و هم در مناطق تحت کنترل شورشیان کمیاب هستند. تحریم‌های بین‌المللی در طول سال‌های گذشته دسترسی دولت سوریه به بسیاری از تجهیزات را محدود کرده و دسترسی بین‌المللی به مناطق تحت کنترل شورشیان هم بسیار ناچیز است. در واقع دسترسی مستقیم به مناطق تحت کنترل شورشیان تنها از طریق یک گذرگاه مرزی در مرز با ترکیه امکان‌پذیر است. بسیاری از امکانات مورد نیاز برای زلزله‌زدگان سوریه، در آن سوی مرز برای ترکیه هم مورد نیاز است و رساندن آن‌ها به این سوی مرز بسیار مشکل خواهد بود.
دولت سوریه معتقد است که دولت‌های خارجی باید از طریق دمشق کمک‌های بین‌المللی را ارایه بدهند و از ارتباط مستقیم با شورشیان پرهیز کنند. اما نگاه بین‌المللی نسبت به دولت دمشق چندان همدلانه نیست. علاوه بر تحریم‌ها، بسیاری از دولت‌های غربی نگاه خصمانه‌ای نسبت به دولت دمشق دارند و معتقدند که کمک‌های بشردوستانه به دولت دمشق حیف و میل می‌شود و ممکن است با ابزار‌های مختلف از رسیدن آن‌ها به مناطق تحت کنترل شورشیان جلوگیری شود. تحریم‌های بین‌المللی مساله دیگری است که دولت‌های هم‌پیمان امریکا را نسبت به کمک به سوریه بی‌میل می‌کند. هر چند امریکایی‌ها مدعی هستند که این تحریم‌ها شامل کمک‌های بشردوستانه نمی‌شود، اما علاوه بر اثر بلندمدتی که تحریم‌ها بر توانایی دولت سوریه برای واکنش به شرایط اضطراری داشتند، بسیاری از کمپانی‌ها و دولت‌هایی که با امریکا همکاری می‌کنند، به دلیل نگرانی از اثر تحریم‌ها بر آینده همکاری‌های‌شان با دولت‌های غربی از کمک به سوریه خودداری می‌کنند.
شرایط در مناطق تحت کنترل شورشیان در شمال غربی سوریه که شامل استان ادلب و بخشی از شمال استان حلب می‌شود، بسیار بدتر از دیگر نقاط سوریه است. دسترسی‌های بین‌المللی به این نقطه بسیار محدود است و کمک‌های بین‌المللی تنها از مسیر یک گذرگاه در مرز ترکیه قابلیت رسیدن به این منطقه را دارند. شرایط در مناطق تحت کنترل شورشیان پیش از زلزله هم چندان مناسب نبود. در حال حاضر بیش از ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار شهروند سوریه در این منطقه ساکن هستند که مجموعا ۴ درصد از خاک سوریه را تشکیل می‌دهد.
بیش از ۳ میلیون نفر از این افراد کسانی هستند که در طول یک دهه گذشته بر اثر جنگ داخلی سوریه آواره شده‌اند و برای در امان ماندن از دولت مرکزی به این منطقه تحت کنترل شورشیان پناه آورده‌اند. بسیاری از این افراد در خانه‌هایی زندگی می‌کردند که در طول جنگ داخلی بر اثر بمباران‌های دولت دمشق و متحدان روس بمباران شده بود. در منطقه شمال غربی سوریه برآورد می‌شود که تقریبا ۶۵ درصد از کل زیرساخت‌های موجود قبل از جنگ، از بین رفته است و ۹۰ درصد از ساکنان این منطقه نیازمند کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی برای تامین معاش خود هستند.
در حال حاضر تنها گذرگاه عبور کمک‌های بشردوستانه به این منطقه از خاک سوریه، گذرگاه باب الهوی در مرز ادلب با استان ختای ترکیه است. در طول سال‌های گذشته، روسیه به عنوان یکی از اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد، از حق وتوی خود برای کاهش تعداد گذرگاه‌های مرزی تحت نظارت سازمان ملل متحد برای انتقال مستقیم کمک‌های بشردوستانه بدون دخالت دولت سوریه استفاده کرده است.
