فرار مالیاتی سلطان نخ کشور و چند عقاب دیگر

دیروز خبری منتشر شد که در آن رئیس سازمان امور مالیاتی از دو فرار مالیاتی بزرگ در کشور خبر داد که رقم‌های چشمگیری دارند: اولین رقم متعلق به سلطان نخ کشور است که حدود ۷۰۰ میلیارد تومان فرار مالیاتی داشته و رقم دوم هم فراری ۱۲۰۰ میلیارد تومانی است که نام و نشان آن هنوز مشخص نشده است.

به گزارش هفت صبح، فرار مالیاتی در ایران همیشه با رقم‌های بزرگی اعلام می‌شود و معمولا هم بین آمار رسمی و غیررسمی فاصله زیادی وجود دارد. مثلا امسال سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه سال آینده گفت که در سه سال گذشته ۸۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی شناسایی شده، اما منابع غیررسمی می‌گویند که برای هرسال حدود ۱۳۰هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی برآورد می‌شود.

به غیر از این دو عدد، رئیس سازمان مالیاتی هم عدد تازه‌ای برای فرار مالیاتی اعلام کرده که آن هم ۹۰هزار میلیارد تومان برای یک‌سال گذشته است. قرار است سال آینده سازمان امور مالیاتی ۶۵۰هزار میلیارد تومان درآمد داشته باشد که بخش زیادی از آن بر فرار مالیاتی برنامه‌ریزی شده است.

ماجراهای فرار مالیاتی در ایران

فرار مالیاتی ۷۰۰میلیارد تومانی سلطان نخ کشور و آن فعال اقتصادی که ۲۴ شرکت داشت، بخش کوچکی از این کوه یخ است.

در میان این فراریان اقتصادی، امسال نام یک شرکت خارجی تولیدکننده سیگار هم به میان آمد که ۱۰۰هزار میلیارد تومان معوقه مالیاتی دارد. فرارهای مالیاتی بزرگتر از این هم وجود دارد که به تازگی دادگاه یکی از آنها برگزار شده و عددی کم‌سابقه دارد؛ رقمی حدود ۹هزار میلیارد تومان که پرونده رسیدگی به آن ۱۲۶ متهم داشت و ۲۵۸ شرکت صوری هم برایش ثبت شده بود.

به غیر از خود رقم فرار مالیاتی، تعداد شرکت‌هایی که فعالیت اقتصادی دارند، اما اظهارنامه مالیاتی پر نمی‌کنند هم غیرعادی و زیاد است. حدود ۶۰۰ هزار شرکت در سال گذشته فعالیت اقتصادی داشته‌اند و سازمان امور مالیاتی هم برای آنها پیامک اطلاع‌رسانی ارسال کرده، ولی اظهارنامه نداده‌اند. به غیر از آن هم حدود سه میلیون واحد صنفی وجود داشتند که در همین بازه زمانی اظهارنامه نداده و مالیات پرداخت نکرده بودند. مجموع مالیات این شرکت‌ها و واحدهای صنفی ۹۰هزار میلیارد تومان است.

ابزارهای فرار مالیاتی؛ از شرکت صوری تا فاکتور فروشی

معافیت‌های مالیاتی گسترده و شرکت‌های صوری از اولین راه‌های فرار مالیاتی است. معافیت از پرداخت مالیات آنقدر در ایران گسترده است که فقط در سال گذشته ۳۴۰هزار میلیارد تومان معافیت مالیاتی اعلام شد. کل وصول مالیات در این بازه ۳۰۶هزار میلیارد تومان بوده که فاصله زیادی را معافیت‌ها دارد.

علاوه بر این فرار مالیاتی دو راه معروف دیگر دارد که وصل کردن پایگاه‌های اطلاعاتی به یکدیگر می‌تواند به راحتی جلوی آن را بگیرد: کتمان درآمد و پیش اظهاری هزینه یعنی غیرواقعی نشان دادن درآمد دو راه فرار مالیاتی هستند که هردو باعث می‌شوند فعال اقتصادی، مالیات کمتری بپردازد.

