فرارو- اخیرا در تحولی قابل توجه، خبرِ آزادسازی چهار زندانی آمریکایی در ایران (و البته آزاد شدنِ چهار زندانی ایرانی در خاک آمریکا) و همچنین آزاد شدن مقادیرِ قابل توجهی از منابع مالی مسدود شده ایران که ظاهرا قرار است از کانال یکی از کشور‌های منطقه، به دست ایران برسد، گمانه زنی‌ها و تحلیل‌های مختلفی را در مورد ابعاد گوناگون این موضوع و پیام‌های خاص آن برای مذاکرت اتمی وین برانگیخته است.
در این راستا، برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که این قِسم اقدامات را باید جدایِ از روند مذاکرات وین و معادله احیای برجام دانست و در نقطه مقابل، شمار دیگری از تحلیلگران معتقدند که این قبیل اقدامات را بایستی مقدمه‌ای جهت اعلام نهاییِ حصول توافق میان ایران و غرب (و به طور خاص با آمریکا) در دوره قبل از انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا ارزیابی کرد. مساله‌ای که نمود‌های عینی خود را پس از برگزاری انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا نشان خواهد داد. با این همه، همانطور که پیشتر نیز گفته شد، حدس و گمان‌ها و تحلیل‌ها در این رابطه ماهیتی متنوع دارند.
در این راستا، فرارو در گفتگو با "رحمان قهرمانپور"، استاد علوم سیاسی و کارشناس سیاست خارجی و "سید جلال ساداتیان"، سفیر سابق ایران در انگلستان و تحلیلگر سیاست خارجی، به بررسی ابعاد مختلف مساله مذکور پرداخته است.
مشروح گفتگو با رحمان قهرمانپور و سید جلال ساداتیان را در ادامه مطالعه فرمایید.
"رحمان قهرمانپور"، تحلیلگر و کارشناس حوزه سیاست خارجی در ابتدا در پاسخ به این سوال که آیا آزادسازی شماری از زندانیان آمریکایی در ایران و متعاقبا آزاد شدن مقادیری از منابع مالی بلوکه شده کشورمان در خارج از ایران که به تازگی اتفاق افتاده، حاوی معنای خاصی برای مذاکرات وین و روند احیای برجام است؟ گفت: «به نظر من خیر، الزاما آزادسازی برخی زندانیان آمریکایی که اخیرا توسط کشورمان اتفاق افتاده، ارتباطی با معادله احیای برجام و مذاکرات وین ندارد. دلیل اصلی این مساله نیز این است که دو طرف توافق کرده اند که موضوع زندانیان، در یک چهارچوب "انسان‌دوستانه" بررسی شود. هر چند می‌توان این تحرک را به مثابه نشانه‌ای مثبت در نظر گرفت با این حال همانطور که پیشتر نیز گفتم، الزاما به معنای رفع جدیِ موانع موجود در مسیر احیای برجام تلقی نمی‌شود. در این رابطه باید توجه داشته باشیم که مساله زندانی‌های دو تابعیتی، جز موانع و چالش‌های اصلی و اساسی در مسیر احیای برجام نبوده است. با این حال، می‌تواند اثر مثبتی بر جوِ کلی حاکم بر مذاکرات داشته باشد.»
این کارشناس سیاست خارجی در پاسخ به این پرسش که دلیل این مساله که گمانه زنی‌ها و بعضا تناقض‌گویی‌هایی در مورد آزادسازی برخی منابع مالی ایران در ازای آزاد شدن زندانیان آمریکایی مطرح می‌شود چیست؟ گفت: «آن چیزی که آمریکایی‌ها رد کرده اند، این بوده که آن‌ها در ازای آزادیِ زندانیان خود در ایران، خودشان پولی را پرداخت نخواهند کرد. این بدان معناست که آمریکا پولی برای آزادی زندانیان خود که اخیرا توسط ایران آزاد شده اند، نداده است. با این حال، آزاد سازی منابع را رد نکرده و در این ماجرا تناقضی نیست. در این رابطه، خبرگزاری رویترز نیز یک گزارش کار کرده و از سویی، باید توجه داشت که بخشی از این منابع مالی پیشتر در یک حساب واریز شده بود، اما امکان برداشتِ آن وجود نداشت. اکنون قرار شده که این منابع به بانک مرکزی قطر منتقل شود و سپس امکان برداشت ایران فراهم شود. از این منظر، آنچه آمریکایی‌ها رد کرده‌اند، این مساله بوده که گفته اند ما خودمان پولی را به ایران نمی‌دهیم، اما آزاد شدنِ منابع مالی خودِ ایران را رد نکرده‌اند.»
