یخدان قدیمی روستای ترشنبه در حاشیه منطقه ۱۸ تهران از بنا‌های دوره قاجاریه است و روزگاری لک‌لک‌ها بر بلندای آن لانه داشتند و اکنون نیز با گذشت حدود ۳ قرن از عمرش همچنان مثل کوه ایستاده و خاطرات آن روز‌ها را مرور می‌کند.
به گزارش همشهری آنلاین، اهالی قدیمی، به‌ویژه آن‌هایی که ۷۰ - ۸۰ سال از خدا عمر گرفته‌اند، به خاطر دارند که پرواز و آشیانه‌سازی لک‌لک‌ها بر فراز یخدان ترشنبه مثل ساعت زمان بود و آن‌ها با حضور این مسافران متوجه می‌شدند که بهار آمده است! این جفت سفید سال‌ها بود که با شروع نوروز می‌آمدند و مستقیم بر بلندترین نقطه یخدان لانه می‌کردند و پس از چندماه که جوجه‌هایشان از تخم بیرون می‌آمدند و توان پریدن داشتند، همگی با هم از اینجا می‌پریدند و به سفرشان ادامه می‌دادند. پرواز لک‌لک‌ها به‌خاطر این برای اهالی روستا جالب و دلنشین بود که معمولاً ۲ تا لک‌لک می‌آمدند و با بچه‌هایشان چندتایی می‌رفتند!
یخدان ترشنبه تا مدت‌ها محل جمع‌آوری آب شرب و یخ روستاییان بود بدین صورت که داخل آن به استخر کوچکی می‌ماند که مردم از آن در فصول مختلف سال به‌ویژه تابستان‌ها و زمستان‌ها استفاده می‌کردند و بعد‌ها به مرور زمان از بین رفت که در ادامه شرح آن آمده است.
در واقع شریان حیاتی یخدان ترشنبه، قناتی بود که به حوض کنار بنا می‌ریخت، اما به دلیل کاهش بارندگی، خشکید و این‌طور شد که از ۸۰ سال پیش تاکنون، هیچ‌کس هیچ قالب یخی را از اینجا به خانه‌اش نبرده است. مهجور ماندن این بنای قدیمی، دلیل دیگری هم داشت که به رواج استفاده از یخچال و یخ‌ساز‌های برقی مربوط می‌شود.
آن زمان که از یخچال و یخ‌ساز برقی خبری نبود، یخدان طبیعی ترشنبه ارج و قربی داشت و پس از باز شدن پای زندگی ماشینی به روستا، این نگین کمیاب به فراموشی سپرده شد تا اینکه حدود ۲۰ سال پیش این یخچال به همت شورای روستا مرمت و در فهرست آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید.
جالب اینکه بر اساس مستندات موجود در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، هرچند در محله‌های «علی‌آباد» و «رباط‌کریم» نیز بنا‌هایی از این دست وجود دارد، اما کارشناسان میراث فرهنگی، یخدان تاریخی روستای ترشنبه را به‌عنوان بزرگ‌ترین و محکم‌ترین یخچال طبیعی استان تهران معرفی کرده‌اند.
حالا این بنا تبدیل به پاتوقی شده برای آنان که به آثار تاریخی عشق می‌ورزند. مردمان این روستا دیگر به وجود این یخدان در روستا می‌بالند. البته ناگفته نماند که اگر لطف مالک اصلی زمین یخدان نبود، این محل هیچ‌وقت بازسازی نمی‌شد. حاج‌آقا «منوچهر حاج‌محمدعلی» بدون هیچ چشمداشتی، سند شش‌دانگ ۴۶۰ متری عرصه و اعیان یخدان را به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بخشید تا آن را ثبت ملی کنند.
پس از ثبت ملی نیز بساط مشکلات برچیده شد. پیش از آن یخدان در و پیکر نداشت و عده‌ای تصرفش کرده بودند؛ در آنجا از احشام و گوسفند نگهداری می‌کردند و مدتی داخل یخدان به محوطه تخلیه نخاله‌های ساختمانی تبدیل شده بود. اما با پیگیری شورای روستا از طریق مقامات قضایی توانستند این مشکل را حل کنند.
بعد از سرو سامان دادن به یخدان توسط میراث فرهنگی و حضور دهیار در این محل در ساعت‌های اداری، حالا مشکلات روستا خیلی کمتر شده و قابل مقایسه با گذشته نیست. اکنون همه‌چیز به نفع روستاست. حتی می‌توان داخل یخدان تاریخی ترشنبه، محیط مناسبی برای راه‌اندازی غرفه صنایع‌دستی ایجاد کرد تا برای بازدید گردشگران جذاب‌تر شود و تلاش چندین و چندساله شورای روستا که برای بازسازی و ثبت تاریخی آن انجام شده، هدر نرود.
مساحت کلی یخدان ترشنبه ۴۶۰مترمربع است که ۲۰۰مترمربع آن زیربنای این اثر تاریخی محسوب می‌شود.