یکی از رایج‌ترین روش‌های فرار مالیاتی، استفاده از حساب‌های اجاره‌ای است. در این روش فرد برای پنهان ماندن از دید دولت یا بررسی تراکنش‌های مشکوک بانکی توسط سازمان مالیاتی، حساب‌های مردم را اجاره می‌کند و با استفاده از حساب‌های اجاره‌ای فعالیت اقتصادی خودش را پیش می‌برد.

دوسال پیش عبدالناصر همتی، رئیس کل وقت بانک مرکزی، از تراکنش بانکی کودکان دو یا چهار ساله گفته بود:« مگر می‌شود یک کودک دو ساله یا چهار ساله در سال بیش از دو هزار میلیارد ریال تراکنش داشته باشد و رئیس شعبه از آن بی‌خبر باشد؟ مگر می‌شود ماهانه هزاران میلیارد ریال بدون ذکر دلیل و بابت در سیستم بانکی جابه‌جا بشود؟»

ترفند بعدی برای فرار مالیاتی، داشتن دو دفتر یا دو نسخه از سیستم حسابداری است؛ یکی از آنها واقعی یعنی در آن اطلاعاتی ثبت می‌شود که واقعاً در شرکت اتفاق می‌افتد. دفتر دیگر هم قانونی است که اطلاعاتی را در آن ثبت می‌کنند که می‌خواهند به اداره مالیات، تأمین اجتماعی و بقیه نهادهای قانونی بدهند.

یکی دیگر از راه‌های دور زدن سازمان امورمالیاتی فاکتورفروشی است که آن هم به‌راحتی شناسایی می‌شود. خرید کالا مشمول دریافت مالیات بر ارزش افزوده است و بسیاری از خریداران هم برای پرداخت این مالیات با روش‌های غیرقانونی رقم واقعی خرید و فروش خود را پنهان می‌کنند. مثل کدهای اقتصادی مربوط به شرکت‌های دیگر، فاکتورفروشی یا ارائه فاکتورهای جعلی و تقلبی. فاکتورهای صوری برای غیرواقعی و بالاتر نشان دادن هزینه‌های واحد اقتصادی برای شناسایی سود کمتر و پرداخت مالیات کمتر انجام می‌شود.

مجلس می‌گوید که مهم‌ترین دلیل فرار مالیاتی هوشمند نبودن سیستم مالیاتی است؛ یعنی نظام مالیاتی فعلی غیرهوشمند است و اطلاعات لازم را درباره اشخاص حقیقی، حقوقی و فعالان اقتصادی ندارد و در کل فرآیند گرفتن مالیات از آنها مبهم است؛ به همین دلیل بیشتر مالیات‌ها از بخش رسمی گرفته می‌شود و شناسایی کسانی که از پرداخت مالیات فرار می‌کنند، سخت می‌شود.

به این دلایل تصویب قانون‌هایی مثل معافیت‌های مالیاتی گسترده مناطق آزاد را هم اضافه کنید که بارها گفته شده در نهایت به سرپوشی برای اقدامات نهاد‌هایی مثل بانک‌ها می‌شود. سازمان امور مالیاتی و دولت هنوز نتوانسته‌اند یک نرم افزار جامع برای دریافت مالیات حقوق راه‌اندازی کنند. قانون مالیات بر ارزش افزوده به دلیل اجرای نادرست و نداشتن زیرساخت مناسب، هم سفره مردم را محدود کرد و هم درآمد قابل توجهی نصیب دولت نکرد.

دولت وارد می‌شود

شهریور امسال احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، فراریان مالیاتی را تهدید کرد که اجازه نمی‌دهیم ایران به لحاظ فرار مالیاتی بهشت سوداگران باشد. هدف دولت سیزدهم این است که کل بودجه عمومی را تا پایان دوره خودش از طریق مالیات تامین کند و قرار است سهم مالیات هم به ۸۰ درصد برسد.

به همین دلیل راه‌های جدیدی برای شناسایی آنها ایجاد شده و قرار است افرادی که پرونده مالیاتی ندارند و به جایش شرکت‌های صوری ثبت کرده‌اند شناسایی شوند، آن هم با راه‌حل‌های هوشمند. آنطور که رئیس سازمان امور مالیاتی گفته قرار است «عقاب‌هایی که فرار مالیاتی دارند شناسایی شوند، گنجشک‌ها که جای خود دارند.»