رحمان قهرمانپور در پاسخ به این سوال که به چه دلیل ابتکار‌هایی از این دست، پیشتر و در زمانی که هنوز مذاکراتِ احیای برجام در دست انجام بود صورت نگرفتند و در واقع، از نقشِ تسهیل کننده آن‌ها در زمانی که مذاکرات در اوج خود بود استفاده نشد؟ گفت: «پیش از این هم ایران جهت آزادسازی و مبادله زندانیان اقدام کرده بود با این حال به این دلیل که پولِ واریز شده برای کشورمان از قابلیت برداشت برای ایران برخوردار نبود، این موضوع نیز به تاخیر اقتاد. در این رابطه ایران گفته بود که تا زمانی که منابع مالی به دست این کشور نرسد، فرآیند آزادسازی نیز اتفاق نخواهد افتاد. از این رو مایلم به این نکته اشاره کنم که پیشتر نیز دو سه مرتبه در زمان آقایان ظریف و عراقچی، این مساله مطرح شده بود با این حال به موانعی برخورد کرد که اکنون آن موانع با میانجی گری برخی کشور‌های منطقه و به طور خاص قطر رفع شده اند و اکنون شاهد آزادسازیِ برخی منابع مالی کشورمان در چهارچوب مبادله زندانیان آمریکایی هستیم.»
این کارشناس حوزه سیاست خارجی در مورد سرنوشت معادله احیای برجام گفت: «به نظر می‌رسد که قبل از انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا، تحول خاصی اتفاق نیفتد، زیرا دموکرات‌ها ارزیابی این را داشته اند که اگر بخواهند در شرایط فعلی و تنها چند هفته قبل از برگزاری انتخابات میاندوره‌ای کنگره، با ایران به توافق دست یابند، این احتمال وجود دارد که دستِ جمهوریخواهان تقویت شود و به طور خاص ترامپیست‌ها موقعیت بهتر و گسترده تری را جهت حمله به دموکرات‌ها پیدا کنند. از این رو، دولت بایدن در مورد معادله مذاکرات وین و روند احیای برجام، کاملا دست به عصا حرکت می‌کند و به نظر می‌رسد که تا قبل از انتخابات میاندوره‌ای کنگره، تحول خاصی اتفاق نیفتد».
قهرمانپور تصریح کرد: «با این همه، جهت صحبت در مورد سرنوشت نهایی معادله احیای برجام، به نظر من باید محتاط باشیم، زیرا هر چه زمان می‌گذرد، کار نیز سخت‌تر می‌شود و باید در نظر داشت که بر اساس نظرسنجی‌هایی که در آمریکا انجام می‌شود، این نکته روشن شده که جمهوریخواهان دست برتر را دارند و بدون تردید پیروزی آن‌ها در این انتخابات و تقویت موضع و جایگاهشان در مجالس سنا و نمایندگان آمریکا، جدای از اینکه معادله مذاکرات وین را پیچیده‌تر خواهد کرد، چالش‌های قابل توجهی را برای خودِ دولتِ بایدن نیز به وجود می‌آورد. با این همه، باید منتظر ماند و دید که اگر سناریوی موفقیت جمهوریخواهان در انتخابات میاندوره‌ای کنگره به وقوع پیوست، آیا آن‌ها می‌توانند با یک توافق با ایران کنار بیایند یا خیر. به طور کلی باید توجه داشت که هر چه زمان بگذرد، تعداد عوامل و متغیر‌هایی که می‌توانند در قامت "مانع"، در روند مذاکرات کنشگری کنند نیز بیشتر خواهد شد.»
