آژیر خطر برای تخت جمشید

«تأثیر فرونشست‌ها بر دیواره‌های نقش رستم و سطح آبرفتی شرق محوطه باستانی تخت‌ جمشید کاملا مشهود است.»

روزنامه همشهری نوشت: ««فاجعه خشکسالی و بی‌آبی کشور را بیش از پیش جدی بگیریم.» این هشدار جدی را پایگاه میراث جهانی تخت‌ جمشید - پرسپولیس روز ۱۴ فروردین‌ماه با انتشار تصویری قدیمی از دشت‌های سرسبز منتهی به محوطه باستانی تخت‌ جمشید منتشر کرد.

اگر چه جزئیات بیشتری از دلیل انتشار چنین هشداری از سوی پایگاه میراث جهانی تخت‌ جمشید منتشر نشده اما ناگفته پیداست که وضعیت فرونشست‌های تخت‌ جمشید بحرانی‌تر از گذشته شده و با دو سال کم‌بارشی پی‌درپی در استان فارس و تعداد ۷۰ هزار چاه مجاز و غیر مجاز در حاشیه محوطه باستانی تخت‌ جمشید که سفره‌های آب زیرزمینی را برای کشت برنج در دشت‌های منتهی به تخت‌ جمشید تخلیه‌ می‌کنند، هشدار پایگاه میراث‌ جهانی تخت‌ جمشید حتی با خودداری از ذکر جزئیات بیشتر از تأثیر خشکسالی و فرونشست بر این محوطه باستانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو نیاز به توضیح بیشتر نداشته است.

پیگیری‌های همشهری از وضعیت بحران آب در اطراف تخت‌ جمشید مشخص کرد که امسال نیز با توجه به کاهش شدید بارندگی در استان فارس، سد درودزن در چند کیلومتری تخت جمشید که با ظرفیت آبگیری ۹۷۰ میلیون متر مکعب برای آبیاری ۴۰ هزار هکتار زمین کشاورزی احداث شد و اکنون مجبور به سیراب‌کردن ۱۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی شده است، حالا کمتر از یک‌سوم ظرفیت خود ذخیره آب دارد.

سد درودزن مجبور است ۹۰ درصد آب شرب شهرستان مرودشت و ۳۰ درصد آب شرب شیراز را هم تامین کند که حالا با کاهش ذخیره آبی سد اعلام شده است که امسال آب سد درودزن تنها برای مصرف آب شرب تخصیص خواهد یافت. ناظران میراث‌ فرهنگی معتقدند این خبر برای تخت‌ جمشید بسیار خبر تلخی است چون هزاران هکتار از زمین‌های اطراف تخت‌ جمشید به کشت آب‌بر برنج اختصاص یافته و هم‌اکنون زمین‌های وسیعی در انحصار کشت برنج است. بنابراین چاه‌های مجاز و غیر مجاز بیشتری در اطراف تخت‌ جمشید سر باز می‌کنند و با بلعیدن سفره‌های آب زیرزمینی برای سیراب‌کردن شالیزارهای برنج، پیشروی فرونشست به تخت‌ جمشید، نقش رستم و نقش رجب را افزایش می‌دهند.

هم‌اکنون ۳۰ هزار چاه مجاز و ۴۰ هزار چاه غیر مجاز در اطراف تخت‌ جمشید و محوطه‌های باستانی پیرامونی آن شناسایی شده است که برداشت آب از آنها فروریختن محوطه‌های باستانی ثبت جهانی شده متعلق به دوره هخامنشی ایران را در دشت مرودشت شدت می‌بخشد.

ناظران منابع آب به همشهری خبر داده‌اند که عمق برخی چاه‌های حفرشده در اطراف تخت‌ جمشید به حدود ۷۰۰ متر در برخی نقاط رسیده است. معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌ زیست، پیش‌تر و هنگامی که رئیس‌جمهوری قبل به تخت‌ جمشید سفر کرده بود، به خبرنگاران گفته بود که ۸۵درصد منابع آب زیرزمینی استان فارس خشکیده است و همان اتفاقی که برای دریاچه ارومیه افتاده است، در مورد منابع آب زیرزمینی استان فارس رخ داده است.

