تعداد تست‌های انجام شده کرونا در کشور آمار دقیقی ندارد، اما اگر همین ۶ میلیون و ۹۴۲ هزار و ۴۵۲ بیمار قطعی شناسایی شده که آمارش از سوی وزارت بهداشت اعلام می‌شود را با هزینه ۲۰۰ هزار تومان برای انجام هر تست درنظر بگیریم، عددی حدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان می‌شود که به دولت و بیمه‌ها تحمیل شده است. با اینکه مطالعات جهانی از تست‌گریزی واریانت‌های جدید کرونا و منطقی نبودن انجام تست برای جمعیت زیادی از مردم خبر می‌دهد، اما مردم همچنان به انجام تست‌های کرونا برای اطمینان از ابتلا به بیماری و حتی تعیین نوع واریانت ابتلایی خود اصرار دارند.
به گزارش همشهری، همه این‌ها درحالی است که براساس اعلام مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت به همشهری، تنها در هفته گذشته، ۶۰۰ هزار تست کرونا گرفته شده که با درنظر گرفتن هزینه ۲۰۰ هزار تومانی برای هر تست، تنها در یک هفته ۱۲۰ میلیارد تومان بابت تست‌گیری‌ها هزینه شده؛ یعنی به‌طورمیانگین روزانه، ۱۷ میلیارد تومان! هر چند که به‌گفته یکی از اعضای کمیته علمی کرونای وزارت بهداشت، روزانه نزدیک به ۱۰۰ هزار تست گرفته می‌شود؛ یعنی روزانه ۳۰ میلیارد تومان. این میزان هزینه برای تست‌گیری در شرایطی است که متخصصان معتقدند تا همین حالا سازوکار انجام تست‌ها نه‌تن‌ها در ایران که در بسیاری از کشور‌ها مناسب نبوده و نتوانسته منجر به جلوگیری از وقوع پیک‌ها و موج‌های شدید کرونا شود.
در چنین وضعیتی، در پیک اومیکرون در ایران و بسیاری از کشور‌ها روند تست‌گیری‌ها کاهش پیدا کرده؛ این در حالی است که براساس اعلام رسمی وزارت بهداشت، روزانه بین ۱۰ هزار تا ۲۰ هزار نفر به این ویروس مبتلا می‌شوند؛ هر چند که برای رسیدن به عدد واقعی باید این آمار را چندین برابر کرد؛ چراکه ۶۰ تا ۷۰ درصد افرادی که با علائم بیماری و سرماخوردگی به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند بدون تأیید تست، مبتلا به کرونا هستند و ۵۰ درصد تست‌های مراجعات سرپایی هم مثبت است. در چنین وضعیتی، مردم نسبت به فراهم نبودن انجام تست‌های رایگان و کم‌هزینه برای تشخیص ابتلا به دلتا و اومیکرون اعتراض دارند؛ درحالی‌که تفاوتی در روند درمانی آن‌ها وجود ندارد و در کنار آن، چالشی چندوجهی برای بیمه‌ها، کادر درمان و حتی وزارت بهداشت هم رقم خورده است؛ چراکه سازوکار درستی بر انجام تست‌ها وجود ندارد و هزینه‌های اقتصادی، رایگان نبودن تست‌ها، نبود نظارت بر انجام قرنطینه افراد تست مثبت، خطای بالای رپیدتست‌ها و به‌صرفه نبودن افزایش تست‌گیری در پیک‌ها باعث شده با وجود هزینه‌بری قابل توجه روزانه انجام تست‌ها همچنان پیک‌های متوالی در کشور و گردش بیماری شدت داشته باشد.
