در بسیاری اوقات عکسبرداری از اندام در دو یا چند جهت انجام می‌شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه‌های مختلف گرفته می‌شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجدداً اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می‌کند.
در زمان بارداری ممکن است مادر دچار بیماری‌هایی شود که برای تشخیص آ‌نها نیاز به انجام رادیولوژی باشد. رادیولوژی یا همان تصویربرداری با اشعه ایکس، با تابش این اشعه به بدن و عبور آن از بافت‌های بدن انجام می‌شود.
مرحله شکل‌گیری ارگان‌های جنین بعد از پایان هفته سوم و با شروع هفته چهارم آغاز خواهد شد و تا هفته چهاردهم، ادامه می‌یابد. این دوران برای خانم‌های باردار، بسیار حساس محسوب می‌شود و بیشترین خطر برای جنین در این دوران وجود دارد؛ اما بعد از هفته چهاردهم، این خطرات به حداقل خواهد رسید و انجام تصویربرداری با رعایت اصول ایمنی، امکان‌پذیر است. البته برای انجام این کار باید حتما در ناحیه رحم و لگن، برای محافظت از پوشش سربی استفاده شود.
هنگام محاسبه دوز پرتو‌های اشعه ایکس باید عوامل متعددی مانند نوع بررسی تشخیصی، نوع و عمر دستگاه، فاصله عضو هدف از منبع اشعه، ضخامت عضوی از بدن که اشعه از آن عبور می‌کند و … در نظر گرفته شود. مقدار اشعه در رادیولوژی با واحدی به نام MGY اندازه گیری می‌شود که دوز بیش از ۱۰۰ MGY ممکن است به جنین صدمه بزند.
عکس ساده قفسه سینه هنگام عفونت شدید ریه، عکسبرداری از دندان‌ها، عکس از ستون مهر‌ه‌ها به دلیل مشکلاتی مانند کمر درد، عکس از اندام‌ها به دنبال شکستگی یا تصادف، رادیولوژی شکم به دلیل آپاندیسیت، رادیولوژی از لگن به دلیل سنگ کلیه یا بیماری‌های دیگر، سی تی اسکن یا حتی آنژیوگرافی از عروق قلب همه از مواردی هستند که ممکن است در طول بارداری مادر را تحت تابش اشعه ایکس قرار دهند.
در رادیولوژی قانونی به نام «قانون ۱۰ روز» وجود دارد. طبق این قانون بهتر است خانم‌ها زمانی که در سن بارداری قرار دارند در ۱۰ روز ابتدای دوره عادت ماهانه‌شان که ممکن است تخمک آزاد شود، تحت تابش اشعه ایکس قرار نگیرند.
اگرچه تخمک‌هایی هم که به دلیل تابش اشعه ایکس آسیب دیده‌اند معمولا بارور نمی‌شوند یا بعد از باروری نمی‌توانند در رحم جایگزین شوند، اما این قانون بیشتر برای پیشگیری از آسیب‌های احتمالی توصیه شده است.
ایجاد عوارض برای جنین به دو عامل عمده بستگی دارد:
سن حاملگی در هنگام مواجهه
دوز تشعشع اشعه: دوز آستانه برای ایجاد اثرات نامطلوب بر روی جنین در حال تکامل حداقل ۵ راد بوده و میزان اشعه لازم برای ایجاد مالفورماسیون (بدشکلی‌های جنینی) حداقل ۱۰ راد است. از سوی دیگر میزان تابش اشعه در بررسی‌های رادیوگرافی معمول حدود ۲ الی ۷۰۰ میلی راد است که بسیار کمتر از حد آستانه بوده و بنابراین خطر وقوع عوارض جنینی بسیار اندک خواهد بود.
میزان تابش اشعه ایکس دربارداری
به عنوان مثال، میزان تقریبی تابش تشخیصی دریافتی اشعه ایکس در نوزاد متولدنشده که معمولاً تجویز می‌شود، شامل موارد زیر است:
کمتر از یک میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس اندام‌های فوقانی یا تحتانی
کمتر از ۱۰۰ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس قفسه سینه
۴۰ تا ۲۴۰ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس لگن
۲۰۰ تا ۲۴۵ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس شکم
۵۱ تا ۳۷۰ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس هیپ و فمور (استخوان ران)
تکنیسین رادیولوژی بیمار را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. بعد از آن یک صفحه فلزی را که مخصوص فیلم رادیولوژی است، زیر اندام یا کنار آن قرار می‌دهد که به آن صفحه کاست (Cassette) می‌گویند. در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی اندام قرار می‌دهد به طوری که قسمتی از اندام که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد. از بیمار خواسته می‌شود تا در همین وضعیت بی‌حرکت باقی بماند.
