مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه فاز دوم مدیریت هوشمند آرد و نان به صورت گام به گام از بهمن آغاز می‌شود، گفت: قیمت نان افزایش نمی‌یابد، در این مرحله تلاش داریم با حاکمیت داده‌ها میزان انحراف در توزیع آرد و نان را به حداقل برسانیم.
به گزارش فارس، به دلیل یارانه‌ای بودن قیمت آرد خبازی‌ها، قبل از حذف ارز ترجیحی، فاصله قیمت آرد نانوایی‌ها و آرد صنف و صنعت حدود چهار برابر بود، اما بعد از حذف ارز ترجیحی، این فاصله به حدود ۱۶ برابر رسیده و این انگیزه قوی برای انحراف آرد یارانه‌دار نانوایی‌ها به سایر مصارف دارد.
حال وزارت امور اقتصادی و دارایی قصد دارد از طریق مدیریت هوشمند داده‌ها و توزیع نان به وسیله کارتخوان‌های هوشمند در سراسر کشور بر نحوه مدیریت آرد و نان نظارت کند و قصد دارد، میزان انحراف آرد یارانه‌ای از این طریق را به حداقل کاهش دهد.
در این زمینه محمد جلال، مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در امور هوشمندسازی مدیریت آرد و نان در وزارت امور اقتصادی و دارایی به نکاتی اشاره کرده است.
آیا مرحله اول مدیریت هوشمند آرد و نان تکمیل شد و آثار آن چیست؟ مرحله دوم از کی آغاز می‌شود؟
مرحله اول طرح مدیریت هوشمند آرد و نان، تکمیل زنجیره داده‌ها در زمینه گندم، آرد و نان بود که به وسیله مدیریت داده‌ها اجرا شد و از اردیبهشت‌ماه سال جاری از استان زنجان شروع و به تدریج تکمیل شد، به گونه‌ای که ۷۶ هزار نانوایی در سراسر کشور به کارتخوان هوشمند نانوایی‌ها مجهز شدند و در ۱۸ هزار روستا که معمولا هر روستا یک نانوایی دارد، نیز این کارتخوان‌ها نصب شده است. در حال حاضر بالای ۹۸ درصد نانوایی‌های کشور تحت پوشش کارتخوان‌های هوشمند آرد و نان هستند و یکی دو درصد باقیمانده هم دارای مشکلاتی از طرف نانوایی‌ها هستند که به طور مثال؛ دارای نقص مدارک و یا مشکلاتی مانند وراثت، فوت دارنده نانوایی و یا انسداد حساب‌ها روبه‌رو هستند که هنوز نتوانستیم برای آنها کارتخوان هوشمند صادر کنیم. اما از جانب ما هیچ مشکلی نبوده بلکه از جانب خود نانوایی‌ها تعداد اندکی با این مشکل مواجه هستند.
آیا دستگاه‌های کارتخوان معمولی امکان اجرای مدیریت هوشمند داشتند یا اینکه آیا دستگاه‌های جدید وارداتی بوده یا از محل تولید داخل تهیه شده است؟
دستگاه داخلی نداریم. البته تولید نهایی تجهیزات در داخل صورت می‌گیرد، اما عمده تجهیزات آن وارداتی است. از طرفی پوز‌های موجود و کارتخوان‌های قبلی هم امکان اجرای مدیریت هوشمند نداشتند، چون در این مرحله محور ما مدیریت داده‌ها بر اساس عملکرد نانوایی‌ها و برنامه‌ریزی بر روی داده‌ها است که کارتخوان‌های سنتی فقط تراکنش‌ها ثبت می‌شد، ولی در کارتخوان هوشمند هم قیمت و هم نوع نان و تعداد آن ثبت می‌شود. داده‌ها قابل اتکا طرح هستند.
موقعیت مکانی کارتخوان‌ها مشخص است. نحوه استفاده هم بسیار ساده است، مانند تلفن همراه که اکثر مردم با آن آشنا شده‌اند. در مرحله اول زنجیره داده‌ها تکمیل شد. تاکنون یکصد میلیون کارت ملی یکتا سابقه خرید از سامانه هوشمند را تجربه کرده‌اند؛ یعنی هر کارت حداقل یکبار برای خرید نان از این سامانه مورد استفاده قرار گرفته است. ممکن است یک نفر چندین کار بانکی داشته باشد، اما یکصد میلیون کارت بانکی یکتا در سامانه استفاده شده‌اند. در سامانه دو اصل مهم است.
