باور‌های اشتباه درباره اهدای عضو، سالانه تا ۸ هزار مرگ مغزی در ایران و مرگ روزانه ۷ تا ۱۰ بیمار به دلیل نرسیدن عضو پیوندی، تایید مرگ مغزی توسط ۴ پزشک معتمد، کلاهبرداری با آگهی‌های خرید و فروش کلیه و ... از جمله مباحث مطرح در گفت‌وگو با مسوولان واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به تشریح درباره آن‌ها صحبت شد.
دکتر فریبا قربانی در گفتگو با ایسنا، با بیان اینکه بحث اهدای عضو در ایران با توجه به رفتار اجتماعی و انسان دوستانه ایرانیان بسیار مورد استقبال مردم قرار گرفته است، اظهار کرد: با توجه به خانواده محور بودن فرهنگ ایرانیان، در صورت آگاهی رسانی به موقع و درست به مردم، امکان همکاری در این زمینه بسیار مهیا است.
وی با بیان اینکه در طی ۱۷ سال فعالیت واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی حدود ۶ هزار عضو پیوندی فراهم آوری شده است، گفت: در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری اکنون انواع پیوند اعضای بدن از قلب و ریه که سخت‌ترین هستند، گرفته تا پیوند کلیه، کبد و ... انجام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی حدود ۶ میلیون از جمعیت تهران را در رابطه با مسائل مربوط به اهدا و تشخیص موارد مرگ مغزی در بیمارستان‌ها پوشش می‌دهد، تصریح کرد: حدود یک سوم موارد مرگ مغزی به اهدا می‌رسند و در بقیه موارد امکان اهدای عضو به دلیل عدم رضایت خانواده‌ها یا شرایط بالینی خاصی که موارد مرگ مغزی دارند، وجود ندارد.
این پزشک و مسئول واحد فراهم آوری اعضا با بیان اینکه مسائل عاطفی موجود در خانواده‌ها در زمینه اهدای عضو مانند شمشیر دولبه عمل می‌کند، توضیح داد: در پاره‌ای از موارد انکار مرگ توسط اولیای متوفی سبب ایجاد ارتباط نامناسب بین پزشکان هماهنگ‌کننده اهدای عضو و خانواده می‌شود و مسئله اهدا به درستی به خانواده منتقل نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه بافت سنتی و مذهبی در جامعه ما موجب استقبال بسیار خوب مردم از مقوله اهدای عضو شده است، افزود: همچنین لازم است رسانه‌ها و واحد‌های فراهم آوری اعضا با ایجاد نگرش مثبت در مردم، این پتانسیل ارزشمند را به نتیجه برسانند.
قائم مقام واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر در کشور در پیوند چه اعضایی بیشتر موفق بوده‌ایم، توضیح داد: خوشبختانه در کشور ما در حال حاضر تمام انواع پیوند اعضای حیاتی به سادگی قابل انجام است،، اما تفاوتی که در اعضای مختلف وجود دارد از دو منظر قابل بررسی است. یکی در دسترس بودن عضو پیوندی و دیگری شرایط بعد از عمل پیوند.
قربانی با اشاره به برخی از محدودیت‌های اعضای اهدایی، یادآور شد: در مقایسه با پیوند اعضایی مانند قلب، کبد و کلیه، تعداد پیوند‌های ریه کمتر از تمام انواع پیوند‌های دیگر است، چراکه از هر ۲۰ نفر اهداکننده، ریه‌های تنها یک مورد برای اهدا مناسب تشخیص داده می‌شود؛ زیرا در بخش مراقبت‌های ویژه و وضعیت مرگ مغزی، احتمال آسیب دیدن ریه‌ها خیلی زیاد است و در اغلب موارد ریه‌ها برای پیوند مناسب نیستند. در واقع احتمال مناسب بودن اندام‌هایی مانند کبد و کلیه برای پیوند بیشتر از موارد قلب و ریه است.
