صبح روز جمعه در تهران با خبر حمله به سفارت کشوری آغاز شد که طی دوسال گذشته نیز در تنش با تهران بوده است و دو طرف علاوه بر تنش دیپلماتیک، بار‌ها اقدام به برگزاری رزمایش در مرز‌های خود با طرف مقابل کردند. اکنون یک جرقه نیز به این رابطه افزوده شده است. گزارش‌های اولیه پلیس حاکی از انگیزه شخصی و خانوادگی حمله‌کننده داشته است با این حال دولت جمهوری‌آذربایجان به شدت واکنش نشان داده و از احتمال تعطیلی سفارتش در تهران خبر داده و ایران را مسئول این اتفاق معرفی کرده است.
به گزارش هم میهن، سفارت جمهوری آذربایجان در تهران دو فیلم از حمله به سفارت واقع در خیابان نیستان چهارم خیابان پاسداران منتشر کرده است. براساس آنچه در فیلم اول منتشر شده، مشخص است دو تن از اعضای سفارت در مقابل در از خودروشان پیاده و وارد سفارت می‌شوند و مهاجم که به گفته سردار رحیمی، فرمانده پلیس تهران و اظهارات خود وی، از ساعتی پیش در فاصله نزدیکی از در سفارت منتظر بوده به سرعت با خودرو پراید از پشت به خودرو کارمندان سفارت برخورد کرده و از خودرو پیاده شده و با سلاح کلاشینکف به سرباز نگهبان پلیس دیپلماتیک مستقر جلوی در سفارت اشاره می‌کند و ظرف کمتر از پنج ثانیه و پشت سر دو کارمند، وارد سفارت می‌شود.
سرعت عمل مهاجم نشان‌دهنده شناخت او از تردد در سفارت و شناخت قبلی او از وضعیت تردد داخل سفارت است. سرباز غیرمسلح پلیس دیپلماتیک مستقر در داخل کیوسک نگهبانی نمی‌تواند هیچ واکنشی در مقابل مهاجم داشته باشد و فقط از جای خود بلند شده و با بی‌سیم یا تلفن به مرکز خود گزارش می‌دهد. مهاجم بدون هیچ مشکلی و ظرف کمتر از پنج ثانیه و پشت سر کارمندان سفارت وارد سفارت می‌شود.
فیلم دوم گیت داخلی ورودی سفارت را نشان می‌دهد که دو کارمند وارد سفارت می‌شوند و با صدای برخورد خودرو مهاجم به خودروشان به سمت در بر می‌گردند و در را برای مهاجم باز می‌کنند و با مشاهده مهاجم مسلح به داخل باز می‌گردند، بدون اینکه در را به روی او ببندند و مهاجم پشت سر آنان وارد می‌شود و شروع به شلیک به این دو نفر می‌کند و تنها کشته این ماجرا اورخان عسگروف، مسئول امنیتی سفارت، یکی از همین دو نفر است.
نگهبان دیگر سفارت که در مقابل مهاجم به در پشت سر، پناه برده از پشت سر به او حمله کرده و با مهاجم گلاویز و او را خلع سلاح می‌کند. همه ماجرا از لحظه برخورد خودرو مهاجم به خودروی کارمندان سفارت تا خلع سلاح او کمتر از بیست ثانیه به طول می‌انجامد که پنج ثانیه آن بیرون از سفارت و پانزده ثانیه در داخل سفارت است.
سردار حسین رحیمی فرمانده انتظامی تهران در همان ساعات اولیه در تشریح جزئیات حادثه حمله به سفارت جمهوری‌آذربایجان در تهران به خبرنگاران گفت: «مقارن با ساعت ۸:۲۵ امروز درحالی‌که یکی از اعضای سفارت آذربایجان در جلوی در سفارت در حال پارک خودرو بود، یک دستگاه خودروی پراید که در فاصله نزدیکی مستقر شده بود از پشت به خودروی دیپلمات آذربایجان می‌زند؛ فرد ضارب در ادامه سلاح جنگی کلاشینکف را از ماشین برداشته، خارج شده و درحالی‌که دیپلمات وارد سفارت می‌شود با تیراندازی وارد سفارت می‌شود و در مقطع ورود به سفارت فرد دیپلمات کشته شده و دو نفر دیگر مجروح می‌شوند. با اطلاع پلیس از حادثه بلافاصله تیم‌های عملیاتی پلیس در محل حاضر و فرد ضارب را که مسلح بود و قصد فرار داشت دستگیر کردند.»