فاصله سد درودزن تا تخت‌ جمشید حدود ۵۰ کیلومتر است، رودخانه کر نیز خشک شده و حتی سد سیوند که آبگیری آن در دوره‌های گذشته به‌ دلیل تهدید آرامگاه کورش بسیار خبرساز شده بود، امروز به‌ طور کامل خشکیده است و آب در بساط ندارد.

وضعیت منابع آبی در اطراف محوطه میراث جهانی تخت‌ جمشید بسیار بحرانی است. با این حال کشاورزان در دشت مرودشت به‌شدت به کشت برنج روی آورده‌اند و این محصول آب‌بر و ناهمخوان با اقلیم فارس چنان درآمدزاست که کشاورزان حاضر هستند برای کشت برنج روزانه تا یک میلیون تومان دستمزد کارگر بپردازند؛ غافل از آن که بلعیدن منابع آب زیرزمینی در دشت مرودشت چه خساراتی بر میراث‌ جهانی تخت‌ جمشید وارد کرده است.

چندی پیش انتشار خبر رسیدن شکاف‌های ایجاد شده در تخت‌ جمشید به‌ دلیل فرونشست زمین و به ۱۰۰ متری صفه تخت‌ جمشید، مسئولان پایگاه میراث جهانی پارسه و پاسارگاد را با این استدلال که فرونشست‌های تخت جمشید به‌ دلیل آن که این محوطه بر یک بستر سنگی بنا شده است و تأثیری بر این میراث جهانی ندارد، به صرافت انداخت تا شکاف‌های ایجادشده را با خاک و شن و نخاله پر کنند؛ اقدامی که به‌ گفته کارشناسان زمین‌شناسی بی‌فایده و بدون تأثیر بود.

عبدالمجید اسدی، یک استاد زمین‌شناسی، پیش‌تر گفته بود که بر اساس مطالعات خود استدلال پایگاه میراث جهانی تخت‌ جمشید را قبول ندارد، چون شکاف‌ها فشار بیشتری به دامنه کوه وارد می‌کنند و باعث آسیب به سازه‌های تخت‌جمشید می‌شوند.

عزت‌الله رئیسی اردکانی، استاد زمین‌شناسی دانشگاه شیراز، از یک دهه قبل وضعیت فرونشست‌های تخت‌ جمشید را رصد کرده است و حتی طرحی برای همکاری سازمان زمین‌شناسی با پایگاه میراث جهانی تخت‌ جمشید را با هدف بررسی وضعیت فرونشست تخت‌ جمشید ارائه کرد که تا به امروز به نتیجه نرسیده است.

او به همشهری می‌گوید: فرونشست تخت‌ جمشید بسیار وسیع است و در نقش رستم نیز موجب شده تأثیر آن در ۲۰ سانتی‌متر از دیواره‌های نقش رستم مشاهده شود. شکاف‌های متعدد نیز در تخت‌ جمشید ایجاد شده است. دلیل اصلی هم پایین‌رفتن سطح سفره‌های آب زیرزمینی در منطقه است.

او می‌گوید: این استدلال که تخت‌جمشید در بستر سنگی احداث شده و فرونشست‌ها تأثیری بر آن ندارد، کاملا اشتباه است. شرق تخت‌ جمشید و صفه آن بر یک بستر آبرفتی احداث شده‌اند که فرونشست‌ها می‌تواند تأثیر مستقیم بر آنها بگذارد

او با اشاره به‌ وجود یک شکاف ۲۰۰متری در تخت‌ جمشید می‌گوید: این شکاف بر بستر آبرفتی تخت‌ جمشید ایجاد شده که حتی می‌تواند بستر آهکی تخت‌ جمشید را نیز به‌ دلیل جابه‌جایی بستر آبرفتی تحت‌ تأثیر قرار دهد؛ بنابراین بستر سنگی تخت‌ جمشید نیز در خطر است.‌»