وی با اشاره به یکی دیگر از دلایل محدودیت در پیوند ریه، توضیح داد: از سویی اعضایی مانند کبد، قلب و کلیه‌ها، بعد از پیوند در فضای عاری از میکروب در بدن قرار می‌گیرند، ولی ریه‌ها با تنفس بیمار در معرض ورود هوای آلوده هستند لذا مراقبت از بیماری که پیوند ریه شده است به مراتب سخت‌تر از سایر انواع پیوند‌ها است و این بیماران ملاحظات مراقبتی ویژه‌ای دارند.
این پزشک در ادامه با بیان اینکه در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری تاکنون بالغ بر ۱۰۰ مورد پیوند ریه انجام شده است، افزود: اولین مورد پیوند ۲ ریه و سپس پیوند بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک بوده که با موفقیت انجام گرفته است.
قربانی با ابراز خرسندی از اینکه مسئله پیوند اعضا تحت حمایت سیاست‌گذاران نظام سلامت است، بیان کرد: در خصوص فراهم آوری اعضای پیوندی تعدادی دانشجوی پزشکی، پزشک عمومی و پرستار در خدمت مجموعه هستند و فرایند اهدای عضو توسط این عزیزان به نتیجه می‌رسد.
وی در ادامه به یکی از چالش‌های نیروی انسانی مسئول جمع‌آوری اعضای پیوندی پرداخت و یادآور شد: متاسفانه ساختار و پست سازمانی مشخص برای عملکرد این افراد وجود ندارد. این افراد تحت عنوان هماهنگ‌کننده پیوند اعضا فعالیت می‌کنند و شرایط کاری آن‌ها به مراتب سخت‌تر از یک پزشک یا پرستار با عنوان شغلی مربوطه و وظایف مشخص آن شغل است.
قائم مقام واحد فراهم آوری واحد اعضا و نسوج با اشاره به یکی از سختی‌های نیروی‌های فوق، گفت: فرد هماهنگ‌کننده اهدای عضو در مجموعه‌های فراهم آوری اعضا به صورت دائم باید با خانواده‌های عزادار و ملتهبی که با شرایط حاد مرگ مغزی مواجه شده‌اند، سر و کار داشته باشد؛ لذا شخص هماهنگ‌کننده باید خبر تلخ فوت را در شرایطی به خانواده منتقل کند که آن‌ها را برای پذیرش مسئله اهدای عضو نیز آماده نماید.
قربانی با بیان اینکه مسائل روحی زیادی گریبان‌گیر فرد هماهنگ کننده است و حتی آن‌ها گاهی از طرف خانواده فردی که مرگ مغزی شده مورد تهاجم قرار می‌گیرند، یادآور شد: برای حصول حقوق شغلی آن‌ها نیاز به ویرایش و بازنگری برخی قوانین نظام سلامت وجود دارد.
وی در پاسخ به این سوال که در فرایند اهدای عضو، مساله عاری بودن از بیماری‌ها در اعضای اهدا شده را چگونه بررسی می‌کنید، توضیح داد: فرآیند فراهم آوری اعضا از تعدادی فعالیت تشکیل شده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها بررسی مناسب بودن عضو جهت احتمال انتقال بیماری است، که هر عضوی به طور جداگانه فرآیند مربوط به خود را دارد. به‌عنوان مثال برای بررسی فعالیت قلب علاوه بر اینکه سن دهنده عضو مهم است، شرح حال مصرف سیگار و ... نیز لحاظ می‌گردد و با انجام اکوکاردیوگرافی تصمیم به اهدا گرفته می‌شود.
این پزشک با بیان اینکه برای هر عضو پیوندی آزمایش‌های مربوطه زیر نظر تیم تخصصی انجام می‌گیرد و نشانگر‌های ویروسی و التهابی به دقت بررسی می‌شوند، افزود: همچنین بررسی روند زندگی اجتماعی فرد دهنده عضو، سابقه بیماری و دارو‌های مصرفی و وضعیت اندام‌ها در جلوگیری از انتقال بیماری ضروری است که توسط تیم‌های اهدا و پیوند زیر نظر اداره اهدا و پیوند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رصد می‌شود.