وی با بیان اینکه سفارت آذربایجان در بخش دژبانی دچار تخریب شده و دو نفر دیگر نیز مجروح شدند، خاطرنشان کرد: «ضارب انگیزه خود را از این اقدام مشکل خانوادگی عنوان کرد.»
به گفته سردار رحیمی علت عدم حرکت پلیس دیپلماتیک به سمت مهاجم این بوده که این مأمور پلیس دیپلماتیک که در کیوسک دیده می‌شود، مسلح نبوده است، اما با دیدن کلاشینکف در دست مهاجم و دستور ایست او که به نوعی تهدیدآمیز بوده، از جایش حرکت نکرده و بلافاصله با مرکز پلیس تماس گرفته است.
سردار رحیمی، فرمانده پلیس تهران بزرگ درباره انگیزه مهاجم اظهار داشت: «فردی با انگیزه شخصی برای آزاد کردن همسرش که مدعی بود در طبقه چهارم سفارت بوده، به آنجا حمله کرده است.» ساعاتی بعد فیلمی از مهاجم منتشر شد که در گفتگو با سردار رحیمی در دفتر رئیس پلیس تهران نشسته و انگیزه خود از حمله به سفارت را زندانی شدن همسرش در این محل عنوان می‌کند. به گفته مهاجم، همسر وی گلنار علیووا تبعه جمهوری آذربایجان، نه ماه پیش به دعوت سفیر جمهوری آذربایجان به سفارت وارد شده و پس از آن ناپدید شده و پاسخ هیچ تماسی را نمی‌دهد و او خبری از سرنوشت وی ندارد و بنا به گفته مهاجم در همین محل به اجبار زندانی است و او برای پس گرفتن زندگی‌اش که نابود شده دست به این حمله زده تا بتواند با گروگان گرفتن اعضای سفارت خود را به محل اسارت همسرش برساند.
مرکز رسانه قوه قضائیه در رابطه با انگیزه فرد مهاجم اعلام کرد: «نشانه‌های بیشتر از انگیزه شخصی مهاجم سفارت جمهوری آذریایجان به‌دست آمده است و این متهم فروردین شکایت مفقودی همسرش را که اهل باکو بوده در ارومیه ثبت کرده است. بررسی سوابق متهم نشان می‌دهد متهم در ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ شکایتی را مبنی بر مفقودی همسرش در ارومیه ثبت کرده و همسر وی اهل باکو بوده است.
پرونده مفقودی پس از پیگیری و مشخص شدن اینکه همسر وی به جمهوری‌آذربایجان بازگشته است در این موضوع خاص بسته می‌شود و پس از آن این فرد موضوع را از وزارت خارجه و سفارت جهوری آذربایجان پیگیری می‌کرده است. در ابتدای سال همسر فرد مهاجم با کمک دو نفر دیگر از اعضای خانواده‌اش به جمهوری‌آذربایجان می‌رود و دیگر برنمی‌گردد.»
درحالی‌که مهاجم یاسین حسین‌زاده، اهل روستای یکان شهرستان مرند آذربایجان‌شرقی ادعا می‌کند ۹ ماه است از سرنوشت همسرش اطلاعی ندارد و اعضای سفارت او را در این ۹ ماه در محل سفارت زندانی کرده‌اند. دختر مهاجم که دانشجو است می‌گوید در تمام این مدت با مادرش در ارتباط بوده و او هم‌اکنون در باکو زندگی می‌کند.
