دیدن کودکان و بزرگسالانی که برای چند تکه بیشتر زباله تا کمر در مخازن و سطل‌های کنار خیابان خم شده‌اند، به‌تدریج برای پایتخت‌نشینان به امری عادی تبدیل شده است.
به گزارش شرق، چند ماه پیش و در زمستان سال ۱۴۰۰ نیز دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس، در گزارشی چالش‌های تقنینی و نظارتی ساماندهی کودکان زباله‌گرد در ایران را بررسی کرد که در بخشی از آن آمده است: «مدیریت پسماند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان مدیریت شهری، پیش‌تر عمدتا موضوعی زیست‌محیطی و اقتصادی تلقی می‌شد، اما امروزه با تبدیل‌شدن به کانون و زمینه شکل‌گیری پدیده نابهنجار و آسیب‌زایی مانند زباله‌گردی کودکان، به‌مثابه مسئله اجتماعی و فرهنگی نیز رخ عیان کرده است».
با‌این‌حال الگو‌های مدیریت پسماند در شهر‌های دیگر باعث شده تا زمینه‌های وقوع این آسیب در معابر دیگر شهر‌ها متفاوت‌تر از تهران باشد. برای مثال زباله‌گردی در اصفهان تا همین چند سال پیش چندان درد بی‌درمانی نبود، اما چند سالی است که حضور زباله‌گرد‌های گونی به پشت در خیابان‌ها بیشتر شده است.
در این سال‌ها جمع‌آوری زباله‌های سطح محلات اصفهان یک روز در میان شده و ابتدا روز‌های زوج و فرد براساس روز‌های هفته تعیین شد، پس از چند سال به روز‌های زوج و فرد ماه تغییر کرد و مجدد از ابتدای تابستان سال جاری تقویم جمع‌آوری زباله در اصفهان از روز‌های زوج و فرد ماه به روز‌های هفته منتقل شده است.
هم‌زمان با تغییر تقویم زباله، درصد زیادی از شهروندان خواسته یا ناخواسته زباله‌های خود را خارج از نوبت می‌گذارند و شهرداری نیز به بهانه خارج از نوبت بودن، زباله‌ها را در کوچه‌ها رها می‌کند. تابستان پر از زباله اصفهان چیز‌هایی را به مردم نشان داد که شاید تا چند سال پیش فکر نمی‌کردند روزی شهرشان با آن دست به گریبان باشد که یکی از این آسیب‌ها افزایش زباله‌گرد‌ها در ساعات مختلف روز و شب است.
اگر به بخش دیگر گزارش دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس که به آسیب‌شناسی وضع موجود زباله‌گردی کودکان پرداخته، نگاه بیندازیم، تأکید شده است که «در‌واقع «نیروی کار ارزان اتباع» و «الگوی سنتی بازیافت زباله» در ایران به یک هم‌افزایی دو‌سویه منجر شده و هر‌کدام شرایط بقا و بازتولید دیگری را فراهم کرده و به‌واسطه ضعف نظارت، سود درخور‌توجهی را نصیب پیمانکاران این بخش می‌کند.
پیمانکاران نیز به‌منظور حفظ سود و منفعت خود به طرق مختلف درصدد حفظ و بازتولید این چرخه معیوب و آسیب‌زا هستند». به عبارتی یکی از منشأ‌های افزایش کودکان زباله‌گرد را می‌توان سهولت دسترسی به اقلام بازیافتی در زباله‌ها دانست؛ امری که در بسیاری از شهر‌هایی که در تمام ساعات روز زباله در خیابان‌های آن دیده می‌شود، آسان‌تر نیز شده است.
بی‌توجهی شهروندان به تفکیک زباله از مبدأ و کم‌رنگ‌بودن آموزش و فرهنگ‌سازی از سوی شهرداری در این زمینه نیز در افزایش زباله‌گرد‌ها بی‌تأثیر نیست.