تعداد این گذرگاه‌ها که در سال ۲۰۱۴، چهار گذرگاه در مرز‌های سوریه با ترکیه، عراق و اردن بود، با وتو‌های مکرر مسکو به یک گذرگاه کاهش یافته است. روسیه معتقد است که از ابتدا مقرر بود که این گذرگاه‌ها مسیر‌های دسترسی موقتی باشند و به تدریج با انتقال کمک‌های بشردوستانه تحت نظارت دولت مرکزی سوریه جایگزین شوند. به گفته مسکو دسترسی مستقیم خارجی به خاک سوریه مخالف حاکمیت ملی و تمامیت ارضی سوریه است. عملیات کمک‌های بشردوستانه مستقیم از طریق گذرگاه باب الهوی، در مرز استان ادلب و ترکیه، دی‌ماه امسال برای ۶ ماه دیگر تمدید شد.
کمک‌های بشردوستانه‌ای که از طریق گذرگاه باب الهوی به سوریه وارد می‌شود، نزدیک به ۸۰ درصد از نیاز‌های بشردوستانه ادلب از پوشک و پتو گرفته تا حبوبات از طریق همین گذرگاه عبور می‌کنند. به نوشته خبرگزاری فرانسه گروه‌های حقوق بشری نگران این هستند که با هجوم کمک‌ها برای امداد به زلزله‌دیدگان این تنها گذرگاه ارتباطی میان نقاط تحت کنترل شورشیان سوریه و جهان خارج به دلیل ازدحام مسدود شود. به صورت معمول ماهانه هزار کامیون کمک‌های بین‌المللی از این گذرگاه عبور می‌کنند. با این حال، امکان بهره‌برداری از این گذرگاه پس از زلزله هم مورد سوال است. استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد هر چند تاکید می‌کند که این گذرگاه سالم مانده است، اما تاکید می‌کند: «مسیر‌هایی که به این گذرگاه ختم می‌شوند بر اثر زلزله آسیب دیده‌اند و این موضوع می‌تواند باعث شود که استفاده از این گذرگاه به صورت موقتی دچار اختلال شود.»
امانی قدور، مدیر منطقه‌ای سازمان مردم‌نهاد کمک به سوریه در امریکا می‌گوید: «تیم‌های ما معمولا از نقطه‌ای که تصور می‌شد، امن است در غازی عینتاب فعالیت می‌کردند، حالا همه این مناطق تحت تاثیر زلزله قرار گرفته‌اند و بسیاری از اعضای گروه‌های ما خودشان درگیر آثار زلزله هستند.»
بسام صباغ، نماینده دایم دولت مرکزی سوریه در سازمان ملل متحد، روز دوشنبه تاکید کرد که دولت سوریه قصد ندارد، اجازه بدهد که گذرگاه جدیدی برای دسترسی مستقیم کمک‌های بین‌المللی به مناطق تحت کنترل شورشیان باز شود. وی می‌گوید که هر کمکی به زلزله‌زدگان باید از درون خاک سوریه تامین شود. وی تاکید کرد: «اگر هر کس قصد کمک به زلزله‌زدگان دارد باید با دولت هماهنگ کند.»
مقام‌های دولت سوریه بلافاصله بعد از وقوع زلزله، اصلی‌ترین مانع در برابر کمک‌رسانی به مناطق زلزله‌زده را تحریم‌های بین‌المللی علیه سوریه عنوان کردند. فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه روز سه‌شنبه در سخنانی گفت: «تحریم‌های امریکا مانع از ورود همه چیز به سوریه می‌شود، اگرچه کمک‌های بشردوستانه مطابق با قوانین بین‌المللی مشمول مجازات نیستند.» مقداد با اشاره به اینکه آنچه فاجعه را تشدید کرد، تحریم‌های اعمال شده از سوی امریکا و کشور‌های غربی علیه سوریه بود، بار دیگر از همه مردم و کشور‌های جهان خواست تا کمک‌های لازم را به مردم سوریه برای مقابله با این فاجعه بشری ارایه کنند.