در نخستین ساعات پس از ماجرا، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، این اقدام را شدیداً محکوم کرد و ضمن تسلیت و ابراز همدردی عمیق با خانواده این عضو سفارت و نیز دولت و ملت آذربایجان، اظهار داشت: «نیرو‌های انتظامی و امنیتی بلافاصله وارد عمل شده فرد ضارب را دستگیر کردند که هم‌اکنون تحت بازجویی قرار دارد.
با دستور ویژه مقامات سیاسی و امنیتی کشور، موضوع با اولویت و حساسیت بالا در حال بررسی است تا ابعاد این اقدام و انگیزه ضارب مشخص شود. نتیجه بررسی‌های اولیه مقامات و دستگاه‌های ذیربط، حاکی از انگیزه‌های شخصی در ورای این اقدام است، فلذا با توجه به ورود فوری دستگاه‌ها و نهاد‌های ذیربط انتظامی، امنیتی و قضایی، توصیه می‌گردد رسانه‌ها از انتشار اخبار غیرموثق و گمانه‌زنی‌ها در این رابطه اجتناب نمایند.»
از سوی دیگر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و احمد وحیدی، وزیر کشور با توجه به حادثه پیش آمده در سفارت جمهوری‌آذربایجان در تهران، در جلسه‌ای اهداف و انگیزه مهاجم مسلح را مورد بررسی قرار دادند. به گزارش خبرگزاری فارس برآورد اولیه براساس شواهد و مشاهدات اولیه این است که ضارب با انگیزه کاملا شخصی اقدام به تیراندازی کرده است و تدابیر امنیتی لازم برای ادامه فعالیت طبیعی سفارت و دیپلمات‌های جمهوری آذربایجان در تهران اتخاذ گردیده و اقدامات قضایی و امنیتی برای روشن شدن انگیزه شخصی ضارب در جریان است.
محمد جمشیدی، معاون امور سیاسی دفتر رئیس‌جمهور نیز با انتشار مطلبی در فضای مجازی، نوشت: «حادثه تلخ حمله به سفارت کشور برادر و همسایه جمهوری‌آذربایجان را محکوم می‌کنیم. آیت‌الله رئیسی بلافاصله پس از شنیدن این خبر ناگوار دستور بررسی همه‌جانبه موضوع را صادر و مراتب تسلیت و همدردی خود را با دولت، ملت و بازماندگان دیپلمات جانباخته اعلام و برای مجروحان آرزوی شفای عاجل کردند.»
در ادامه تلاش ایران برای مشخص شدن ماجرا حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگوی تلفنی با جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، درباره حادثه حمله مسلحانه به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران گفتگو کرد.
امیرعبداللهیان، ضمن محکوم کردن این حادثه با اشاره به سوءاستفاده دشمنان دو کشور از حادثه امروز تأکید کرد، نباید اجازه دهیم که این حادثه بر مناسبات دو کشور تأثیر منفی بگذارد و پیشنهاد کرد برای روشن شدن ابعاد مختلف حادثه، نهاد‌های امنیتی دو کشور در همکاری نزدیک با یکدیگر، موضوع را پیگیری و بررسی کنند. در این تماس امیرعبداللهیان همچنین مراتب تأسف و همدردی آیت‌الله رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان را به الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، دولت، مردم و به‌ویژه خانواده حادثه‌دیدگان ابلاغ کرد.
جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز ضمن تشکر از ابراز همدردی و پیام تسلیت رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، از پیشنهاد وزیر امور خارجه کشورمان برای همکاری و هماهنگی نهاد‌های امنیتی و قضایی دو کشور برای روشن شدن ابعاد حادثه استقبال کرد.