در سمت مردم نه آزادسازی قیمت نان و نه سهمیه‌بندی نان مطرح است، بلکه قیمت نان تغییر نمی‌کند و هیچ سهمیه‌بندی هم نداریم. به گونه‌ای طراحی شده است که براساس داده‌محوری و تحلیل داده‌ها تصمیم می‌گیریم؛ بنابراین در بخش مصرف‌کننده محدودیتی از نظر قیمت و یا تعداد وجود ندارد. تعداد تراکنش‌های روزانه بین ۹.۵ تا ۱۰ میلیون تراکنش برای خرید نان ثبت شده است. متوسط هر خانوار سه روز یکبار نان خریداری کردند. در کشور بین ۲۷ تا ۲۸ میلیون خانوار وجود دارد. در مجموع روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون قرص نان از انواع مختلف به فروش می‌رسد.
آیا نان صنعتی و فانتزی در طرح هوشمندی مدیریت آرد و نان دیده شده است؟
نان صنعتی و فانتزی، صنعتی مربوط به بسته‌بندی و کارخانه‌ای مدنظر و فانتزی در این طرح نبوده و نرخ آرد نان مثل نان صنعت حساب می‌شود و مشمول طرح نیست. نان فانتزی و صنعتی از نان کشور حدود ۲ تا ۳ درصد است. بقیه نان کشور حدود ۹۱ درصد توسط نانوایی‌های سنتی پخت می‌شود و ۷ تا ۸ درصد آرد خام برای روستا‌های کم‌جمعیت و عشایر تأمین می‌شود. در جا‌هایی که صرفه ایجاد نانوایی ندارد، آرد خام به جای نان برای عشایر و همچنین روستا‌های کوچک و کم‌جمعیت توزیع می‌شود.
فاز دوم از کی اجرا می‌شود؟
فاز بعدی طرح به صورت یکپارچه اجرا نمی‌شود و به تدریج و گام به گام و استان به استان از بهمن‌ماه آغاز می‌شود. هم‌زمان با آن، نرم‌افزار و تکمیل آموزش نانوایی‌ها شروع می‌شود و به تدریج گسترش می‌یابد تا در سراسر کشور اجرا شود. رویکرد ما عدم آزادسازی قیمت نان و عدم محدودیت آرد برای مصرف‌کنندگان است. با این منطق جلو می‌رویم، اما نانوایی‌ها براساس عملکرد فروش نان خود، سهمیه آرد دریافت می‌کنند، آن هم براساس داده‌هایی است که در کارتخوان هوشمند پردازش می‌شود. البته تراکنش‌های غیرواقعی احصاء شده و حذف می‌شود و در دوره خرید آرد توسط نانوایی از این پس معادل عملکرد دوره‌های قبلی با چند درصد بالاتر از دوره گذشته آرد یارانه‌ای اختصاص می‌یابد. قیمت آرد برای همه نانوایی‌ها مشابه سابق و بدون تغییر است.
منظور از دوره عملکرد نانوایی آیا فقط عملکرد یک ماه قبل است یا میانگین دوره‌های عملکردی مدنظر است؟
مبنای اصلی عملکرد ما یک‌ماهه است، البته دوره دریافت آرد برای هر نانوایی متفاوت است. برای برخی دوره‌های ۱۰ روزه، ۱۵ روزه و یا ۳۰ روزه محاسبه می‌شود و متناسب با عملکرد دوره‌های قبلی، سهمیه آرد دریافت می‌کنند؛ یعنی برای هر ماه در دوره‌های ۱۰ روزه یک‌سوم ماه در دوره‌های ۱۵ روزه یک‌دوم و یا ۳۰ روزه به همان اندازه قبل اختصاص می‌یابد. هر نانوایی که فروش نان بیشتری داشته باشد و ساعت کارش را بخواهد افزایش دهد، در دوره آینده سهمیه آرد با چند درصد افزایش دریافت می‌کند؛ یعنی امکان افزایش تولید وجود خواهد داشت و کسی که قصد دارد نان بیشتری بفروشد و سهمیه او کفاف عملکردش را ندهد، سهمیه‌اش بالا می‌رود و به تدریج هر دوره که عملکرد محقق شود، براساس داده‌های کارتخوان هوشمند تا ۱۰ درصد امکان افزایش سهمیه آرد وجود دارد.
