درحالی هر ساله "روز جهانی مبارزه با کار کودک" ۱۲ ژوئن در جهت افزایش آگاهی در مورد به کار گرفتن غیرقانونی کودکان و روش‌های مقابله با کار کودک گرامی داشته می‌شود که گزارش سازمان بین‌المللی کار و یونیسف در سال گذشته حکایت از وجود ۱۶۰ میلیون کودک کار در سراسر جهان داشته است.
به گزارش ایسنا، این در حالیست که براساس آمار‌های سال ۱۳۹۹، حدود ۷۰ هزار کودک کار و خیابان در کشور وجود دارد که به دلایلی همچون امرار معاش، نیاز خانواده به کار کودک، عدم دسترسی به آموزش و ... ساعاتی از شبانه روز را در خیابان می‌گذرانند.
مروئه وامقی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و پژوهشگر حوزه کودکان کار و خیابان می‌گوید: براساس مطالعات انجام شده در این حوزه بخش قابل توجهی از کودکان خیابانی تحت تاثیر یکی از انواع آزار‌های خیابانی از جمله خشونت‌های کلامی و خشونت‌های جسمی که بعضا ممکن است از سوی مردم اتفاق بیفتد را تجربه می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: این کودکان از سوی ماموران ساماندهی کودکان خیابانی نیز خشونت‌هایی را تجربه می‌کنند؛ کودکانی که دستفروشی می‌کنند در معرض دید ماموران بوده و خشونت‌های جسمی و روانی در قالب جمع کردن وسایلشان، پس ندادن وسایل آن‌ها و... از سوی برخی ماموران تجربه می‌شود. بخش دیگری از خشونت‌ها نیز مربوط به حضور در خیابان است. به طور مثال این کودکان در هوای بسیار گرم یا سرد و در شرایطی که افراد در خودرو‌های خود بخاری یا کولر روشن کرده‌اند، ساعت‌ها سر چهارراه‌ها مشغول به کار هستند و این موضوع بسیار مهم است. برخی از کودکان کار خیابانی نیز به دلیل حضور در خیابان تصادف کرده و صدمه می‌بینند.
وامقی با اشاره به میزان خشونت‌های جنسی وارد شده به کودکان کار خیابانی اظهار می‌کند: در مورد خشونت‌های جنسی نیز می‌توان حدس زد که وجود دارد، هرچند که در مطالعه انجام شده آمار آن چندان بالا نبوده و خشونت‌های جنسی در مقایسه با خشونت کلامی کمتر گزارش شده است؛ اما در بخش کیفی مطالعه، کودکان کار و حتی پسران مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند.
این پژوهشگر حوزه کودکان کار و خیابان با اشاره به پژوهش انجام شده در سال ۱۳۹۶ در حوزه خشونت‌های وارده بر کودکان کار و خیابان با جامعه آماری ۸۵۰ کودک خیابانی در ۶ استان کشور، یادآور می‌شود: براساس مطالعات انجام شده ۱۳.۸ درصد از کودکان خیابانی تجربه تصادف با ماشین را داشته‌اند. ۲۲.۷ درصد با سرما یا گرمای شدید روبه‌رو بوده، ۲۰.۷ درصد گرسنگی را تجربه کرده و ۳ درصد هم جایی برای خواب نداشته‌اند.
به گفته وی و بر اساس مطالعات صورت گرفته، ۲۱ درصد از کودکان خیابانی از سوی برخی مردم و ۱۵.۴ درصد از سوی ماموران مورد توهین و کتک قرار گرفته‌اند، ۱.۶ درصد از آن‌ها مورد آزار جنسی قرار گرفته و ۳۴ درصد از آن‌ها هیچ یک از انواع آزار را تجربه نکرده‌اند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با تاکید بر اینکه به طور کلی کودکان کار و خیابان بیشتر مورد خشونت‌های کلامی قرار می‌گیرند، اظهار می‌کند: در جمعیت عادی کودکان نیز خشونت روانی در صدر خشونت‌ها قرار دارد و بعد از آن خشونت جسمی و جنسی است.
این پژوهشگر حوزه کودکان کار و خیابان با اشاره به اینکه بخشی از کودکان خیابانی دارای خانواده‌های آسیب‌دیده و پرمشکلی هستند، می‌گوید: یکی از مسائلی که باعث می‌شود این کودکان به سطح خیابان بیایند خشونت‌های داخل خانه است که آن‌ها برای اینکه خشونت‌های خانه را کمتر تحمل کنند به خیابان می‌آیند، اما متاسفانه در خیابان هم امنیتی وجود ندارد و خشونت را به شکل چندجانبه تجربه می‌کنند.
وامقی در پاسخ به این سوال که منشاء خشونتی که از سمت جامعه علیه کودکان کار و خیابان وارد می‌شود، چیست؟ می‌گوید: به نظر بخشی از خشونت‌ها مربوط به تفکری که درباره علت حضور این کودکان در خیابان وجود دارد، است؛ به عبارتی دیگر به این سوال که چرا این کودکان در خیابان هستند به خوبی پرداخته نشده است. مردم نمی‌دانند این کودکان چرا در خیابان هستند و تصور جامعه بیشتر نوعی "انحراف" است. آنچه تبلیغ می‌شود این است که «این کودکان بخشی از گروه‌هایی هستند که مورد استثمار قرار گرفته‌اند یا بخشی از گروه‌هایی هستند که پول زیادی جمع می‌کنند، درحالیکه مشکلی ندارند». یا گفتگو‌ها این را نشان می‌دهد که «این کودکان باند هستند»؛ واقعیت این است که این تفکر (باند) حداقل برای کودکان دستفروش بسیار کم است و اگر هم به شکل گروهی کار کنند معمولا گروه‌های آن‌ها خانوادگی یا به صورت همسایگی است.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی بیشترین علت کار کودکان را اغلب ناشی از فقر، عدم دسترسی به آموزش و تعدد فرزندان عنوان می‌کند و می‌گوید: این کودکان کاسب حرفه‌ای نیستند و به اندازه سن‌شان برخورد می‌کنند. نباید واکنش یک فرد بزرگسال را از این کودکان داشت.