نورنیوز رسانه‌ای که به‌صورت غیررسمی رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران شناخته می‌شود، در واکنش به اظهارات تند مقامات جمهوری آذربایجان نوشت: «حادثه تاسف‌بار حمله به سفارت آذربایجان در تهران که همه شواهد از شخصی بودن نیت مهاجم خبر می‌دهد، نباید با قضاوت‌های عجولانه به روابط دو کشور لطمه بزند. آذر سال ۹۵ سفیر روسیه در استانبول توسط مامور امنیتی ترکیه در مقابل دوربین رسانه‌ها ترور شد، موضع‌گیری‌ها چگونه بود و نتیجه چه شد؟»
وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نیز اظهار داشت: «دیپلمات‌های جمهوری آذربایجان در جمهوری اسلامی مهمان ما هستند و طبق معاهدات بین‌المللی امنیت آن‌ها برعهده ماست، لذا این اقدام موجب تأسف است. نیرو‌های انتظامی و امنیتی از لحظات اولیه این حادثه در صحنه حاضر شده و تا به نتیجه رسیدن این پرونده آن را پیگیری خواهند کرد.
موضع‌گیری رئیس‌جمهور آذربایجان پیرامون این حادثه را ملاحظه کردم. موضع بسیار عالمانه‌ای بود، انتظار ما از مقامات دولت آذربایجان این است که با خویشتنداری و با نگاه به روابط دو کشور موضع بگیرند.» رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز تاکید کرد: «جمهوری اسلامی تا به نتیجه رسیدن این پرونده و شناسایی دقیق هویت عامل این حادثه موضوع را پیگیری خواهد کرد. موضع‌گیری‌های مقامات دو کشور بایستی در مورد این حادثه متعهدانه و به‌گونه‌ای باشد که به روابط دو کشور آسیبی وارد نکند و اجازه سوءاستفاده به دشمنان را هم ندهد.»
وحید جلال‌زاده در خصوص تروریستی بودن این حادثه نیز به خبرنگار ایرنا گفت: «اطلاعات و گزارشات اولیه بر شخصی بودن حادثه دلالت دارد، ولی برای اظهارنظر قطعی در این مورد بایستی منتظر ماند تا دستگاه‌های ذیربط بررسی‌های خود را کامل و اعلام نتیجه نمایند.»
درحالی‌که رسانه‌های جمهوری آذربایجان با انتشار فیلمی از کارکنان سفارت ایران در باکو که در حال خروج از سفارت هستند، اینگونه القا کردند که اعضای سفارت در حال ترک محل ماموریت خود هستند، روابط عمومی سفارت جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان توضیحاتی را درباره فیلم منتشرشده مبنی بر ترک ساختمان سفارت کشورمان در باکو توسط کارمندان ارائه و اعلام کرد: آن دو شخصی که در تصویر مشاهده می‌شوند، رانندگان و کارمندان محلی (باکویی) سفارت هستند که برای تحویل مکاتبات اداری از ساختمان کنسولی به ساختمان اصلی سفارت آمده و در حال بازگشت به ساختمان کنسولی که در چند کیلومتری ساختمان اصلی سفارت قرار دارد، بودند.
همچنین تمامی همکاران رسمی و محلی سفارت طبق روال معمول بر سر کار خود حاضر و مشغول انجام وظایف خود هستند. صبح امروز شخصی به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران حمله کرد که منجر به کشته شدن یکی از اعضای سفارت و زخمی شدن دو نفر دیگر گردید. مسئولان کشورمان به‌طور جد در حال بررسی این اتفاق هستند. در پی وقوع این حادثه، ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد مبنی بر اینکه کارمندان سفارت ایران در باکو در حال ترک محل خدمت هستند.
