آیا ایران از تغییر بازار‌های مواد غذایی سود می‌برد؟

فرارو- در سال گذشته، ایران حدود ۳۰ میلیون تن کالا‌های اساسی به ارزش نزدیک به ۱۹ میلیارد دلار عمدتا گندم، ذرت، جو، دانه‌های روغنی، روغن خوراکی و کنجاله سویا را وارد کرد. این بخش عمده‌ای از کل ۵۲ میلیارد دلار واردات آن کشور را تشکیل می‌دهد.

به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، این اتکای بیش از حد به واردات خارجی مقام عالی رهبری را بر آن داشت تا در آخرین سخنرانی نوروزی‌شان به این موضوع بپردازند و در آن از وابستگی بخش کشاورزی به واردات ابراز تاسف کردند. ایشان خاطرنشان کردند: «کشور باید در محصولات اساسی غذایی مانند گندم، جو، ذرت، خوراک دام و دانه‌های روغنی به خودکفایی و امنیت کامل برسد».

با این وجود، ایران با مشکلات جدی خشکسالی و کمبود آب مواجه است و زمانی که با افزایش ناامنی غذایی جهانی به دلیل جنگ روسیه و اوکراین همراه شود هدف خودکفایی کشاورزی را در کوتاه مدت به یک کار دشوار تبدیل می‌کند. ایران با خرید میلیون‌ها تن گندم، جو و ذرت به بزرگترین واردکننده غلات روسیه تبدیل شده است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که ماه گذشته، وزارت کشاورزی ایران قراردادی را با مسکو برای واردات ۲۰ میلیون تن کالا‌های اساسی از جمله روغن خوراکی، گندم، جو و ذرت امضا کرد که این امر روابط دوجانبه بین دو کشور را بیش‌تر تقویت کرد.

بنا بر گزارش‌ها، تهران هم چنین در حال برنامه ریزی برای امضای قرارداد نفت در برابر خوراک دام با مسکو بود. با این وجود، روسیه پس از ممنوعیت موقت صادرات غلات به کشور‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا «برای محافظت از بازار مواد غذایی داخلی در میانه محدودیت‌های خارجی» با محدودیت‌های فزاینده‌ای مواجه شده است.

در اقدام محدودکننده دیگری، مسکو سهمیه صادرات غلات خود را ۱۱ میلیون تن از جمله هشت میلیون تن گندم برای دوره ۱۵ فوریه تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۲ میلادی تعیین کرده است.

اگرچه روسیه تامین کننده اصلی گندم ایران محسوب می‌شود، اما سایر بازار‌های بزرگ مانند ترکیه و مصر نیز به واردات از روسیه وابسته هستند.

پیامد‌های غیر منتظره

با افزایش قیمت گندم در سطح جهان، ایران با یک چالش دیگر مواجه است، زیرا اخیرا حذف یارانه ۴۲۰۰۰ ریالی بازای یک دلار را تصویب کرده است. در نتیجه، کالا‌های اساسی باید با نرخ ارز کنترل شده توسط بانک مرکزی که بیش از پنج برابر است وارد شوند.

این وضعیت می‌تواند پیامد‌های غیرمنتظره‌ای مانند اختلال در واردات، افزایش سرسام‌آور قیمت‌های داخلی و ناآرامی عمومی را به همراه داشته باشد. بنابراین، برای ایران ضروری است که مطمئن‌ترین منابع واردات از جمله از روسیه را تضمین کند.

تلاش‌های مسکو برای دلارزدایی از اقتصاد روسیه و تجارت خارجی فرصتی را برای ایران فراهم می‌کند تا تجارت کشاورزی خود را با روسیه تقویت کند. ایران و روسیه هم چنین به طور مشترک برای ایجاد سازوکاری به منظور محافظت از مبادلات تجاری و مالی در برابر تهدید تحریم‌ها کار کرده اند.

با این وجود، در نهایت اتکا به روسیه به معنای وابستگی نیست. معافیت تجارت مواد غذایی از تحریم‌های گسترده‌تر بر ایران آن کشور را قادر می‌سازد تا از سایر منابع وارداتی عمدتا در اروپا و آسیا برای تهیه غلات مورد نیاز خود انتخاب انجام دهد. علاوه بر این، تهران هم چنان خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی را امری جدی می‌داند و در گذشته خودکفایی گندم را جشن گرفته است.

دولت رئیسی اخیرا خرید گندم از کشاورزان ایرانی را با قیمت تضمینی نسبتا بالا تصویب کرد و با پیش بینی برداشت ۹ میلیون تن گندم در سال جاری این امر می‌تواند وابستگی آن کشور به واردات را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

نگرش محتاطانه ایران نسبت به واردات خارجی ناشی از تجربیات نامطلوب پیشین است. تحریم صادرات بنزین در نهایت آن کشور را به خودکفایی در تولید بنزین سوق داد. در عین حال، با واردات سالانه میلیارد‌ها دلار محصولات غذایی از روسیه، ایران فرصت‌های متقابل گسترده‌ای در بازار روسیه برای جبران واردات خود دارد. روسیه از سال ۲۰۱۴ میلادی واردات مواد غذایی از آمریکا و اروپا را به عنوان اقدام متقابلی در برابر تحریم‌ها ممنوع کرده و در بحبوحه تحریم‌های جدید بر سر حمله به اوکراین گزارش شده که مسکو «تماس‌های متعددی با ایران» در مورد واردات مواد غذایی داشته است.

ایران یک کشور چهار فصل است و میوه‌ها، سبزیجات و محصولات لبنی آن می‌تواند بخش قابل توجهی از بازار مواد غذایی روسیه را به خود اختصاص دهد.