وی با بیان اینکه تهیه عضو از افراد زنده رسالت فعالیت واحد‌های فراهم آوری اعضای پیوندی نیست، خاطرنشان کرد: تنها فراهم‌آوری عضو از موارد مرگ مغزی وظیفه واحد‌ها است.
قربانی در پاسخ به این سوال که فرد گیرنده عضو بعد از دریافت پیوند باید تحت چه مراقبت‌هایی قرار گیرد، گفت: هر یک از انواع پیوند‌ها مراقبت‌های مربوط به خود را دارد که توسط تیم‌های پیوند به بیماران آموزش داده می‌شود. به عنوان مثال فردی که پیوند ریه می‌شود باید همواره از ماسک در فضای خارج از منزل استفاده نماید.
وی همچنین در ادامه افزود: فرد گیرنده عضو باید زیر نظر پزشک مربوطه به صورت مرتب از دارو‌هایی که سیستم ایمنی را تنظیم می‌نمایند استفاده کند. واکسن‌های لازم را به موقع دریافت کند. برخی آزمایش‌ها و تست‌های پاراکلینیکی را برای تنظیم مقدار دارو‌ها و بررسی سلامت اعضا به صورت مرتب تکرار نماید. رژیم غذایی و فعالیت‌های ورزشی مناسب خود را داشته باشد و سعی کند به زندگی معمولی بازگردد.
این پزشک با بیان اینکه فرد گیرنده عضو در جامعه، نباید به عنوان یک بیمار تلقی شود، تاکید کرد: این شخص به تدریج باید به زندگی فعال اجتماعی همراه با سازندگی فردی و درآمدزایی مناسب دست یابد.
قربانی در پایان ضمن قدردانی از تصمیم به موقع و درست خانواده‌ها در اهدای عضو و همچنین تشکر از هماهنگ‌کنندگان پیوند اعضا در تیم‌های اهدا و پیوند سراسر کشور، یادآور شد: در طی ۱۷ سال فعالیت واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی حدود ۶ هزار عضو پیوندی فراهم آوری شده است.
در ادامه گفت‌وگویی داشتیم با خانم مهدیه حضرتی - جانشین هماهنگ کننده ارشد واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری، کسی که از نزدیک با افراد و خانواده‌های گیرنده و نیز دهنده عضو در ارتباط است، تا بیشتر با چالش‌ها و مشکلات این حوزه آشنا شویم.
جانشین هماهنگ کننده ارشد واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری با بیان اینکه در ایران بیشتر از ۲۵ هزار بیمار در لیست انتظار پیوند قرار دارند، گفت: متاسفانه از این تعداد روزانه ۷ تا۱۰ نفر به دلیل نرسیدن عضو پیوندی فوت می‌کنند.
مهدیه حضرتی با اشاره به اینکه بیشترین تقاضا در ایران برای کلیه است، اظهار کرد: حدود ۲۰ هزار بیمار نیازمند کلیه داریم و پس از کلیه، پیوند کبد، قلب، ریه به ترتیب بیشترین تقاضا را دارند.
وی با بیان اینکه ایران در رتبه ۳۳ در بین کشور‌های متقاضی اهدای عضو قرار می‌گیرد، افزود: آمریکا و اسپانیا به ترتیب در جایگاه اول و دوم در این رتبه‌بندی قرار دارند.
جانشین هماهنگ کننده ارشد واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه همه‌گیری کرونا بر میزان اهدای عضو تاثیر داشته و آمار اهدا کاهش چشمگیری داشته است، تصریح کرد: خوشبختانه با تلاش واحد‌های فراهم‌آوری اعضا از ابتدای سال ۱۴۰۰ و بخشش خانواده‌های ایثارگر توانسته‌ایم به آماری قابل قبول برسیم، اما برای رسیدن به آمار ایده آل باید تلاش‌های بسیار زیادی صورت گیرد. طبق آمار در ایران سالانه ۵ تا ۸ هزار مرگ مغزی داریم که با توجه به این تعداد، تنها ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر با رضایت خانواده به اهدای عضو می‌رسند.