"سید جلال ساداتیان" سفیر سابق کشورمان در انگلستان و کارشناس حوزه سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا آزادشدنِ برخی زندانیان آمریکایی در کشورمان در روز‌های اخیر و متعاقبا آزاد شدنِ مقادیری از منابع مالی مسدود شده ایران در خارج، پیام و سیگنالی مشخص را برای روند مذاکرات وین و معادله دستیابی به یک توافق در این رابطه به همراه دارد یا خیر؟ گفت: «ما در فراز و نشیبی که اطلاعات و اخبار را در قالب معادله مذاکرات وین و روند احیای برجام در ماه‌های اخیر دریافت کرده ایم، بعضا با برهه‌هایی رو به رو بوده ایم که امید‌هایی دال بر ایجاد گشایش در روند مذاکرات ایجاد شده و البته مقاطعی را نیز شاهد بوده ایم که گویی برجام به نقطه پایانی خود رسیده است. در مقطع فعلی، به نظر می‌رسد که ایران و آمریکا توافق کرده اند که اعلامِ توافق را به بعد از انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا موکول کنند.»
ساداتیان افزود: «دلیل اصلی این مساله این است که دولتِ دموکرات آمریکا می‌داند و یا ارزیابی آن اینگونه است که اگر اکنون توافقِ خود با ایران را اعلام کند، این به زیان آن خواهد بود، زیرا لابی اسرائیل و جریان‌های حامی جمهوریخواهان در عرصه سیاست داخلی آمریکا، به زیان آن کار خواهند کرد و این مساله موجب می‌شود که دموکرات‌ها اکثریتِ شکننده‌ای را هم که در کنگره دارند، از دست بدهند. از این رو، دموکرات‌ها به دنبال این هستند که این اکثریت را از دست ندهند و حداقل تا پایان حضور دولت بایدن در قدرت، بتوانند موقعیت خود را در مجالس سنا و نمایندگان آمریکا حفظ کنند.»
این کارشناس حوزه سیاست خارجی تصریح کرد: «با این همه، به نظر من برای اینکه فضایِ حسن نیت قبل از اعلام توافق اتمی جدید را اجرایی کنند، توافق کرده اند که مقداری از منابع مالیِ ایران آزاد شود و در مقابل، ایران نیز شماری از زندانیان آمریکایی را آزاد کند. در این چهارچوب شاهد بوده ایم که شماری از مخالفانِ روند تعاملات ایران و آمریکا در قالب معادله احیای برجام نیز نسبت به این مساله واکنش نشان داده اند و بعضا با نوشتن نامه به رئیس جمهور آمریکا، از وی درخواست کرده اند که از انتقال منابع مالی به ایران جلوگیری کند.»
سفیر سابق ایران در انگلستان گفت: «با این حال، ظاهرا این مسائل چندان در مواضع آمریکایی‌ها اثرگذار نیست. آن‌ها در ظاهر مواضع سخت گیرانه‌ای را تا به امروز اتخاذ کرده اند، اما به ضرورتِ دستیابی به توافق با ایران نیز واقف هستند. در این چهارجوب شاهد بودیم که برخی مقام‌های آمریکایی به تازگی گفته اند که کشور‌های اروپایی همچنان به مساعی جمیله و تلاش‌های میانجی گرانه خود جهت حصول توافق با ایران ادامه دهد. این در حالی است که اروپایی‌ها در قالب معادله مذاکره با ایران منافعی را برای خود متصور بودند که به آن‌ها نرسیدند (حداقل تا به امروز). آن منافع چه بود؟»
این کارشناس سیاست خارجی کشورمان گفت: «به طور خاص آن‌ها به این نکته تاکید داشتند که با دستیابی به یک توافق با ایران، تهران از طریق خط لوله گازیِ خود به ترکیه و همچنین ارسال بخش زیادی از نفتِ ذخیره شده خود به کشور‌های غربی، تا حد زیادی آثار و تبعاتِ منفی وضع تحریم‌های انرژی از سوی اروپا و آمریکا علیه روسیه را خنثی سازد و به یک منبع جایگزینِ قوی جهت تامین انرژی برای غرب تبدیل شود. مساله‌ای که به ویژه با فرارسیدنِ فصول سرد سال و مشکلات غرب در بحث تامین انرژیِ مورد نیاز خود و اوج گیری احتمالی تورم در این کشورها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شود.»
سید جلال ساداتیان در پایان و در مقام جمع بندی گفت: «با این همه، اکنون بر اساس آنچه منابع خبری و دیپلماتیک گفته و می‌گویند، به نظرم ایران و آمریکا توافق کرده اند که اعلام توافق را به بعد از انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا موکول کنند. با این حال، در چهارچوبِ نشان دادن حسن نیت به یکدیگر، اقدام به آزادسازی زندانیان و همچنین آزادشدنِ بخشی از منابع مالیِ بلوکه شده کشورمان کرده اند.»
