۱۰ هفته سرنوشت‌ساز برای سوئد و فنلاند

دولت ترکیه در شرایطی که همچنان بر موضع پیشین خود در خصوص مخالفت با پیوستن سوئد به ائتلاف ناتو تاکید دارد، می‌گوید ممکن است که آنکارا موافقت خود را با پیوستن فنلاند به ناتو اعلام کند.

به گزارش اعتماد، سوئد و فنلاند پس از پایان جنگ جهانی دوم رویکردی بی‌طرفانه را در مخاصمات میان غرب و روسیه در پیش گرفته بودند و افکار عمومی در این دو کشور نیز تمایلی به پیوستن به ائتلاف ناتو نداشتند. با حمله نظامی روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ رویکرد افکار عمومی در سوئد و فنلاند دچار تغییر شد و سیاستمداران این کشور‌ها نیز تصمیم گرفتند به دلیل جلوگیری از آنچه «تبدیل شدن به هدف آینده روسیه» خوانده می‌شد به عضویت ناتو درآیند.

از همین رو نزدیک به سه ماه پس از شروع جنگ، سوئد و فنلاند رسما به‌طور مشترک درخواست پیوستن به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را مطرح کردند. دو کشور وعده داده بودند همزمان و به‌طور هماهنگ در این مسیر گام بردارند.

بنا بر اساسنامه سازمان ناتو، دعوت از عضو جدید و پذیرش آن منوط به موافقت تمامی اعضاست. این سیاست که «در‌های باز» نام دارد به این معنی است که هر کشوری در اروپا، به شرط تطابق با استاندارد‌ها و تعهدات عضویت می‌تواند به این سازمان بپیوندد.

از سال ۱۹۴۹ و پس از تاسیس ناتو، ۱۸ کشور جدید به این پیمان پیوسته‌اند. مقدونیه شمالی آخرین کشوری که در سال ۲۰۲۰ به این سازمان پیوسته است و در حال حاضر ۵ کشور اوکراین، گرجستان، بوسنی و هرزگوین، فنلاند و سوئد در صف انتظار پیوستن به ناتو هستند.

در حال حاضر ۲۸ کشور عضو ناتو موافقت‌شان را با پیوستن سوئد و فنلاند به این ائتلاف اعلام کرده‌اند، مجارستان موضع روشنی ندارد و از نگاه هلسینکی و استکهلم مساله مهمی به حساب نمی‌آید و یک کشور یعنی ترکیه مخالف است. سال گذشته میلادی، زمانی که استکهلم و هلسینکی رسما خواستار پیوستن به ناتو شدند، ترکیه مخالفت خود را با پذیرش این دو کشور به عنوان اعضای جدید سازمان پیمان آتلانتیک شمالی اعلام کرد.

رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه در آن زمان با اشاره به مواضع فنلاند و سوئد در قبال گروه پ‌ک‌ک که امریکا، اتحادیه اروپا و تعدادی دیگر از کشور‌ها آن را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده‌اند، سوئد و فنلاند را متهم کرد که «مهمانخانه تروریست‌ها» هستند.

در روز‌های پایانی ژوئن ۲۰۲۲، مذاکرات میان رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه، سائولی نینیستو رییس‌جمهور فنلاند و ماگدالنا اندرسون نخست وزیر وقت سوئد در پایتخت اسپانیا در حالی به پایان رسید که ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو اعلام کرد سه طرف به توافقی دست یافته‌اند که مسیر عضویت فنلاند و سوئد را در پیمان آتلانتیک شمالی هموار می‌سازد. براساس گزارش خبرگزاری دولتی آناتولی، سوئد و فنلاند در این تفاهمنامه متعهد شده بودند که به‌طور کامل با ترکیه در مبارزه با پ‌ک‌ک همکاری کرده و از پ‌ی‌د/ی‌پ‌گ و فتو گروه‌هایی که ترکیه آن‌ها را تروریستی می‌داند، حمایت نکنند.

هرچند از آن زمان روابط میان ترکیه و فنلاند بدون تغییر باقی مانده، اما تنش میان استکهلم و آنکارا در پی بروز حوادثی نظیر قرآن‌سوزی، برپایی تظاهرات اعضای پ‌ک‌ک و برپایی نمایش به دار آویختن عروسک اردوغان در سوئد افزایش یافته است.

مولود چاوش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه هفته گذشته و در واکنش به این اتفاقات از به تعویق افتادن نشست سه‌جانبه با سوئد و فنلاند برای بررسی روند پیوستن این دو کشور به ناتو پس از تظاهرات اخیر در استکهلم خبر داد و گفت مذاکره در این شرایط بی‌معنی است.

در ادامه رییس‌جمهور ترکیه روز یکشنبه ۲۹ ژانویه گفت که کشورش ممکن است با عضویت فنلاند در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) موافقت کند. او با این حال به‌طور ضمنی اعلام کرد که آنکارا درباره عضویت سوئد در ناتو تصمیم مشابهی نخواهد گرفت.

رییس‌جمهوری ترکیه در پاسخ به پرسشی درباره عضویت این دو کشور منطقه اسکاندیناوی در ناتو اظهار داشت: «در صورت لزوم می‌توانیم پیامی متفاوت درباره فنلاند بدهیم. سوئد هنگامی که ما پیامی متفاوت درباره فنلاند بدهیم، بهت‌زده خواهد شد.» این برای اولین‌بار است که ترکیه احتمال اتخاذ موضعی متفاوت در قبال عضویت فنلاند و سوئد در ناتو را مطرح می‌کند.

