این شب‌ها غالب شبکه‌ها در اختیار برنامه‌های سینمایی است که با هدف پوشش جشنواره چهل و یکم فجر تولید شده‌اند.
به گزارش هفت صبح، روزگاری، اما پخش یک برنامه سینمایی اتفاقی ویژه بود و علاقه‌مندان یک هفته صبر می‌کردند تا از دل این برنامه‌ها چشم‌شان به چند سکانس روشن شود. مجریانی، چون جمشید گرگین و اکبر عالمی نیز می‌دانستند مخاطب تشنه شنیدن حرف‌های مهم در باب سینما است و حرمت آن‌ها را نگه می‌داشتند. زمان گذشت و برنامه‌های متعددی با مجریان مختلف روی آنتن رفت. در پرونده امروز درباره ۱۰ نفر از آن‌ها نوشته‌ایم.
با این حال نباید برنامه‌های دیگر را فراموش کرد؛ از جمله «سینما تئاتر ۶۲ ـ ۶۰» که اجرای آن را ناصر طهماسب برعهده داشت. «سینمای دهه نود» هم از زمره برنامه‌های موفقی است که با اجرای کامیار محسنین و امیر عزتی پخش می‌شد.
در این رهگذر به برنامه‌هایی، چون «سینما ماورا»، «سینما اقتباس» و «سینما یک» می‌رسیم. «سینما ۲» با اجرای محمد حمیدی‌مقدم دیگر برنامه‌ای است که در حافظه علاقه‌مندان ثبت شده. در سال‌های بعد «سینما چهار» که اجرای آن را علیرضا شجاع نوری برعهده داشت هم تبدیل به یک اتفاق شد. در این میان نام مسعود فروتن هم دیده می‌شود که در برنامه «زندگی روی پرده» همراه با یک کارشناس فیلم‌ها را از منظر روانشناسی بررسی می‌کردند.
ویژگی‌های برنامه: جزو نخستین برنامه‌های پس از انقلاب است؛ برنامه‌ای که به نقد و بررسی سینمای کمدی می‌پرداخت و همین نام را بر پیشانی داشت. در سال‌هایی که فقط دو شبکه تلویزیونی مشغول فعالیت بودند و مخاطب به سختی می‌توانست به آثار سینمایی دست یابد، برنامه «سینمای کمدی» غنیمت بود. این برنامه از شبکه یک پخش می‌شد و طی ۲۶ قسمت توانست مخاطبان زیادی را به خود جلب کند.
ویژگی‌های مجری: جمشید گرگین در سال ۱۳۴۸ وقتی ۱۸ساله بود فعالیت خود را به‌عنوان گزارشگر برنامه «شما و تلویزیون» شروع کرد و از سال ۱۳۵۲ در زمان دانشجویی به دعوت نادر ابراهیمی به سمت بازیگری رفت. او با فیلم سینمایی صدای صحرا سال ۵۲ وارد سینما شد، اما بازیگری پرکار نبود. شهرت گرگین پیش مخاطب عام به اجرای برنامه «سینمای کمدی» برمی‌گردد.
او با لحنی آرام که طنینی دلنشین داشت درباره چهره‌های شاخص سینمای کمدی و فیلم‌های محبوب این ژانر حرف می‌زد. به اقتضای آن سال‌ها و نیز شخصیت خود گرگین، او شمایلی جدی داشت. با این حال عبوس نبود و اجرای او به دل می‌نشست.
جایگاه: «سینمای کمدی» در دوران خود اتفاقی ویژه بود و مورد توجه هم قرار گرفت. طبعا چنین برنامه‌ای در زمانه اکنون صرفا حکم خاطره‌بازی دارد و فرمول آن نمی‌تواند مخاطب را با خود همراه کند.