اما واکنش جمهوری آذربایجان به ماجرا در همان ساعات ابتدایی بسیار تند بود و مقامات این کشور بدون آنکه منتظر مشخص شدن ابعاد ماجرا باشند، ایران را مقصر دانستند و از تخلیه سفارت باکو در تهران خبر دادند و سفیر ایران در باکو را احضار و به او اخطار دادند. مقامات جمهوری‌آذربایجان بدون روشن شدن ماجرا در اظهارات اولیه این حادثه را تروریستی و دارای انگیزه‌های سیاسی و در راستای کارزار ضدآذربایجانی ماه‌های اخیر در ایران معرفی کردند و ایران را در زمینه عدم تامین امنیت این سفارتخانه محکوم کردند؛ این در حالی است که گزارش‌های اولیه از انگیزه شخصی مهاجم نشان‌دهنده غیرسیاسی بودن و غیرتروریستی بودن این حادثه است.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان در واکنش به این حمله مسلحانه در حساب توئیتری خود نوشت: «من قویا حمله تروریستی امروز علیه سفارت‌مان در تهران را محکوم می‌کنم. من عمیقا با خانواده و بستگان عسکراف رضوان اوغلو رئیس نیرو‌های گارد سفارت که برای محافظت از سفارت و کارمندان آن کشته شد، ابراز همدردی می‌کنم. ما خواستار رسیدگی سریع به این اقدام تروریستی و مجازات تروریست‌ها هستیم. حمله تروریستی به نمایندگی دیپلماتیک غیرقابل قبول است.» همسر الهام علی‌اف نیز در بیانیه‌ای به ابراز همدردی با خانواده تنها کشته این حادثه پرداخت.
وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز با انتشار بیانیه‌ای حمله مسلحانه به سفارت این کشور در تهران را قویا محکوم و اعلام کرد: «ایران باید امنیت سفارت و کارکنان آن را مطابق با تعهدات کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک تضمین می‌کرد.»
در این بیانیه با یادآوری اینکه پیش از این نیز تهدیداتی متوجه نمایندگی دیپلماتیک آذربایجان در ایران شده بود، آمده است: «اقداماتی برای جلوگیری از چنین مواردی و تضمین امنیت نمایندگی‌های دیپلماتیک از سوی ما همواره به ایران بیان شده است. متاسفانه آخرین حمله تروریستی خونین نشان می‌دهد که عدم حساسیت لازم نسبت به فراخوان‌های فوری ما در این راستا عواقب جدی دارد. به اعتقاد ما کارزار ضد آذربایجانی اخیر در ایران باعث تشویق چنین حملاتی علیه نمایندگی دیپلماتیک‌مان شده است.»
بیانیه وزارت امورخارجه جمهوری آذربایجان بدون توجه به شخصی بودن انگیزه مهاجم این حمله موضوع را به سایر مسائل سیاسی ربط داده و آن را نتیجه آنچه «کارزار ضدآذربایجانی» نامیده، دانسته است. در ادامه بیانیه وزارت خارجه آذربایجان تاکید شده است: «قویا خواستار آن هستیم که ایران عاملان حمله تروریستی و آمران این اقدام خونین را هر چه سریعتر شناسایی و به اشد مجازات برساند. آذربایجان از کلیه ابزار‌های سازوکار‌های بین‌المللی برای شناسایی و مجازات عاملان استفاده خواهد کرد. با توجه به وضعیتی که در نتیجه حمله تروریستی رخ داد، اقدامات لازم برای تخلیه کارکنان سفارت و اعضای خانواده آن‌ها انجام خواهد شد.»
این واکنش شتابزده وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان بدون در نظر گرفتن انگیزه شخصی مهاجم و سیاسی قلمداد کردن این حادثه و پیش‌بینی تخلیه کارکنان سفارت خلاف ماهیت این رویداد است و با مخالفت کارشناسان ایرانی مواجه شد.
پیش از این بیانیه نیز آیخان حاجی‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه آذربایجان طی اظهاراتی در جمع خبرنگاران ضمن محکوم کردن حمله مسلحانه به سفارت این کشور در تهران گفت: «از دولت ایران خواستار شناسایی عاملان و طراحان این حمله هستیم. دولت آذربایجان در نظر دارد در اسرع وقت سفارتخانه را تخلیه کند.»
جعفر حسین‌زاده، رئیس نمایندگی جمهوری آذربایجان در ناتو نیز در توئیتر خود با تکرار ادعای وزارت امورخارجه جمهوری آذربایجان با اشاره به این حمله نوشت: «در ۲ سال اخیر، ۵ حمله به نمایندگی‌های دیپلماتیک جمهوری آذربایجان انجام شده است. ما اجرای کامل کنوانسیون وین از سوی کشور میزبان را خواستار هستیم.»