تکنسین رادیولوژی اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید تولید اشعه ایکس را می‌فشارد. تابش اشعه ایکس به اندام مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می‌گیرد. در بسیاری اوقات عکسبرداری از اندام در دو یا چند جهت انجام می‌شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه‌های مختلف گرفته می‌شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجدداً اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می‌کند.
از بیمار خواسته می‌شود تا در اتاق دیگری منتظر بماند. در این فاصله زمانی فیلم رادیولوژی به اصطلاح ظاهر می‌شود یعنی فرآیند‌های شیمیایی بر روی آن صورت می‌گیرد تا تصویر ایجاد شده بر روی آن قابل دیدن شود.
هرچند انجام عکسبرداری در دوران بارداری توصیه نمی‌شود؛ اما با رعایت نکات زیر می‌توان خطرات احتمالی را کاهش داد.
اعلام بارداری به تکنسین عکسبرداری و رعایت توصیه‌های او
پوشیدن پیش بند سربی سالم و بدون شکستگی
استفاده از حداقل شدت مورد نیاز برای عکسبرداری
مضرات اشعه ایکس در رادیولوژی برای جنین
عدم آگاهی از بارداری و انجام رادیولوژی می‌تواند تأثیرات منفی روی جنین داشته باشد؛ اما به‌طور کلی اطلاعات به دست آمده از رادیولوژی نسبت به ریسک بالقوه آن اهمیت بیشتری دارد.
سقط جنین: رادیولوژی از ناحیه شکم در بارداری به دلیل داشتن اشعه می‌تواند منجر به سقط جنین یا تأثیرات منفی بر جنین در حال رشد شود.
مشکلات ژنتیک: اشعه در دوز‌های زیاد برای خانم‌های بارداری که تحت رادیولوژی قرار می‌گیرند، می‌تواند سبب مشکلات ژنتیک و خطر‌های تولیدمثل در جنین شود.
ناتوانی ذهنی و یادگیری: در هفته دوم و هشتم بارداری خطر محدودیت رشد جنین یا نقص‌های مادرزادی را افزایش می‌دهد و قرارگیری در معرض اشعه پس از هفته هشتم، خطر ناتوانی ذهنی و یادگیری و خطر احتمال سرطان را به همراه خواهد داشت.
تجربه نشان داده رادیولوژی ساده در زمان بارداری به هیچ عنوان باعث سقط یا آسیب‌های مادرزادی به جنین نمی‌شود. اما نکته‌ای که همچنان وجود دارد این است که این اشعه‌ها هر چقدر هم که ناچیز باشند، ممکن است آسیب سلولی ایجاد کنند که در دراز مدت می‌تواند به سرطان منجر شود.
همانطور که مادر در معرض خطر قرار دارد، جنینی که در رحم هست هم ممکن است به خاطر این اشعه‌ها دچار تغییرات سلولی شود و اثراتش را سال‌ها بعد، بعد از به دنیا آمدن و در زمان کودکی نشان دهد.
به طور طبیعی احتمال سرطان در کودکی یک در ۵۰۰ است که با اشعه‌های ضعیف این احتمال به میزان بسیار ناچیزی (یک در ۱۰ هزار) بالا می‌رود. لوسمی یا سرطان خون یکی از سرطان‌هایی است که ممکن است به دلیل تابش بیش از حد اشعه به جنین در زمان بارداری، بعد‌ها در نوزاد به وجود بیاید.
رادیوگرافی قفسه سینه یکی از رایج‌ترین رادیوگرافی‌ها در دوران بارداری است. در این رادیوگرافی تماس جنین با اشعه بسیار اندک است.
رادیوگرافی شکم که در آن دوز اشعه بالاتر است، برای خانم باردار و جنین او خطرناک‌تر است، زیرا جنین مستقیما در معرض تابش قرار دارد.
در عکس‌های رنگی کلیه به علت تعدد بالای عکس ها، دوز بالایی از اشعه به جنین وارد می‌شود. در اکثر رادیوگرافی‌های دیگر اندام ها، مانند جمجمه و دنده‌ها به علت فاصله این اندام تا جنین دوز اندکی از اشعه به جنین وارد می‌شود.
قرارگرفتن در معرض اشعه ایکس هنگام شیردهی خطری ندارد. اگر زنان شیرده به ماموگرافی نیاز داشته باشند به دلیل ایزوتوپ‌های موجود در رادیواکتیو، به توصیه پزشک باید مدت کوتاهی از شیر دادن به کودک خود خوداری کنند.
منبع: روزیاتو