ویژگی‌های برنامه: در دهه هفتاد برنامه «هنر هفته» متولد شد که خیلی زود توانست توجه مشتاقان سینما را جلب کند. این برنامه حکم کلاس درسی را داشت که زنده‌یاد اکبر عالمی در آن به‌عنوان مجری و کارشناس دید جدیدی به مخاطبان بخشید. «هنر هفتم» شب‌های جمعه روی آنتن می‌رفت و همه دانش‌آموزان، دانشجویان و کارمندان فرصت داشتند تا نیمه شب بیدار بمانند و فیلم‌های برتر سینمایی را از قاب شبکه یک ببینند. این برنامه را می‌توان جدی‌ترین تلاش تلویزیون در ساخت یک برنامه سینمایی دانست.
ویژگی‌های مجری: اکبر عالمی خود را مسلح می‌کرد و مقابل دوربین می‌نشست. خودش در گفت‌و‌گویی بیان کرده بود: «به دلیل اینکه در «هنرهفتم» گرداننده برنامه و مجری بودم، باید کمتر حرف می‌زدم، چرا که همیشه معتقدم میزبان حق ندارد، بیشتر از مهمان در سفره دستش را دراز کند و همیشه باید بیشترین زمان را به مهمان داد؛ بنابراین ما هم بیشترین زمان را به مهمانان برنامه اختصاص می‌دادیم.
شخصاً به‌عنوان مجری برای هر قسمت از برنامه «هنرهفتم» گاه ده‌ها کتاب مطالعه می‌کردم تا بتوانم برنامه را به خوبی هدایت کنم.» لحن موقر و تسلط بر حوزه‌های مختلف سینما به همراه توانایی در انتقال منظور، از اکبر عالمی یک مجری جاودانه ساخته است.
جایگاه: «هنرهفتم» برنامه‌ای استاندارد در زمان پخش بود و به‌زعم برخی، همچنان نوآموزان سینما با تماشای قسمت‌هایی از آن می‌توانند به نکاتی بدیع دست یابند.
ویژگی‌های برنامه: در کارنامه زنده‌یاد علی معلم چند برنامه سینمایی دیده می‌شود؛ از‌جمله سینمای اندیشه (مجری و کارشناس)، از واژه تا تصویر (تهیه‌کننده، کارگردان و مجری)، جنگ هنر (سردبیر و مجری)، ویژه‌برنامه‌های جشنواره فیلم فجر (تهیه‌کننده، مجری و کارشناس) و… او با برنامه «سینمای اندیشه» در میانه دهه هفتاد رویکردی تازه در پرداختن به آثار روز جهان باز کرد.
او در این برنامه به‌عنوان مجری و کارشناس هر بار از چند منتقد دعوت می‌کرد تا ضمن معرفی فیلم‌های روز دنیا، به مخاطب «نوعی دیگر دیدن» را بیاموزد. عمر این برنامه طولانی نبود و مدتی بعد معلم سراغ برنامه «از واژه تا تصویر» رفت که به رابطه سینما و ادبیات می‌پرداخت.
ویژگی‌های مجری: علی معلم صاحب سخن بود؛ بلد بود طوری حرف بزند که مخاطب سر ذوق بیاید. این کار را نه فقط در برنامه‌های خودش که در برنامه‌های دیگر که به‌عنوان مهمان دعوت می‌شد به‌خوبی انجام می‌داد. همیشه دنبال زاویه تازه‌ای در تحلیل‌ها می‌گشت و به همین خاطر عمدتا گرفتار حرف‌های کلیشه نمی‌شد. زنده‌یاد معلم خوش‌پوش هم بود و تصویرش با آن کت سفید در یاد‌ها مانده است.
جایگاه: مجموعه برنامه‌های علی معلم در زمان خود مورد توجه بودند، اما به جایگاهی که مثلا «هنر هفتم» رسید، دست نیافت.
ویژگی‌های برنامه: سال‌ها از گل کردن برنامه «نود» عادل فردوسی‌پور می‌گذشت و این نقد وجود داشت که چرا تلویزیون از ظرفیت سینما بهره نمی‌برد و برنامه‌ای مشابه نمی‌سازد. در اواخر دهه نود بالاخره این اتفاق رخ داد و «هفت» شکل گرفت. این برنامه وجهی تازه از برنامه‌سازی سینمایی را عیان کرد که از قضا در زمان حضور خود او در این برنامه با استقبال بالا مواجه شد.