مقداد افزود: «وقتی امریکایی‌ها ادعا می‌کنند که کمک‌های بشردوستانه را تحریم نکرده‌اند، به آن‌ها می‌گوییم که تحریم‌های شما مانع ورود همه چیز به سوریه از جمله خرید دارو می‌شود، همان‌طور که واشنگتن و متحدان غربی‌اش به برخی کشور‌ها دستور می‌دهند و آن‌ها را تهدید می‌کنند که اگر با سوریه معامله کنند، تحریم می‌شوند.»
ابراهیم موسی، استاد دانشگاه نوتردام به میدل‌ایست‌ای می‌گوید که کمک‌های بشردوستانه باید بر همه مسائل روابط بین‌الملل مقدم باشد. وی می‌گوید: «چنین کمک‌های اضطراری باید از تحریم‌ها معاف شوند. این مساله مربوط به کرامت انسانی است. استمرار تحریم‌ها، رنج مردم را می‌افزاید و ما هم با سکوت در مقابل نقض کرامت انسانی، کرامت انسانی خودمان را زیر سوال می‌بریم.»
شورای کلیسا‌های خاورمیانه، یک نهاد هماهنگی کلیسا‌های کاتولیک، ارتدکس و قبطی در بیروت با صدور بیانیه‌ای خواستار برداشته شدن کلیه تحریم‌ها علیه سوریه شده است. در این بیانیه آمده است: «ما خواهان برداشته شدن همه تحریم‌ها علیه سوریه هستیم تا اجازه دسترسی مردم این کشور به همه چیز داده شود و تحریم‌ها به جنایت علیه بشریت تبدیل نشود.» هلال احمر سوریه نیز با صدور بیانیه‌ای خواستار لغو تحریم‌ها علیه سوریه شده است.
آلفرد دی‌زایس، کارشناس مستقل پیشین سازمان ملل متحد در خصوص ترویج نظام جهانی دموکراتیک و منصفانه با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی توییتر نوشته است: «حالا که سوریه با زلزله شدید مواجه شده و به شدت نیازمند همراهی و کمک بین‌المللی است، ایالات متحده امریکا از ارایه کمک یا لغو تحریم‌ها اجتناب می‌کند. ما مثلا کشور‌های مسیحی هستیم، باب ۲۵ انجیل متا را دوباره مطالعه کنید.»
با این حال دولت امریکا مدعی است که بدون ارتباط با دولت دمشق در حال کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان سوریه است. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا مدعی شد: «ما نمی‌توانیم با دولتی که مردم خود را در سوریه مورد حمله قرار داده است، ارتباط برقرار کنیم. در مقابل، ما از طریق سازمان‌های غیردولتی مستقر در سوریه به این کشور کمک می‌کنیم.»
وی گفت: «ما همچنین کمک‌های مالی را بررسی خواهیم کرد و متعهد به کمک به متحدان ترکیه‌ای خود و همچنین مردم سوریه هستیم.»
در مورد میزان تاثیر تحریم‌های امریکا و متحدانش علیه دولت سوریه در کاهش کمک‌ها به زلزله‌زدگان سوریه روایت‌های متفاوتی وجود دارد. امریکایی‌ها مدعی می‌شوند که در متن قانون تحریم‌های موسوم به سزار آمده است: «این قانون و دیگر تحریم‌ها علیه سوریه کمک‌های بشردوستانه را به مردم سوریه هدف قرار نمی‌دهد و مانعی در مقابل فعالیت‌های جاری در شمال شرقی سوریه نیست.»
با این حال متیو پتی، پژوهشگر موسسه فولبرایت در اردن می‌نویسد: «قانون سزار به روشنی می‌گوید که هر فرد خارجی از ورود به قرارداد‌هایی که مربوط به بازسازی و عملیات عمرانی در مناطق تحت کنترل دولت سوریه باشد، منع می‌شود. مطمئنا تحریم‌ها باعث منع انتقال غذا و دارو نمی‌شود، اما مردم به چیزی بیشتر از بسته‌های غذایی برای عبور از شرایط زلزله نیاز دارند.» خالد حبوبتی، رییس هلال احمر سوریه می‌گوید که کشورش برای امداد و نجات در مناطق زلزله‌زده به ماشین‌های سنگین، آمبولانس و ماشین‌های آتش‌نشانی نیاز دارد.