وی گفت: از سوی دیگر برخی افراد تصور می‌کنند اگر از کودکان دستفروش خرید نکنند، کار آن‌ها کم خواهد شد. ممکن است این سوال مطرح شود که باید با کودکان کار و خیابانی چگونه برخورد شود؟ واقعیت این است که برای انجام دادن کار اصولی در راستای کاهش کار کودکان، مطمئنا خرید نکردن راه اصلی نیست، بلکه باید دستگاه‌ها و ارگان‌ها والدین آن‌ها را توانمند و برای آن‌ها اشتغال ایجاد کنند.
وامقی درخصوص نحوه برخورد صحیح جامعه با کودکان خیابانی نیز اینطور توضیح می‌دهد: مردم کودکان کار را درک کنند چراکه آن‌ها کودک هستند. ممکن است این کودکان برای فروش اجناس خود مصر باشد و در این زمان افراد باید در مقابل آن‌ها صبور باشند. اگر دوست دارند، از آن‌ها خرید کنند، اما اگر علاقه‌ای به خرید از آن‌ها ندارند صبور بوده و با آن‌ها برخورد انسانی داشته باشند. مهمترین موضوع این است که افراد در برخورد با این کودکان کاری نکنند که آن‌ها آسیب بیشتری ببینند و احساس کنند که همه افراد با آن‌ها خشونت و بدرفتاری می‌کنند، چراکه خشونت، خشونت می‌آورد.
الهه خوشنویس، روانشناس و فعال حقوق کودک نیز با اشاره به نبود آمار‌های قابل استناد از تعداد کودکان کار در کشور و با بیان اینکه گرچه با وجود سازمان‌های متعدد متولیِ موضوع کودکانِ کار، هیچ آمار رسمی قابل استنادی از تعداد کودکان کار اعلام نمی‌شود، به ایسنا گفت: اینکه در دوران پاندمی کرونا و تورم، بحران اقتصادی و مشکلات معیشتی ناشی از آن، تعداد کودکان کار به طور قابل توجهی افزایش یافته و در واقع کودکان به عنوان یکی از ضعیف‌ترین حلقه‌های اجتماعی از قربانیان اصلی این وضعیت بوده‌اند، موضوعی غیرقابل انکار است، چراکه وقتی خانواده دچار بی‌کاری، فقر و استیصال شود به ناچار برای بقاء خود، فرزندش را وارد بازار کار می‌کند.
وی با اشاره به اینکه باید به کودکان کار مانند همه کودکان دیگر نگاه کنیم و متوجه تاثیر رفتارمان بر آینده آن‌ها باشیم، درخصوص نحوه صحیح برخورد با کودکان کار و خیابان اظهار کرد: مردم باید آگاه باشند که این کودکان به ترحم نیاز ندارند؛ در مواجهه با این کودکان در خیابان، پشت چراغ قرمز و... یا زمانی که برای فروش کالا، شستن شیشه اتومبیل و... مراجعه می‌کنند آن‌ها را نادیده نگیریم، البته این رفتار به این معنا نیست که آن‌ها را سوال پیچ کنیم که چند سالته؟ خونه‌ات کجاست؟ پدر و مادر داری؟ مدرسه میری؟ چرا توی این گرما یا سرما کار می‌کنی؟ چه کسی به کار مجبورت کرده است؟.
این فعال حقوق کودک با اشاره به اینکه نباید به کودکان کار به عنوان افرادی اضافی و بزهکار نگاه شود، تاکید کرد: زمانی که کودکان کار و خیابانی برای ارائه خدماتشان سماجت می‌کنند نباید به آن‌ها توهین و پرخاش شود.
خوشنویس در پاسخ به این پرسش که با چه روش‌هایی می‌توان به کودکان کار و خیابانی کمک کرد؟، گفت: با افزایش جمعیت، با افزایش فقر و با گسترش جهانی شدن اقتصاد، استثمار، ظلم و تجاوز به کودکان افزایش یافته است، اما به طور کلی ابعاد مختلف فقر (فقر اقتصادی، فقر اجتماعی و فقر فرهنگی) عوامل اصلی تشدیدکننده آن هستند.
این فعال حقوق کودک اظهار کرد: کار کودک یعنی آنچه که فعالین حقوق کودک همواره برای مقابله با آن تاکید دارند چراکه موجب محروم شدن کودک از حضور در مدرسه و آموزش کودک در ابعاد مختلف ذهنی، روانی، اجتماعی و اخلاقی و آسیب به وی می‌شود، در نتیجه به منظور پیشگیری و مقابله با این آسیب‌ها لازم است افراد اطلاعات خود را در زمینه پیشگیری از کار کودک و نحوه برخورد با این کودکان افزایش دهند و تلاش کنند که آگاهی عمومی در این مورد نیز افزایش یابد. همچنین افراد می‌توانند برای ترویج حقوق کودکان و نیز مقابله با کار کودک در فعالیت‌های اجتماعی و سازمان‌های مردم نهاد همکاری کنند و در صورت امکان با حمایت مالی از پروژه‌های آن‌ها در این زمینه حمایت کنند.
وی همچنین از مردم خواست تا نسبت به کار کودک حساس بوده و در زمینه پیشگیری، مقابله و تدوین قوانین حمایتی از مسئولان مطالبه‌گری کنند.