جیرانی در کنار مباحث کلان، سهم زیادی از برنامه را به جذابیت‌های سینمایی مثل گفتگو با بازیگر، پشت صحنه فیلم‌ها، خبر‌های حاشیه‌ای و… اختصاص داد. میز نقد را هم به مسعود فراستی سپرد و این‌گونه توانست طیف زیادی از مخاطبان را با خود همراه کند. عمر برنامه او به یک‌باره سر آمد!
ویژگی‌های مجری: جیرانی چه در «هفت» و چه در برنامه‌های اینترنتی در مواجهه با مهمان‌ها، موفق عمل می‌کند و می‌تواند طوری سوال بپرسد که هم مخاطب عام بهره ببرد و هم مخاطب خاص. او جدی‌ترین و فان‌ترین سوال‌ها را با هم مطرح می‌کند و به همین خاطر است که حاصل مصاحبه‌هایش همواره جذاب از آب در‌می‌آید. حافظه دقیق جیرانی که از او به‌عنوان تاریخ شفاهی سینمای ایران یاد می‌شود را از یاد نبریم.
جایگاه: همچنان خیلی‌ها «هفت» جیرانی را بهترین دوران این برنامه می‌دانند.
ویژگی‌های برنامه: بعد از این که جیرانی از «هفت» رفت برنامه توسط دو مجری دیگر به آنتن رسید و در نهایت سکان آن به بهروز افخمی سپرده شد. او ابتدا «هفت» را به شکل ضبطی آماده کرد که دغدغه افخمی مبنی بر آکادمیک بودن برنامه مشهود بود. شمایل جدید برنامه مورد توجه طیفی از مخاطبان قرار گرفت، اما زنده نبودن، آفت آن بود.
«هفت» با شروع جشنواره فجر به شکل زنده روی آنتن شبکه سه رفت و رویی دیگر از افخمی عیان شد. او کاملا خونسرد و راحت با مهمان‌ها حرف می‌زد و سر به سر منتقدان برنامه می‌گذاشت! در عین حال از حاشیه استقبال می‌کرد که خب در نهایت هم به ضررش تمام شد. هر چند خودش می‌گوید ماموریت او در «هفت» تمام شده بود.
ویژگی‌های مجری: بهروز افخمی در فاصله خداحافظی با «هفت» برنامه «نقد سینما» را اجرا کرد که از قضا نقطه قوت اصلی آن به مجری برمی‌گشت. او حالا با سری جدید «هفت» به این برنامه بازگشته است که پخش آن هفته پیش در شبکه نمایش شروع شد. افخمی همچنان علاقه‌مند است تا با تمهیداتی مثل دوئل با منتقد برنامه، مخاطب را سر ذوق بیاورد. او کلا حاشیه را دوست دارد کما این که مصادیق زیادی از آن در «هفت» سابق به چشم آمد.
جایگاه: عملکرد برنامه‌های «هفت» افخمی به‌رغم برخی انتقادها، قابل دفاع است.
ویژگی‌های برنامه: سری جدید «سینما دو» سال ۹۶ در آستانه روز سینما روی آنتن شبکه دو رفت. این برنامه رویکردی پرونده‌محور داشت و مباحث مختلف سینما را واکاوی می‌کرد. خیلی از چهره‌های مطرح و سینماگران پیشکسوت در «سینما دو» حاضر شدند و به همین خاطر توانست در مدت کوتاهی توجه علاقه‌مندان را جلب کند.
همزمان با جشنواره سی‌و‌ششم فیلم فجر، این برنامه با شمایلی جدید و با تمرکز بر بررسی فیلم‌ها و نیز حضور عوامل مختلف پخش شد. پس از جشنواره و پس از پخش چند قسمت، دیگر خبری از «سینما دو» نبود. گفته می‌شود اعتراض ابراهیم حاتمی‌کیا در اختتامیه جشنواره فجر علیه این برنامه و «هفت» یکی از عوامل توقف آن است.