حضرتی با بیان اینکه اکثر باور‌های غلط در مورد اهدای عضو ناشی از عدم آشنایی و آگاهی از فرایند اهدای عضو است، توضیح داد: برخی مدعی هستند که در تخصیص پیوند عضو، پارتی بازی صورت می‌گیرد و این اعضای پیوندی به دوستان و آشنایان افرادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، پیوند زده می‌شود. درحالی که تخصیص عضو زیر نظر کامل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و براساس لیست انتظار بیماران پیوندی و معیار‌های خاصی صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به یکی دیگر از باور‌ها یا ترس‌های مردم، افزود: برخی فکر می‌کنند جسم افراد بعد از اهدای عضو تکه تکه شده و ظاهر طبیعی آن از بین می‌رود؛ در حالی که باید گفت اینطور نیست و عمل اهدای عضو به مثابه سایر عمل‌ها بوده و پس از برداشت عضو مورد نظر آن محل به طور دقیق دوخته و بخیه زده می‌شود. حفظ ظاهر فرد اهدا کننده یکی از رسالت‌های واحد‌های فراهم آوری اعضا است.
جانشین هماهنگ کننده ارشد واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری با بیان اینکه یکی از باور‌های غلط امید به بازگشت به زندگی فرد مرگ مغزی است، تصریح کرد: این باور به دلیل عدم آگاهی و تمایز ندادن مرگ مغزی و کما از یکدیگر است. مرگ مغزی وضعیت غیرقابل برگشت عملکرد مغز است و ارتباط مغز و سیستم عصبی با سایر اعضای بدن به طور کامل قطع شده و عملا سلول‌های مغزی تخریب شده‌اند؛ اما در کما فقط عملکرد سلول‌های مغزی دچار اختلال شده است و فرد نسبت به محرک‌های محیطی به هیچ وجه پاسخ نمی‌دهد. در حالت کما فرد زنده است و باید توجه داشت که اهدای عضو از فرد زنده به هیچ عنوان صورت نمی‌گیرد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا داشتن کارت اهدای عضو موجب تسریع فرایند اهدا می‌شود؟ گفت: بله در واقع اگر خانواده به باور مرگ مغزی برسد، داشتن کارت موجب تصمیم‌گیری سریع‌تر و راحت‌تر خانواده خواهد شد، زیرا احساس می‌کنند با این کار به آخرین خواسته و وصیت عزیز خود جامعه عمل می‌پوشانند، اما با این وجود هنوز هم مواردی وجود دارد که با داشتن کارت همچنان خانواده رضایت به اهدای عضو عزیزشان نمی‌دهند.
حضرتی با اشاره به یکی یگر از باور‌های غلط در مورد اهدای عضو، خاطرنشان کرد: برخی از افراد تصور می‌کنند با داشتن کارت اهدای عضو بدون رضایت خانواده نیز اهدای عضو در بیمارستان انجام می‌شود، در حالی که چنین نیست. طبق قانون جمهوری اسلامی ایران داشتن کارت اهدای عضو به منزله وصیت فرد بوده و داشتن آن به منزله لازم الاجرا بودن آن نیست.
وی با بیان اینکه در ایران قوانین محدودکننده اهدای عضو وجود دارد، گفت: با توجه به ارزش زیاد، حساس بودن اهدای عضو و همچنین توجه به بحث اخلاقی و شرعی این کار در ایران قوانین بسیار سختگیرانه‌ای به تصویب رسیده است، که یکی از آن‌ها تایید مرگ مغزی توسط ۴ پزشک مورد اعتماد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و در نهایت حضور نماینده پزشکی قانونی برای بررسی و تایید فرآیند مرگ مغزی است که تمام این مراحل نشان‌دهنده اهمیت کار و توجه به این مساله است.