هرچند چنان‌که اشاره شد دو کشور سوئد و فنلاند وعده داده‌اند که به‌طور هماهنگ در این مسیر گام بردارند، اما برخی کارشناسان می‌گویند به دلیل نگرانی‌های جدی فنلاند از حمله احتمالی روسیه و اختلافات عمیق میان ترکیه و سوئد این احتمال وجود دارد که فنلاند به تنهایی باقی مسیر عضویت را طی کرده و سوئد را در مواجهه با ترکیه تنها بگذارد.

هنوز موضع رسمی استکهلم و هلسینکی این است که دو طرف به همراه یکدیگر این مسیر را ادامه خواهند داد. پکا هاویستو، وزیر امور خارجه فنلاند روز دوشنبه ۳۰ ژانویه در این باره گفت: «سوئد یکی از نزدیک‌ترین شرکای فنلاند در حوزه‌های امنیتی و دفاعی است. موضع ما تغییر نکرده؛ ما می‌خواهیم با هم و به همراه سوئد به عضویت ناتو درآییم. این مساله می‌تواند توانایی عملیاتی ناتو و امنیت منطقه دریای بالتیک را ارتقا دهد.»

چارلی سالانیوس-پاسترناک، پژوهشگر ارشد انستیتو فنلاندی روابط بین‌الملل می‌گوید: «این وضعیت، رهبران سیاسی در فنلاند را در موقعیت ناخوشایندی قرار می‌دهد. فنلاند در حال حاضر به یک پلن B نیاز دارد.» او می‌افزاید: «این کاملا احمقانه است که همه چیز را در این روند به وضعیت سوئد پیوند بزنیم. اگر فنلاند از ابتدا به تنهایی در این مسیر گام برمی‌داشت وضعیت متفاوت بود، اما اکنون اگر فنلاند به تنهایی به عضویت ناتو در‌آید دیگر نمی‌توان هلسینکی را مقصر این وضعیت نامید.»

روزنامه فایننشال تایمز می‌نویسد: «مقام‌های ارشد هلسینکی استدلال می‌کنند که آن‌ها باید در مقطع زمانی فعلی یکصدایی خود را با سوئد حفظ کنند. به باور آن‌ها هنوز مشخص نیست که اقدامات فعلی اردوغان تا چه اندازه به انگیزه‌های انتخاباتی او باز می‌گردد. فنلاندی‌ها معتقدند صبر می‌تواند کارگشا باشد و در فاصله زمانی برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در ماه مه و نشست ناتو در ماه جولای پنجره‌ای برای جلب رضایت ترکیه وجود دارد.»

آنا ویسلندر، مدیر پروژه شمال اروپا در اندیشکده شورای آتلانتیک تاکید دارد: «تمرکز سوئد و فنلاند در حال حاضر روی کاهش تنش‌ها و آرام ساختن شرایط است.» به گفته او، سیاستگذاران سوئدی فکر می‌کنند ترکیه در نهایت از موضع خود کوتاه خواهد آمد، اما آن‌ها همچنین می‌دانند که مسیر پیش‌رو بسیار ناهموار است.

کارشناسان بر این باورند که با توجه به اینکه مساله نهایی شدن عضویت سوئد در ناتو تصمیمی است که تنها ترکیه قادر به ارایه پاسخ آن است، سوئد باید همه سناریو‌های موجود را در نظر بگیرد.

سانا مارین، نخست‌وزیر فنلاند قرار است روز پنجشنبه با اولف کریسترسون، همتای سوئدی خود دیدار کند. این نشست که احتمالا اصلی‌ترین موضوع مورد بحث در آن مساله پیوستن به ناتو و اختلافات با ترکیه باشد، دو طرف راجع به گام‌های بعدی خود مذاکره خواهند کرد.

نگاهی به وضعیت کنونی فنلاند نشان می‌دهد که این کشور با ۱۳۴۰ کیلومتر مرز مشترک با روسیه و تداوم حمله نظامی روسیه به اوکراین، نگرانی‌های زیادی در خصوص یک حمله احتمالی دارد و وضعیت خود را متفاوت از سوئد می‌بیند. برخی کارشناسان در این کشور توصیه می‌کنند که فنلاند با توجه به طولانی شدن روند عضویت و همچنین با توجه به این موضوع که سوئد گزینه‌های جایگزینی نظیر انعقاد پیمان دفاعی دوجانبه یا چندجانبه با ایالات متحده و بریتانیا پیش روی خود دارد، بدون توجه به وضعیت سوئد روند عضویت خود در ناتو را ادامه دهد.

سالانیوس-پاسترناک در این باره می‌گوید: «اصلا تعجب نخواهم کرد اگر بفهمم مقام‌های فنلاندی در پشت در‌های بسته از مقام‌های ارشد بازیگران اصلی ناتو بپرسند که موضع شما در برابر مخالفت ترکیه با عضویت سوئد و موافقت ترکیه با عضویت فنلاند در ناتو چه خواهد بود؟ آن‌ها خواهند پرسید که اگر چنین سناریویی رخ دهد آیا بهترین تصمیم این نیست که فنلاند به تنهایی به عضویت ناتو در آید؟»

ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه در هفته جاری در این باره گفت که سوئد بین ۸ الی ۱۰ هفته تا پیش از فرا رسیدن زمان برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری فرصت دارد که نظر ترکیه را تغییر دهد.