بسیاری از کشور‌ها تست‌های کرونا را رایگان انجام می‌دهند و در ایران هم براساس پروتکل تعیین شده از سوی وزارت بهداشت، انجام تست‌های کرونا برای افراد بیمه‌شده درصورت تشخیص و تأیید پزشک و مراکز درمانی رایگان است، اما تمرکزی بر انجام تست‌های انبوه در کشور وجود ندارد؛ آن هم درحالی‌که توان اقتصادی ایران به اندازه دیگر کشور‌ها نیست. به‌گفته علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور ایران، انجام تست‌گیری‌های رایگان و انبوه، وابسته به اقتصاد کشورهاست و باید با توجه به عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی و پزشکی و سنجش هزینه اثربخشی، تست انجام شود. به‌گفته او، تنها در کشور آلمان در برهه‌ای برای انجام تست‌های رایگان حدود ۱۰۰میلیون یورو هزینه شد. به هزینه‌بر بودن انجام تست‌های کرونا پیش از این مسعود یونسیان، عضو کمیته علمی کرونا هم اشاره کرده و گفته بود که برای انجام روزانه ۱۰۰ هزار تست در کشور ۳۰ میلیارد تومان هزینه می‌شود. به‌گفته او در پیک اومیکرون با وجود افزایش موارد ابتلا و شیوع گسترده بیماری، اما سیاست وزارت بهداشت افزایش تعداد تست‌های تشخیصی کرونا نیست: «شاید سیاست درست این باشد که روزانه درصدی از موارد ابتلا برای پایش وضعیت اپیدمی در کشور تست شوند. تست گرفتن از تعداد افراد زیاد در شرایطی که کشور محدودیت منابع دارد و تست‌ها هم هدفمند نیست، شاید سیاست درستی نباشد؛ آن هم درحالی‌که تصمیم کادر درمان برای درمان بیماران براساس نتیجه تست کرونا تغییری نمی‌کند؛ زیرا اگر تست فرد منفی باشد، اما علائم کرونا را داشته باشد، احتمال منفی کاذب بودن تست وجود دارد و اگر مثبت باشد هم درمان کرونا در موارد سرپایی و خفیف، درمان علامتی است.» مسعود مردانی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی هم پیش از این هزینه تست تشخیص سویه اومیکرون را ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان اعلام کرده بود. حالا به‌گفته مصطفی صالحی‌وزیری، رئیس آزمایشگاه مرجع کشوری کوویدـ١٩ انستیتوپاستور باید براساس سیاست کلی کشور میزان تست‌گیری‌ها افزایش پیدا کند. او می‌گوید: «این مسئله مستلزم تمرکز سیاست کلی کشور بر انجام تست‌های بیشتر است و اینکه پس از انجام تست، سایر اقدامات ما هم اهمیت خواهد داشت. ممکن است میلیون‌ها تست در روز بگیریم، اما آیا این شرایط وجود دارد که تمام مبتلایان قرنطینه شوند؟ هم‌اکنون بیشتر کشور‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که باید با کوویدـ۱۹ زندگی کنند و ما هم باید با این موضوع کنار بیاییم.» او از وجود ۵۰۰ آزمایشگاه فعال در کشور بعد از پاندمی کرونا خبر داده و گفته بود هم‌اکنون کشور ظرفیت انجام ۱۵۰هزار آزمایش روزانه را دارد و این ظرفیت قابل ارتقاست.
تنها در یک هفته گذشته، ۶۰۰ هزار تست گرفته شده است. این را سیامک سمیعی، مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت به همشهری می‌گوید و توضیح می‌دهد: «این عدد را بیشتر باید درنظر گرفت؛ چراکه جمع‌آوری اطلاعات از میزان تست‌ها از ۳ سامانه انجام می‌شود؛ سامانه اول پرونده الکترونیک سطح یک که متعلق به وزارت بهداشت است، سامانه دوم هم متعلق به مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر تحت عنوان سامانه کووید - ۱۹ است و سامانه سوم نیز CLIS متعلق به بخش خصوصی است و در نهایت تمام این اطلاعات در سامانه امید، مدیریت هوشمند کرونا گردآوری می‌شود. اما با توجه به روند ورود اطلاعات در سامانه CLIS به‌طور دقیق نمی‌توان عدد درستی از میزان تست‌ها را اعلام کرد.» به‌گفته سمیعی در بسیاری از شهر‌های کشور، غلبه سویه اومیکرون از ۹۵ درصد گذشته است و بیشتر تست‌های بررسی شده هم مثبت است: «با اینکه موارد