این حادثه واکنش و همدردی کشور‌های مختلف را در بر داشت و دولت‌ها در سطوح مختلف به آن واکنش نشان دادند. ماریا زاخاروا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در واکنش به این حادثه اعلام کرد: ما از حمله‌ای دیگر به سفارت آذربایجان - که در آن یک مامور امنیتی جان باخت - شوکه شده‌ایم و به جمهوری آذربایجان تسلیت می‌گوییم.
آنی بویلون سفیر فرانسه در باکو هم در واکنش گفت که ما عمیقا از حمله صبح امروز به سفارت جمهوری آذربایجان ناراحت هستیم. یالچین توپچی، رئیس مشاوران رئیس‌جمهور ترکیه، سفیر انگلیس در باکو، رئیس شورای ریش‌سفیدان سازمان کشور‌های ترک‌زبان و... از دیگر مقامات و نهاد‌هایی بودند که به این حمله واکنش نشان دادند.
اما بیشترین واکنش و ابراز همدردی توسط دولت ترکیه صورت گرفت. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه هم در توئیتی، «حمله به سفارت جمهوری آذربایجان در ایران را قویا محکوم کرد و نوشت ترکیه در کنار دوست و برادرش جمهوری آذربایجان است.» مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه با انتشار پیامی در حساب رسمی کاربری خود در توئیتر نوشت، حمله به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران را محکوم می‌کنیم. وی در ادامه ضمن ابراز همدردی با خانواده فرد جانباخته در این حادثه که تبعه جمهوری آذربایجان است، نوشت: «جمهوری آذربایجان تنها نیست.»
رژیم صهیونیستی نیز تلاش کرد از این حادثه حداکثر بهره‌برداری را داشته باشد. جورج دیک، سفیر اسرائیل در باکو با موج‌سواری بر حادثه صبح دیروز در تهران، در صفحه توئیترش نوشت: «سفارت اسرائیل همبستگی خود با مردم (جمهوری) آذربایجان را در این لحظات سخت ابراز می‌دارد.» او همچنین با دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان حکمت حاجی‌اف نیز دیدار کرد که از محتوای این دیدار خبری منتشر نشد. همچنین لیور هایات، سخنگوی وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی در صفحه توئیترش نوشت: «از حمله به سفارت (جمهوری) آذربایجان در تهران که در آن یک مسئول امنیتی سفارت کشته شد، شوکه و غمگین شدیم و به مردم و دولت آن کشور تسلیت می‌گوییم.»
همه طرف‌های درگیر در ماجرا ضمن محکوم کردن این حادثه بر مجازات عامل و عاملین احتمالی تاکید کرده‌اند و تردیدی در عزم مسئولین ایرانی برای روشن شدن ماهیت موضوع وجود ندارد و درحالی‌که بررسی‌های اولیه و اظهارات خود فرد مهاجم و بررسی صحت ادعا‌های وی در مورد خروج همسرش از کشور، همگی حاکی از انگیزه شخصی فرد مهاجم است، با این حال واکنش مقامات جمهوری‌آذربایجان و فضاسازی ضدایرانی رسانه‌های این کشور بدون بررسی و در نظر گرفتن شواهد ماجرا فضایی نامناسب را در رابطه دو کشور به وجود آورده است. مقامات و رسانه‌های جمهوری آذربایجان از این حادثه حداکثر بهره را برای اظهارات ضدایرانی داشتند که ضرورت دارد پس از روشن شدن ماجرا توسط مسئولین سیاست خارجی کشورمان پیگیری شود.
به نظر می‌رسد تلاش مقامات ایران برای ممانعت از تاثیر مخرب این حادثه بر رابطه دو کشور نبایستی موجب شود که طرف ایرانی بر اظهارات ضدایرانی مقامات و رسانه‌های جمهوری آذربایجان چشم بپوشد و در نهایت ضمن روشن نمودن ماهیت غیرسیاسی حادثه و مجازات عامل یا عاملین حادثه نسبت به تنظیم روابط براساس احترام متقابل اقدام نماید.