حضرتی با بیان اینکه دریافت پیوند از افراد زنده تنها در خصوص کلیه مطرح است، افزود: در ایران نیز پیوند کلیه از شخص زنده زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام می‌شود و دهنده و گیرنده باید کلیه اطلاعات خود را در انجمن حمایت از بیماران کلیوی ثبت کنند؛ لذا به هر قیمتی نمی‌توان این کار را انجام داد. در واقع آگهی‌های این چنینی بر روی دیوار‌ها و ... نوعی کلاهبرداری محسوب می‌شود.
وی همچنین با اشاره به اینکه پیوند کبد از فرد زنده در شرایط بسیار خاصی انجام می‌شود، تصریح کرد: در این پیوند تنها بخشی از کبد قابل پیوند است که البته در بستگان درجه یک مثل پدر، مادر و فرزندان امکان‌پذیر است. پیوند بخشی از ریه نیز در تعدادی از کشور‌ها انجام می‌شود که در ایران تا به حال صورت نگرفته است.
حضرتی با بیان اینکه برخی شایعات فضای مجازی مبنی بر اینکه آگهی‌های فروش اعضایی همچون قلب، کبد و بافتی مثل قرینه یک انسان زنده ادعایی بیش نیستند، توضیح داد: اینکه افرادی چنین ادعا و تقاضا‌هایی دارند اصلا درست نیست و مجاز بر انجام چنین جراحی‌هایی حداقل از نظر قانونی و انسانی نیستیم. لازم به ذکر است که در هر بیمارستانی نیز پیوند اعضا انجام نمی‌شودو این امر در مراکز دولتی خاص و محدود با تجهیزات پیشرفته صورت می‌گیرد.
حضرتی با بیان اینکه تخصیص عضو یعنی اینکه چه عضوی به چه کسی پیوند شود بر طبق معیار‌هایی مثل گروه خونی، قد و وزن و ... است، گفت: این کار زیر نظر کامل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است و بدون در نظر گرفتن موارد فوق هیچ کس نمی‌تواند عضوی از بدنش را به دیگری بفروشد. نکته قابل توجه این است که اگر کسی بخواهد قلب، ریه و ... اعضای خود را بفروشد، مساوی با مرگ شخص بوده که این عملا امکان‌پذیر نیست.
رسالت واحد‌های فراهم‌آوری اعضای پیوندی
وی با اشاره به اینکه رسالت واحد‌های فراهم آوری اعضای پیوندی، اهدای عضو به افراد نیازمند عضو پیوندی است، توضیح داد: این کار تنها راه نجات جان بیمارانی است که درلیست انتظار بیماران پیوندی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستند.
حضرتی با بیان اینکه در این زمینه از رسانه‌ها انتظار می‌رود در خدمت علم باشند و هر امری خلاف قوانین را نشر ندهند و با احساسات مردم بازی نکنند، یادآور شد: وقتی برنامه‌ای در سطح رسانه ملی پخش می‌شود باید حتما قبل از انتشار با متخصصین این امر مشورت شود تا هر چه بیشتر و بهتر مانع ایجاد و انتشار باور‌های غلط شود.
جانشین هماهنگ کننده ارشد واحد فراهم آوری اعضا و نسوج پیوندی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری با ابراز تاسف از اینکه گاهی در برنامه‌های تلویزیونی دیده می‌شود که فردی ادعا می‌کند مرگ مغزی بوده، ولی زنده شده و اکنون به زندگی عادی برگشته است، خاطرنشان کرد: قطعا این فرد در وضعیت کما بوده است. اما این برداشت اشتباه موجب نگرانی خانواده‌ها و در نهایت عدم رضایت برای اهدای عضو از فرد مرگ مغزی خواهند شد؛ بنابراین باید دقت بیشتری صورت گیرد و مسئولان برنامه تلویزیونی بیشتر عواقب یک کلام را سنجیده تا از نشر اکاذیب جلوگیری و موجب افزایش و ترغیب مردم به اهدای عضو شوند.