احمد شریعتی، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان، درباره وضعیت جمع‌آوری زباله در این شهر می‌گوید: جمع‌آوری پسماند براساس قانون بر‌عهده شهرداری‌ها است؛ اما اگر ارگان‌های دیگر نیز در این زمینه دخیل شده و بتوانیم فرایند تفکیک زباله از مبدأ، جدا‌کردن پسماند خشک از‌تر و کم‌شدن شیرابه را فرهنگ‌سازی و تقویت کنیم، منجر به کاهش زباله و ارتقای سلامت و بهبود کیفیت محیط زیست شهری می‌شود.
در مقطعی مدیریت شهری اصفهان با آموزش و پرورش برای فرهنگ‌سازی در حوزه بازیافت همکاری خوبی داشت یا دانشگاه علوم پزشکی برای تفکیک زباله‌های عفونی و امحا و ازبین‌بردن زباله‌های بیماری‌زا همراهی مناسبی داشت؛ به این سبب برای مدیریت پسماند شهری باید همکاری دستگاه‌های مختلف جلب شود.
او معتقد است: ما حتی درباره جداسازی نخاله‌های ساختمانی نیز معضل داریم. در شهر اصفهان با تلنباری از خاک و نخاله مواجهیم که می‌تواند بازیافت و سبب درآمدزایی شود؛ اما این اتفاق نیفتاده و این حجم از خاک و نخاله هم فضای بزرگی را اشغال کرده، هم بدون استفاده مانده و سبب آلودگی هوای اصفهان و گسترش ریزگرد‌ها از شرق به غرب می‌شود که در کمیسیون خدمات شهری شورا این موضوع را گوشزد کرده‌ایم و باید برنامه‌ریزی بیشتری شود.
شریعتی ادامه می‌دهد: شهرداری برای جمع‌آوری زباله‌ها کم نمی‌گذارد و تنها تغییری که پس از اجرای تقویم جدید اتفاق افتاده، زباله‌ها روز جمعه جمع‌آوری نمی‌شود؛ زیرا باید به‌تدریج به سمتی برویم که با تفکیک از مبدأ، تولید زباله کمتر شود.
قبول کنید که تولید روزانه ۸۰۰ تا هزار تن زباله، ۲۰۰ تن شیرابه و ۴۰۰ تن پسماند خشک در شهر اصفهان زیاد است. باید استفاده از کیسه، زنبیل و سبد‌های مخصوص برای چند بار خرید ترویج داده شود تا محیط زیست به خطر نیفتد.
او اضافه می‌کند: انکارپذیر نیست که درصدی از شهروندان زباله‌های خود را مانند گذشته خارج از نوبت بیرون می‌گذارند و تیر‌های برق را به ایستگاه زباله و آلودگی تبدیل می‌کنند؛ اما اکنون شهرداری این زباله‌ها را جمع نمی‌کند که این افراد ناراضی هستند؛ بنابراین نیاز است که آن‌ها نیز مانند دیگران زباله خود را در روز و ساعت مشخص بیرون بگذارند. من در خیابان‌های اصلی شهر تردد دارم و جایی دپوی حجم زیاد زباله نمی‌بینم. همچنین روزانه ساعت ۶ و ۱۰ صبح نیز زباله بعضی از خیابان‌ها جمع‌آوری می‌شود که این رویه نیز به‌تدریج باید برداشته شود.
زباله‌ها در اکثر شهر‌های کشور روزانه جمع‌آوری می‌شود و تنها چند شهر مانند اصفهان توانسته‌اند تعداد آن را کم کنند تا به این وسیله مدت ماندگاری زباله در خانه بیشتر شده و هزینه‌های مالی و آسیب‌های زیست‌محیطی و اجتماعی آن کمتر شود. امری که سال‌ها در بیشتر شهر‌های آمریکا و اروپا متفاوت بوده و زباله واحد‌های مسکونی و ساختمان‌های اداری تنها هفته‌ای یک‌بار جمع‌آوری می‌شود.
ساکنان باید پسماند‌های خود را در سطل‌های زباله ریخته و در ساعت و روز خاصی از هفته که خودرو‌های حمل زباله می‌آیند، سطل‌ها را جلوی خانه بگذارند. با‌این‌حال نیاز است در ایران نیز شروع کرد تا تعداد دفعات بارگیری زباله کمتر شود. کرج یکی از کلان‌شهر‌هایی است که عزم کرده تا رویه بارگیری روزانه زباله را تغییر دهد.