ویژگی‌های مجری: حامد عنقا تجربه اجرای برنامه رادیویی را در کارنامه داشت که به «سینما دو» رسید. او مثل جیرانی سابقه فعالیت ژورنالیستی دارد و همچنین سال‌ها در مقام نویسنده، تهیه‌کننده و برنامه‌ساز فعالیت کرده بود. این ویژگی به کمک عنقا در اجرای «سینما دو» آمد و به همین خاطر در گفتگو با سینماگران بر موضوع اشراف کامل داشت.
جایگاه: پخش برنامه «سینما دو» باعث شد شبکه دو پس از سال‌ها صاحب یک برنامه سینمایی موفق و جریان‌ساز شود. تا جایی‌که رسانه‌ها آن را رقیب جدی «هفت» می‌دانستند.
ویژگی‌های برنامه: شبکه دو سال ۹۵ «سینما دو» را راه انداخت تا با نگاهی متفاوت به سینما بپردازد. در واقع این برنامه با رویکرد «بررسی سینمای اجتماعی ایران با نگاهی جامعه شناسانه» قصد داشت هر هفته تازه‌های سینمای ایران را مورد بررسی قرار دهد. جواد طوسی به‌عنوان منتقد، همراه یک جامعه‌شناس پیرامون یکی از آثار اجتماعی کارگردان مدعو بحث و تبادل نظر می‌کردند و تعدادی مهمان هم از علاقه‌مندان و دانشجویان سینما و تئاتر کشور در برنامه حضور داشتند. بعد از آن اجرای برنامه به محمد خزاعی سپرده شد.
ویژگی‌های مجری: محمد خزاعی که حالا رئیس سازمان سینمایی است در «سینما دو» سراغ موضوعات کلان می‌رفت که خب برای مخاطب عادی چندان جذابیت نداشت. خزاعی هم سابقه فعالیت ژورنالیستی داشت و هم به‌عنوان تهیه‌کننده، چند فیلم در کارنامه‌اش دیده می‌شد؛ بنابراین او بر موضوعات مطرح شده تسلط داشت، اما نتوانست در قامت یک مجری موفق ظاهر شود.
جایگاه: پراکندگی موضوع باعث شد «سینما دو» سروشکل مشخصی به خود نگیرد. پرداختن به موضوعات اجتماعی به بهانه سینمای اجتماعی باعث شد، نه سینما و نه موضوعات اجتماعی هیچ کدام به‌درستی پرداخت نشود. این تشتت برنامه را از مسیر اصلی خود دور کرد و به همین خاطر محل توجه نبود. همان‌طور که اشاره شد یک سال بعد سری جدید «سینما دو» با شمایلی متفاوت روی آنتن رفت.
ویژگی‌های برنامه: بعد از کنار گذاشتن فریدون جیرانی، مدیران سیما از محمود گبرلو خواستند تا «هفت» را اجرا کند. او در گام اول درصدد حذف مسعود فراستی برآمد و، اما دیگر بخش‌های برنامه مثل اخبار، پشت صحنه و … با همان شیوه ادامه یافت. کم‌کم، اما ظاهر «هفت» گبرلو هم تغییر کرد.
ویژگی‌های مجری: حدود سه سال «هفت» با اجرای گبرلو پخش شد و با تغییر مدیریتی جای خود را به بهروز افخمی داد. مدتی بعد او برنامه «شب‌های شفاهی» را در شبکه شما اجرا کرد که رویکرد آن پرداختن به مسائل هنری استان‌ها از جمله سینما بود.
گبرلو برخلاف جیرانی دنبال حاشیه نبود؛ با این حال شیوه اجرایش منتقدانی داشت. خودش، اما می‌گوید: «هفت گبرلو بسیار جذاب و چالشی به روی آنتن می‌رفت. آن زمان اینقدر بی‌پروا و صریح مسائل در هیچ برنامه تلویزیونی دیگری مطرح نمی‌شد و هیچ برنامه‌ای به این شکل گسترده از همه طیف‌های فکری نمی‌توانست مهمان داشته باشد. ما از حجت‌الاسلام پناهیان تا ابراهیم حاتمی کیا تا مسعود کیمیایی را در برنامه داشتیم و آن‌ها صادقانه و راحت حرف‌هایشان را می‌زدند. مسعود کیمیایی را من برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی به تلویزیون آوردم.»