ابتلا به دلتا هم‌اکنون بسیار نادر است، اما با توجه به غالب‌شدن سویه جدید نیازی به تست‌گیری‌های متفاوت برای تشخیص اومیکرون از دلتا نیست. مهم تشخیص ابتلا به کرونا و روند درمانی است. تشخیص اومیکرون در روز‌های ابتدایی ضرورت داشت تا پیشگیری‌ها زیاد شود. این اعتقاد سازمان بهداشت جهانی هم هست که در موارد اینچنینی نیاز به انجام تست‌های انبوه برای تشخیص سویه‌ها نیست؛ چراکه همین حالا هم بیش از ۵۰ درصد موارد تست‌های کرونای بیماران سرپایی هم مثبت می‌شود و این یعنی اینکه اگر ۲ بار آزمایش PCR انجام شود، میزان تست‌های مثبت به ۶۵ درصد هم می‌رسد؛ چراکه در برخی موارد با منفی کاذب هم مواجهیم.» به‌گفته او، در نظام سلامت زمانی که درباره آزمایش، دارو، رادیولوژی و... صحبت می‌شود باید هزینه‌های انجام دادن یا ندادن آن هم درنظر گرفته شود: «انجام آزمایش در شرایط اپیدمی برای تمام افراد از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست؛ چراکه نظارت جدی بر اجرای قرنطینه از سوی برخی افراد که تست مثبت داشتند هم وجود ندارد. آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که در موارد غیرضروری بدون انجام آزمایش افراد خود را ملزم به رعایت پروتکل‌های بهداشتی و قرنطینه‌ها کنند و یکی از مهم‌ترین نکات مثبت این وضعیت صرفه‌جویی در هزینه است.»
او همچنین در پاسخ به این سؤال که از ابتدای کرونا تا‌کنون چه میزان تست در کشور انجام شده است، می‌گوید: «ما ده‌ها میلیون تست در کشور انجام داده‌ایم، اما آمار دقیقی در این‌باره وجود ندارد؛ چراکه مکانیسم‌های مختلفی برای تامین کیت داشتیم. در برخی برهه‌ها به‌دلیل کمبود‌هایی که وجود داشت، خرید کیت از سوی خود دانشگاه‌های علوم‌پزشکی به‌صورت مجزا انجام می‌شد یا درباره آزمایشگاه‌های خصوصی ثبت انجام تست‌ها از زمستان سال گذشته آغاز شد و پیش از آن تعداد قابل‌توجهی تست انجام شده بود.» سمیعی همچنین درباره هزینه‌کرد انجام تست‌ها در کشور هم توضیح می‌دهد: «هزینه‌های انجام آزمایش‌های ملکولی قطعی و دقیق نیست، اما قابل توجه است و باید بدانیم که چه میزان از بودجه تنها صرف انجام آزمایش‌ها می‌شود. در این میان اگر تنها آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت مبنی بر شناسایی نزدیک به ۷ میلیون موارد قطعی مثبت آزمایش شده را حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد کل تست‌های انجام شده در کشور با هزینه ۲۰۰ هزار تومان رایگان برای حوزه سلامت و بیمه‌ها درنظر بگیریم، عدد قابل‌توجهی از هزینه‌های انجام‌شده برای تست‌ها به‌دست می‌آید که البته تقریبی است؛ چراکه مثلا در دی‌ماه تنها ۵ درصد تست‌ها مثبت می‌شد و اکنون این عدد به بیش از ۵۰ درصد رسیده است.» او همچنین می‌گوید: «انجام تست‌ها ضرورت دارد، اما نه در افراد دارای علامت و بهتر است برای کسانی انجام شود که علائم ندارند با هدف ردیابی تماس با افراد بیمار و قطع زنجیره بیماری. البته تمام دنیا در موضوع تست‌گیری ناموفق بوده‌اند؛ چرا که رفتار مردم و سیاستگذاران تابع نیاز‌ها بود و اکنون به اندازه هزینه‌ای که برای تست‌گیری‌ها شده، دستاورد مطلوب نداشتیم.» او همچنین در پاسخ به این سؤال که انجام آزمایش برای چه افرادی ضرورت دارد، هم می‌گوید: «توصیه سازمان بهداشت جهانی این است که تست‌ها را برای کسانی نگه دارید که در بیمارستان‌ها نیاز به نتیجه آزمایش دارند تا به‌درستی مدیریت شوند. کادر درمان و سلامت هم حتما باید صرف‌نظر از داشتن یا نداشتن آزمایش مورد بررسی قرار گیرند و حفاظت شوند؛ چراکه در ریسک ابتلا قرار دارند. همچنین باید تست‌ها را برای مکان‌هایی مثل کلاس، پادگان و... حفظ کنیم که اگر فردی مبتلا شد، تمام افراد در تماس با او آزمایش شده و به قرنطینه بروند.»