عمار ایزدیار، عضو شورای اسلامی شهر کرج، در این زمینه می‌گوید: پیش‌تر زباله در کلان‌شهر کرج به‌صورت روزانه جمع‌آوری می‌شد، اما به‌تازگی طرحی اجرا شده است که این رویه یک روز در میان باشد. طرحی که در بعضی مناطق اثرگذار بوده و زباله در معابر شهر تلنبار نشده است؛ اما در برخی مناطق نیز هنوز جواب نداده است که درصددیم ایراد‌های طرح را رفع کنیم؛ چون در بعضی شهر‌ها مانند اصفهان اجرا شده و موفق نیز بوده است؛ اما لازم است که مدل مناسب آن اجرا شود؛ بنابراین کارشناسان در‌حال بررسی جزئیات طرح هستند تا مشخص شود که چرا طرح جمع‌آوری زباله به‌صورت یک شب در میان در برخی مناطق جواب نداده است.
او با تأکید بر لزوم توجه به میزان پذیرش مردم در اجرای طرح‌های شهری، معتقد است: اگر مردم با طرحی همکاری نکنند، به‌ویژه در مواردی مانند جمع‌آوری زباله که امری مشارکتی است، کار پیش نرفته و به عبارتی ابتر و بی‌فایده می‌ماند؛ پس تأکید کرده‌ایم که این موارد پیش‌بینی شود تا اجرای طرح مذکور سودمند باشد.
آن‌گونه که این عضو شورای شهر کرج می‌گوید، ساماندهی پدیده زباله‌گردی در این شورا پیگیری می‌شود. او می‌افزاید: گاهی حتی پیمانکاران جمع‌آوری زباله‌های خشک، به زباله‌گرد‌ها پیشنهاد همکاری می‌دهند؛ اما این افراد چارچوب‌مند نبوده و می‌خواهند آزاد باشند. این پیشنهاد حتی برای کودکان نیز وجود دارد؛ اما آن‌ها زیر بار نمی‌روند. البته ما برای کار کودک منع داریم، با این‌حال باید توجه کرد که اگر این کودکان در این فضا به‌کارگیری نشوند، کار‌های دیگری انجام می‌دهند. زمانی ما از یک مدینه فاضله صحبت می‌کنیم و دولت حق و حقوق این کودکان را تأمین می‌کند؛ بنابراین نمی‌توان حرف از این موارد زد، اما واقعیت جامعه امروز ما این است که کودکانی هستند که نان شب ندارند. اگر بخواهیم خیلی فانتزی صحبت کنیم، چنین موضوعی قابل‌اعتناست، اما در عمل شاید تحقق‌یافتنی نباشد.
خیابان‌های کرج برخلاف اصفهان که هیچ مخزنی در آن دیده نمی‌شود، همچنان مخازن مکانیزه زباله را به خود می‌بیند که این امر نیز عامل دیگری برای تقویت زباله‌گردی است. البته سبد‌های زباله در دوره گذشته مدیریت شهری جمع‌آوری شد که همان هم با مخالفت و مقاومت شهروندان روبه‌رو شد.
ایزدیار تأکید می‌کند: برای این طرح نیز مانند سایر طرح‌ها باید فرهنگ‌سازی کرده و پیش‌زمینه آن انجام می‌شد؛ چون نفس آن خوب بود، اما به دلیل آنکه فرهنگ‌سازی نشده بود، ابتر ماند، اکنون در کرج سبد زباله وجود ندارد، ولی مخازن مکانیزه جمع‌آوری زباله همچنان وجود دارد.
شهر‌ها باید به سمت به‌روز‌کردن فرایند مدیریت پسماند بروند، به شرطی که طرح‌های‌شان با همراهی مردم اجرا شود تا خود عامل بروز آسیب‌هایی مانند آنچه گفته شد، نشود. شاید کاهش تعداد بارگیری زباله در هفته گام نخست در این زمینه باشد که تجارب چندساله اصفهان و تازه‌آموخته‌های کرج بتواند مسیر روشنی را مقابل شهر‌های کشور قرار دهد.