جایگاه: «هفت» گبرلو با «هفت» جیرانی مقایسه می‌شد و به همین خاطر جایی برای دفاع نداشت. بعدا، اما اهمیت برنامه به‌ویژه حضور چهره‌های مختلف سینمایی در آن به چشم آمد.
ویژگی‌های برنامه: «هفت» دست‌کم چهار بخش داشت که بیشتر زمان آن با «حرف» طی می‌شد. اتفاق بدتر وقتی بود که مخاطب می‌دانست صاحب سخن، چهره‌ای مرجع نیست و عجیب آن‌که از منظر دانای کل و منجی سینما حرف می‌زد.
در هفت، تئوری‌های زیادی در باب فیلم کوتاه، مستند، داستانی و دیگر وجوه سینما شنیده شد، اما همان زمان سوال این بود که این حرف‌ها آیا کاربردی هم دارد؟ بر اطلاعات مخاطب افزوده می‌شود؟ مشکلی را حل می‌کند؟ هفت به جایی رسید که چهره‌های مطرح از حضور در آن امتناع می‌کردند در حالی که پیش‌تر محفلی بود برای افراد شناخته‌شده سینما؛ چه بازیگران و چه عوامل پشت دوربین.
ویژگی‌های مجری: محمدحسین لطیفی پیش از اجرای «هفت» تجربه اجرای «سینما اکران» در شبکه پنج را داشت. او دنبال حاشیه نبود و سعی می‌کرد بیشتر به متن بپردازد. لطیفی از بدنه سینماست و همین موقع مصاحبه‌ها و نیز تحلیل‌های شخصی به کمکش می‌آمد. لطیفی در مجموع نتوانست چهره موفق «هفت» باشد و پوشش خاص او بیش از شیوه اجرایش مورد توجه قرار گرفت!
جایگاه: «هفت» لطیفی از نظر کارشناسان ضعیف‌ترین دوره این برنامه سینمایی لقب دارد. البته لطیفی دخالتی در محتوا نداشت و در بخش نقد هم کنار فراستی نمی‌نشست.
ویژگی‌های برنامه: مدتی از برنامه «هفت» خبری نبود تا اینکه در آستانه جشنواره سی‌و‌ششم نام مهران مدیری به عنوان مجری آن به گوش رسید. خبری که مورد تایید مدیر وقت شبکه سه قرار گرفت، اما واکنش‌های منفی آنقدر زیاد بود که خود مدیری عقب نشست.
بعد از آن اعلام شد رضا رشیدپور اجرای برنامه را برعهده خواهد داشت. او آن زمان مجری «حالا خورشید» بود. «هفت» در ایام جشنواره فجر با دعوت از بازیگران و کارگردان‌ها در پی ایجاد فضایی شاد بود! نقد هم در آنجا داشت، اما سطح منتقدان مورد اعتراض قرار گرفت. در نهایت با پایان جشنواره، کار رشیدپور و هفت به پایان رسید.
ویژگی‌های مجری: در زمان اجرای «هفت» انتقاد‌هایی از سوی برخی رسانه‌ها و منتقدانی مثل محمد‌تقی فهیم و محمود گبرلو به رضا رشیدپور وارد شد. انتقادها به این خاطر بود که «هفت» از رویه جدی خود خارج شده است؛ وگرنه رشیدپور همواره می‌تواند گلیم خود را از آب بیرون بکشد. این بار، اما به دلیل توجه بیشتر او به وجه سرگرمی برنامه، عملکردش در «هفت» رضایت سخت‌پسندان را به همراه نداشت.
حاشیه جدی او اعتراض ابراهیم حاتمی‌کیا در اختتامیه جشنواره فجر است که «هفت» و «سینما دو» را به دلیل انتقاد از «به وقت شام» نواخت.
جایگاه: «هفت» رشیدپور برنامه‌ای متوسط لقب گرفته است.
