سیاست جدیدِ ترکیه؛ در ذهن اردوغان چه می‌گذرد؟

فرارو- مدتی است که اخبار متعددی از تحرکات اردوغان رئیس جمهور ترکیه در منطقه به گوش می‌رسد. از دیدار با زلینسکی رئیس جمهور اوکراین تا احتمال مذاکره با سوریه و دیدار با مقامات عربستان، اسرائیل و قطر از جمله مواردی است که این روزها بسیار مورد توجه تحلیلگران خاورمیانه قرار گرفته است. اما این تمام ماجرا نیست و جدا از اینکه این تحرکات، خبر از تغییرات در معادلات منطقه‌ای می‌دهد به احتمال زیاد رابطه استانبول با تهران را  در سایه ارتباط ترکیه و اسرائیل با تنش‌های تازه مواجه کند.

به گزارش فرارو، با نگاهی به تاریخچه رابطه اسرائیل و ترکیه مشاهده خواهیم کرد که هرچند ارتباط میان آنها با مشکلاتی طی 12 سال گذشته مواجه بوده اما همواره رابطه اقتصادی آنها به شکل مناسب پیش رفته است و همین مسئله منجر به این شده که گمانه زنی‌هایی از سوی برخی کارشناسان مطرح شد که این رویکرد جدید اسرائیل و ترکیه فراتر از اهداف اقتصادی است.  با همه این تفاسیر به نظر می‌رسد در مسیری که اردوغان  از یک سو در تلاش برای بهبود اقتصاد کشور با استفاده از گسترش روابط  است و از سوی دیگر سعی دارد نقش تاثیرگذاری در منطقه ایفا کند، تنش ها و چالش هایی هم به وجود می‌آورد.

ترکیه به دنبال جایگاه جدید در منطقه

در همین خصوص سیامک کاکایی پژوهشگر مسائل ترکیه در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «طی یک ساله گذشته اردوغان یک سیاست جدید در حوزه منطقه‌ای و بین‌المللی در دستور کار خود قرار داده ‌است و طی این مدت تلاش کرده که نقش فعال‌تری در مسائلی خارجی به ویژه در منطقه داشته ‌باشد. زیرا اگر نگاهی به یک دهه گذشته بیاندازیم، متوجه می‌شویم که با توجه به شرایط، ترکیه تصمیم گرفت خود را در یک موقعیت تهاجمی قرار داد. به همین دلیل شاهد آن بودیم که با شروع درگیری‌ها در سوریه، آنها هم در چند سال پیاپی اقدام به عملیات نظامی در خاک سوریه کردند. حتی در ماجرای مناقشه میان اعراب هم ورود کرد و در ماجرای ایران و آذربایجان هم ترکیه حضور داشت.»

وی تصریح کرد: «مجموع این‌ها نشان می‌دهد که ترکیه در دو دهه اخیر تصمیم گرفته است مجدد در منطقه نقش تاثیرگذاری را ایفا کند. حتی اگر خاطرتان باشد با بروز بهار عربی، ترکیه آرام نگرفت و همین دخالت‌ها منجر به این شد که رابطه شان با مصر و عربستان دچار مشکلات جدی شود. حتی قتل خاشقچی هم روی رابطه ترکیه و عربستان تاثیر گذاشت. اما از شش ماه گذشته تحرکات اردوغان نشان داده است که تغییراتی در سیاست خود ایجاد کرده است و حالا می خواهد به شکل دیگری در منطقه حضور پیدا کند. به ویژه رابطه با اسرائیل که بسیار حائز اهمیت است.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «زیرا طی این سال‌ها اردوغان مداوم از مقاومت فلسطین حمایت و دفاع کرده است و حالا نزدیک شدن به اسرائیل بدون شک نوعی پارادوکس به شمار می‌آید. واقعیت این است که تحرکات اخیر ترکیه در منطقه و غرب آسیا نشان دهنده آن است اردوغان از یک سو سعی دارد سیاست خارجی خود را بازسازی کند و از سوی دیگر به شدت نیازمند ارتباط با اسرائیل است. رئیس جمهور ترکیه بر این باور است که از معادلات اقتصادی در منطقه کنار گذاشته شده است و به نوعی طی این مدت استانبول را نادیده گرفته‌اند. به همین دلیل الان در تلاش است که به نوعی مانع از توافق‌های اقتصادی میان اسرائیل و یونان و قبرس شود.»

این تحلیلگر مسائل ترکیه تاکید کرد: «در مجموع ترکیه مدتی است که سیاست چند وجهی اتخاذ کرده است. به همین دلیل است که می‌بینید از یک طرف با مقامات ایران دیدار و گفت‌وگو می‌کند و از طرف دیگه رابطه خود با عربستان و قطر را پیش می‌برد. این ماجرا حتی میان اوکراین و روسیه هم قابل مشاهده است. همه این‌ها نشان دهنده آن است که اردوغان سعی دارد مجدد ترکیه را تبدیل به همان بال منطقه‌ای کند که طی سال‌های 2007 و 2011 بود.»