محمدرضا دهقانی، مسئول آزمایشگاه کرونای استان یزد هم به هزینه بالای انجام تست کرونا اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: «اگر همین حالا کیت‌های تولید داخل را نداشتیم مردم برای انجام تست‌ها باید هزینه‌های چندین برابری پرداخت می‌کردند و اگر قرار بر واردات این کیت‌ها بود، تمام آزمایشگاه‌ها ورشکست می‌شدند. همین حالا کشور‌های همسایه مبلغی حدود ۵۰ تا ۱۰۰ دلار برای تست می‌گیرند که چیزی حدود یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است، اما تعرفه دولتی هزینه تست‌ها در ایران حدود ۲۵۰ هزار تومان است و تقریبا ۷۰ درصد آن از سوی دولت پرداخت می‌شود.»
علی میلانی، اپیدمیولوژیست ساکن اسپانیا معتقد است که با توجه به تست‌گریزی واریانت اومیکرون و زیرسویه‌های آن تأکید چندانی بر تست‌گیری‌ها نیست. او به همشهری می‌گوید: «واریانت اومیکرون با چندین زیرسویه در کل جهان غالب شده است. مهم‌ترین زیرسویه‌ها BA۱ و BA۲ هستند که زیر سویه دوم ۳۰ درصد قدرت انتقال بیشتر دارد و به‌شدت در حال گسترش است. هم‌اکنون ۷۰ کشور دنیا درگیر BA۲ شده‌اند و در ۱۰ کشور هم به واریانت غالب تبدیل شده است. توجه به این زیرسویه جدید برای ایران با توجه به شیوع آن در پاکستان و هندوستان به‌دلیل روابط نزدیک، ارتباطات انسانی و پرواز‌ها اهمیت دارد.» به‌گفته این عضو انجمن ایمنی‌شناسی و آلرژی ایران، از طریق تست‌های آزمایشگاهی می‌توانستیم BA۱ بودن اومیکرون را به‌طور غیرمستقیم شناسایی کنیم، اما برای شناسایی BA۲ نمی‌توان از طریق PCR متوجه این زیرسویه شد و به همین دلیل لزوم انجام تست در افراد دارای علامت کاهش پیدا می‌کند: «با توجه به انتقال‌پذیری بالاتر این زیرسویه همان علائم بالینی برای اطمینان از ابتلا کفایت می‌کند، اما نکته مهم افراد بدون علامت هستند. در واریانت دلتا ۴۰ درصد افراد دارای علامت نبودند، اما در اومیکرون این عدد به ۷۰ درصد رسیده است و به همین دلیل داشتن کوچک‌ترین علائم هم بدون انجام تست ضرورت انجام قرنطینه را به‌وجود می‌آورد.» او تأکید می‌کند: «یادمان باشد که اکنون علائم بالینی به تست ارجحیت دارد و با توجه به تست‌گریزی واریانت جدید براساس تست دادن نمی‌توان آمار دقیق داشت. در این‌باره افراد دارای علامت خودشان را به‌مدت ۲ هفته قرنطینه کنند و پس از بهبودی و نداشتن علامت نیاز به انجام تست ندارند، اما افراد بدون علائم درصورت اطلاع از بیماری نیاز به قرنطینه یک‌هفته‌ای دارند و ملزم به انجام تست در پایان دوران قرنطینه هستند تا از منفی شدن کرونا اطمینان پیدا کنند. همچنین احتمال انتشار ویروس تا ۳هفته بعد از شروع علائم وجود دارد که پیک انتشار آن در ۲ هفته اول بعد از شروع علائم است؛ بنابراین افراد پس از پایان قرنطینه باید پروتکل‌های بهداشتی را به دقت اجرا کنند.»