در زمینه افزایش کمک‌هزینه نانوا‌ها به دلیل عدم افزایش قیمت نان در سال جاری و بر اساس قولی که دولت برای جبران افزایش هزینه اجاره و یا دستمزد نانوا‌ها داده است، از اول طرح ۱۵ درصد ارزش عملکرد فروش نان به نانوا واریز می‌شد، اما در فاز دوم این رقم به دو برابر افزایش می‌یابد. در پایان هر روز عملکرد کارتخوان در فروش نان مبنای محاسبه کمک‌هزینه قرار می‌گیرد و از این پس این کمک‌هزینه به ۳۰ درصد افزایش می‌یابد. البته این عدد قطعی نشده ممکن است بین ۳۰ تا ۳۵ درصد از عملکرد نانوا در هر روز به عنوان کمک‌هزینه به حسابش واریز شود.
برخی نانوایان برای دریافت یارانه بیشتر ممکن است بیش‌اظهاری در فروش تعداد نان داشته باشند، با آن چگونه برخورد می‌کنید؟
مدیریت هوشمند آرد و نان به خاطر تحلیل داده‌ها و بهره‌برداری از داده‌ها است و توصیه ما به همه نانوایان این است که بزرگترین دارایی یک نانوا سوابق تراکنشی او در کارتخوان هوشمند است، بنابراین نسبت به سلامت و درستی داده‌های خود دقت کنند. در برخی نانوا‌ها مشاهده می‌شود که مثلا با یک کارت بانکی خرید‌های غیرمتعارف به عنوان مشتری ثبت می‌شود. چون سامانه هوشمند است آن را شناسایی می‌کند. یا ممکن است برخی نانوایان نان را گران‌تر بفروشند یا تعداد بیشتری نان ثبت کنند، در حالی که کمتر از آن به مشتری تحویل می‌دهند.
در این زمینه هم از نظارت مردمی استفاده می‌شود و هم بازرسان ویژه وجود دارند که در صورت کشف تخلف، جریمه‌های آن چنان سنگین خواهد بود که دیگر کسی به فکر رفتار متقلبانه نباشد. با پردازش داده‌ها و استخراج آن می‌توان عملکرد واقعی نانوا را به دست آورد. اگر عملکرد واقعی کمتر باشد، میزان سهمیه آرد و حتی کمک‌هزینه به نانوایی در دوره‌های بعدی کم می‌شود و رتبه نانوا کاهش پیدا می‌کند.
نانوایی‌ها براساس چند رتبه تقسیم‌بندی می‌شوند؟
کاهش رتبه اثر مستقیم بر کاهش تخصیص آرد در دوره آتی دارد. رفتار متقلبانه به افزایش سهمیه کمک نخواهد کرد و دوره‌های آتی اثر منفی می‌گذارد.
تاکنون چند نوع تخلف در نانوایی‌ها پیدا کرده‌اید؟
اکثر نانوایی‌ها درست عمل می‌کنند، اما برخی رفتار‌های متقلبانه در برخی نانوایی‌ها هم شناسایی کرده‌ایم. برخی نانوایی‌ها تراکنش‌های غیرواقعی ثبت می‌کنند که این تراکنش‌ها بر افزایش آرد و کمک‌هزینه اثری ندارد و در آینده به دلیل دقت در رتبه نانوا، سهمیه آرد طبق رتبه خواهد بود؛ بنابراین نانوایان باید به سلامت و غیرواقعی بودن تراکنش‌ها دقت کافی داشته باشند.
مسئله کم‌فروشی ویا کسری چانه خمیر نان را به دقت کنترل کنند و از کم‌فروشی اجتناب کنند، چون مجازات‌های معنی‌داری در نظر گرفته شده است. بنای ما اعتماد به نانوایی‌ها است، اما اگر مورد خلافی مشاهده شود، مجازات‌های پرهزینه خواهد بود و امکان جبران برای نانوایی‌ها سخت است. بازرسان مردمی و بازرسان حرفه‌ای به صورت موردی از نانوایی‌ها خرید می‌کنند. مردم هم می‌توانند نسبت به کمیت و کیفیت نان، ابعاد و وزن نان، نحوه برخورد نانوا و بهداشت نانوایی اعلام نظر کنند و بر روی برنامک تخصصی نانوایی‌ها و نرخ‌های اعمالی اظهار نظر کنند.