کاکایی در پایان افزود: «البته در این میان اهداف اقتصادی هم دارد. زیرا همانطور که می‌دانید ترکیه مدتی است که شرایط اقتصادی مناسبی ندارد و با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری این کشور، می‌تواند جایگاه اردوغان و حزب عدالت و توسعه را متزلزل کند. بنابراین اردوغان هم در تلاش است که روابط خود را با کشورهای مختلف حتی اسرائیل گسترش دهد و از سوی دیگر سیاست تهاجمی خود را نیز ادامه دهد. که عملیات اخیر آنها در شمال سوریه نمونه ای از همین سیاست است.»

سیاست ترکیه دچار نوعی در هم ریختگی و عدم ثبات است

همچنین رضا عابدی گل آبادی دیگر پژوهشگر مسائل ترکیه در گفتگو با فرارو ضمن اشاره به این نکته که سیاست ترکیه همیشه یک سیاست خارجی نواسانی یا به نوعی پاندولی بوده‌ است، عنوان کرد: «از نظر برخی به ویژه عمدتا در داخل ایران، یک سیاست واقع بینانه تعبیر می‌شود. اما اگر یک زاویه دیگر به سیاست خارجی این کشور نگاه کنیم، مشاهده خواهیم کرد سیاست ترکیه دچار نوعی در هم ریختگی و عدم ثبات است. یعنی شما وقتی سیاست خارجی ترکیه را با دیگر کشورهای منطقه مانند ایران، عربستان و... یا حتی فرا منطقه‌ای مانند چین، آمریکا و... مقایسه کنید می‌بینید که این کشورها همواره یک چارچوب و نگرش مشخص به مسائل سیاست خارجی داشته. ممکن است جاهایی تندتر شده باشند و گاهی سیاست نرم در دستور کار قرار داده باشند اما همه این تغییرات در یک چارچوب ثابت و دائمی صورت گرفته است. یعنی صرفا تغییر در تکنیک و  تاکتیک اتفاق افتاده‌ است نه نگرش. اما این رویکرد در ترکیه به خصوص در باره اردوغان دیده نمی‌شود.»

وی ادامه داد: «ممکن است برخی معتقد باشند که این سیاست درست است اما نباید فراموش کرد که این نوسانات و حرکات پاندولی ترکیه در سیاست خارجی منجر به این شده است که در افکار عمومی منطقه، خیلی مورد اعتماد نباشد. عمدتا مردم کشورهای منطقه و حتی بسیاری از سیاستمداران، ترکیه را به نوعی یک دلال منطقه‌ای می‌بینند که نباید خیلی روی آن حساب باز کرد. این سیاست همواره در دستور کار ترکیه بوده اما بعد اتفاقات سال 2016 این کشور اعتراضات داخلی و بعد هم حضور تمام قد اردوغان در قدرت، بسیار افزایش پیدا کرده است.»

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که در حال حاضر اردوغان به دنبال چه دستاوردهایی است، گفت: «مدتی است که شرایط اقتصادی ترکیه منجر به نارضایتی های گسترده در این کشور شده است. برخی آمارهای رسمی حدود 80% تورم در این کشور را نشان می‌دهد و آمارهای غیررسمی مدعی هستند که تورم دو برابر این عدد است. اما آنچه که بیشتر زمینه ساز ناراحتی و نارضایتی مردم شده است، این نکته بود تورم مورد بحث عمدتا در حوزه مواد غذایی و انرژی رخ داده است که مردم بیشترین مواجهه را با آنها دارند. بنابراین به نظر می‌رسد که اردوغان در حال حاضر مشغول بازی با تاس‌های سیاست خارجی است تا بتواند شرایط اقتصادی خود را بهبود ببخشد.»

او تصریح کرد: «زیرا ترکیه در حوزه انرژی یکی از واردکننده های مهم است و بسیاری از اقلام غذایی هم وارد می‌کنند. بنابراین اردوغان سعی دارد جدا از حضور در منطقه و رسانه ها از طریق بهبود و گسترش روابط، سرمایه‌گذارهای خارجی جذب کند و صنعت توریسم را نیز بهبود بخشد. بنابراین برای دستیابی به این هدف حاضر است با کشورهای عربی و اسرائیل ارتباط برقرار کند تا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری جایگاه خود را تثبیت کند و بهبود ببخشد. ولی این رویکرد اردوغان از یک طرف منجر به گسترش روابط با برخی کشورها می‌شود از از سوی دیگر روابط ترکیه را با بعضی دیگر با مشکل مواجه می‌کند.»

عابدی گل آبادی در پایان تاکید کرد: «به طور قطع باز کردن پای اسرائیل به منطقه، رابطه ترکیه با ایران را تیره خواهد کرد. هرچند این تیرگی از پیش‌تر هم وجود داشت و این را می‌توانستیم به وضوح در دیدار اردوغان با مقامات ایرانی به ویژه مقام معظم رهبری مشاهده کرد. البته این صرفا مسئله مرتبط با ایران نیست و رویکردهای اردوغان در قبال اسرائیل تا حدودی کشورهایی مثل ارمنستان و روسیه را هم نگران کرده است. لذا به عقیده من ادامه این روند می‌تواند در میان مدت و بلند مدت برای ترکیه تبعات بسیاری داشته باشد.»