همچنین در مورد باز و بسته بودن نانوایی اطلاع‌رسانی کنند و رفتار‌های غیرواقعی از طریق کارتخوان‌های هوشمند شناسایی می‌شوند. در این زمینه سایتی با نرم‌افزار نانی‌نو راه‌اندازی شده. این برنامک یک سمتی برای مردم دارد که می‌توانند تخلف‌های احتمالی نانوا را گزارش کنند و یک سمت برای نانوا دارد که می‌تواند کارنامه و سوابق و عملکرد خودش را ببیند. مردم هم می‌توانند برای رتبه‌بندی نانوا و ویژگی نانوایی اظهارنظر کنند.
طرح هوشمند نانوایی در فاز دوم از کی اجرا می‌شود؟
بعد از فراگیری در کلیه استان‌ها در مرحله دوم که به معنی تخصیص آرد یارانه‌ای مبتنی بر علمکرد واقعی نانواست، طرح به پایداری و بلوغ می‌رسد.
یارانه آرد و نان سالانه چقدر است و آیا دولت قصد ندارد، کم‌کم یارانه آن را کاهش و در نهایت حذف کند؟
آرد یارانه‌ای ارزان است. دولت پیش‌بینی لازم را برای تأمین گندم و آرد یارانه‌ای برای بودجه سال آینده را انجام داده است. طبق قول وزارت جهاد کشاورزی تأمین گندم برای آرد هیچ محدودیت و کمبودی نداریم. برای سال آینده هم پیش‌بینی لازم صورت گرفته و تغییر خاصی برای نان مردم و مشتریان صورت نمی‌گیرد.
فاصله قیمتی آرد نانوایی و صنف و صنعت چقدر است که منجر به هدر رفت آرد می‌شود؟
قبلا این فاصله قیمت به طور متوسط چهار برابر بود، اما بعد از حذف ارز ترجیحی متوسط ۱۶ برابر شده؛ یعنی آرد غیرنانوایی ۱۶ برابر گران‌تر از آرد نانوایی است و این باعث شکل‌گیری هدررفت آرد می‌شود. دولت در نظر دارد با مدیریت هوشمند اتفاقی طی دهه‌ها به دلیل فاصله قیمت گندم و آرد و نان در مصارف مردمی و صنعتی وجود دارد، از هدر رفت آن جلوگیری کند. این عدد با مدیریت داده‌ها کشف شد و روزانه ۵ هزار تن آرد خارج از مصرف پیدا شد.
روزانه چه میزان آرد بین نانوایی‌ها توزیع می‌شود؟
آرد نانوایی‌ها روستائیان و عشایر و برخی از مصارف برای برخی نهاد‌ها شناسایی شده و روزانه ۵ هزار تن هدررفت شناسایی شده است. قبلاً ابعاد این هدررفت ناپیدا بود، اما اکنون با اجرای طرح و تحلیل داده‌ها این میزان هدررفت روشن شد و ما امیدواریم با اجرای مرحله دوم، مدیریت هوشمند آرد و نان این رقم به حداقل ممکن کاهش پیدا کند و این هدررفت هم ناشی از فاصله قیمت‌ها، قیمت آرد یارانه‌ای و غیریارانه‌ای است.
بیشترین هدررفت مربوط به کدام بخش است؟ آیا قاچاق آرد هم سهم مهمی دارد؟
کلیه مصارف مشترک گندم و آرد مستعد جذب برای هدررفت آرد یارانه‌ای از شبکه دارند. هم در صنایع مختلف و هم در تولید خوراک دام و طیور و هم واحد‌های صنعتی و صنفی و یک بخش کوچک هم قاچاق آرد به کشور‌های همسایه انجام می‌شود. البته رقم قاچاق عدد بزرگی نیست. بزرگترین بخش جذب آرد یارانه‌ای در کارخانه‌های خوراک دام و طیور و واحد‌های صنعتی و صنفی مصرف‌کننده گندم و آرد هستند که مستعد جذب آرد یارانه‌ای است.
مرحله دوم هوشمندسازی آرد از کی شروع می‌شود؟
مرحله دوم از بهمن‌ماه به تدریج شروع می‌شود. بستگی به روند اجرایی دارد. ملاحظات اجرایی را درنظر می‌گیریم. تلاش دولت این است که در کوتاه‌ترین زمان برای حمایت از نانوایان متعهد و اکثریت نانوایی‌ها که به کار خود تعهد دارند اعمال سهمیه جدید و کمک‌هزینه جدید انجام شود. همچنین تعداد اندکی از نانوایی‌ها که رفتار متقلبانه دارند با آنها برخورد می‌شود. در بخش مصرف‌کننده هم کیفیت نان افزایش و قیمت آن تغییر نخواهد کرد.
