ترک قدرت با انبوهی موفقیت و اندکی ناکامی

«رهبر جهان آزاد»، «قدرتمندترین زن جهان» و «پرچمدار لیبرال‌دموکراسی» القابی است که به آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان داده‌اند؛ رهبری ۶۷‌ساله که پس از ۱۶ سال سرانجام امروز از قدرت کنار می‌رود.

تنها «بیسمارک» و «هلموت کوهل» در دورانی طولانی‌تر از آنگلا مرکل در آلمان قدرت را در دست داشتند. بیسمارک امپراتوری عظیمی ساخت و در دوران خود در قرن نوزدهم اولین سیستم بازنشستگی عمومی و مراقبت‌های بهداشتی در اروپا را در آلمان ایجاد کرد.

در دوره صدراعظمی هلموت کهل رویداد تاریخی اتحاد مجدد آلمان شرقی و غربی و فروپاشی بلوک شرق رقم خورد و با روند جایگزینی یورو به‌عنوان پول واحد اتحادیه اروپا با مارک آلمان موافقت کرد.

دستاورد‌های مرکل، اما کمی متعادل‌تر بود؛ او در ۱۶ سال صدارت خود مجموعه‌ای از بحران‌ها از بحران مالی و اقتصادی ۲۰۰۸ تا بحران پناه‌جویان و در‌نهایت همه گیری ناشی از شیوع ویروس کرونا را مدیریت کرد.

مرکل در مقایسه با رهبران پوپولیست قدرتمندی مانند دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده و بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، نماد یک رهبر محافظه‌کار معقول بود. با وجود این اولاف شولتس، جانشین مرکل، با مشکلات حل‌نشده بزرگی دست‌به‌گریبان خواهد بود.

با وجود توانایی‌های انکارنشدنی مرکل برای ایجاد روابط با کشور‌های دیگر، او به‌خوبی توانسته به کشورش و به اتحادیه اروپا به‌عنوان تأثیرگذارترین رهبر خدمت کند، اما دولت او در سطح ملی و بین‌المللی، غفلت‌های زیادی نیز داشته است و نمی‌توان تحسین از رهبری پیوسته او را با انتقاد‌ها و سرخوردگی‌های ناشی از نواقص او همراه نکرد.

اخیرا بخشی از یک برنامه گفتگو‌محور آلمانی که نخستین‌بار در سال ۱۹۹۷ پخش شده بود، دوباره در اینترنت دست‌به‌دست چرخید و سروصدا به پا کرد.

در این کلیپ آنگلا مرکل که آن زمان وزیر محیط زیست دولت هلموت کوهل بود، درباره ضرورت اقدامات فوری برای مقابله با روند سریع تغییرات آب‌و‌هوایی صحبت می‌کرد.

صدراعظم آلمان در بخشی از سخنانش می‌گوید که همتایان او با دقت گوش دهند که تأخیر در اقدام در زمینه چالش‌های آب‌و‌هوایی باعث افزایش هزینه‌ها خواهد شد. او هشدار می‌دهد که خطرات شکست در این زمینه شامل گرسنگی، خشک‌سالی و حرکت دسته‌جمعی پناهندگان به مناطق دیگر است.

این کلیپ در تضاد با چیزی است که ناظران در دوره ۱۶‌ساله صدراعظمی مرکل دیدند. از یک‌سو، او به‌عنوان یک سیاست‌مدار باهوش دارای توانایی درک مسائل پیچیده و پیش‌بینی پیامد‌های آنهاست.

اما از سوی دیگر او در تبدیل‌کردن این سخنان به عمل، قاطعیت چندانی نداشت. آلمان در قرن بیست‌و‌یکم، دی‌اکسید‌کربن بیشتری نسبت به سایر کشور‌های اتحادیه اروپا تولید کرده است و همچنان سوخت‌های فسیلی حدود ۴۴ درصد برق مورد نیاز آلمان را تأمین می‌کنند.

مرکل در واکنش به انتشار مجدد این کلیپ و در آخرین کنفرانس مطبوعاتی سالانه‌اش اعتراف کرد که در این سال‌ها در زمینه مسائل مربوط به تغییرات اقلیمی به اندازه کافی قاطع عمل نکرده است.

وابستگی به چین

یکی از چالش‌هایی که مخالفان و منتقدان مرکل با سیاست خارجی و اقتصادی او داشتند، وابسته‌کردن آلمان به چین بود. براساس آمار‌هایی که نیویورک‌تایمز منتشر کرده رشد اقتصادی سریع آلمان در دوران صدراعظمی مرکل تا حد زیادی نتیجه گسترش تجارت با چین بود.

اما چین به طور فزاینده‌ای در زمینه‌هایی مانند ماشین‌آلات صنعتی و خودرو‌های برقی به رقیبی جهانی و سطح بالا تبدیل شده است؛ در‌حالی‌که آلمان در زمینه آموزش و فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و خودرو‌های برقی سرمایه گذاری کافی نکرده و از چین عقب افتاده است.

در حوزه انرژی هم چالش‌های زیادی پیش‌روی آلمان قرار دارد. مردم این کشور یکی از بالاترین قیمت‌های انرژی را در جهان می‌پردازند، زیرا مرکل فشار آورد تا نیروگاه‌های هسته‌ای خود را تعطیل کند، بدون اینکه شبکه منابع انرژی تجدیدپذیر این کشور را به اندازه کافی برای پوشش کسری حاصل از تعطیلی نیروگاه‌ها گسترش دهد.

«گونتر ولف» مدیر مؤسسه تحقیقاتی بروگل در بروکسل به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «تبعات این کم‌کاری در ۱۰ سال آینده گریبان آلمان را خواهد گرفت».

هرگز فشار زیادی به مرکل درباره سیاست‌های اساسی اقتصادی وارد نشد، زیرا اقتصاد آلمان در دوران تصدی‌اش رونق گرفته است. آلمان از این همه‌گیری کرونا سریع‌تر از سایر کشور‌های اروپایی مانند فرانسه یا ایتالیا نجات یافته است، اما از طرف دیگر این همه‌گیری وابستگی اقتصادی آلمان به چین را نیز آشکارتر کرده است.

در سال ۲۰۰۵، چین بخشی از صادرات آلمان را به خود اختصاص داده بود. اما سال گذشته از ایالات متحده به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری آلمان پیشی گرفت.

چین در‌حال‌حاضر بزرگ‌ترین بازار خودروسازان مطرح آلمان است. در‌همین‌حال مرکل تأکید اولیه خود بر حقوق بشر را در روابط خود با دولت چین کنار گذاشت و در عوض روابط اقتصادی عمیق‌تر را تشویق کرد.

او میزبان رهبران چینی در برلین بود و اغلب همراه با مدیران تجاری آلمانی۱۲ بار به پکن و دیگر شهر‌های چین سفر کرد. نزدیکی و وابستگی اقتصادی آلمان با چین این کشور را بیش‌از‌پیش در معرض فشار شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین قرار داده است.

در اواخر سال گذشته، در‌حالی‌که آلمان به طور رسمی دستور کار اتحادیه اروپا را تعیین می‌کرد، مرکل و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه حتی با وجود اعتراضات دولت در حال شکل‌گیری جو بایدن در واشنگتن، توافق‌نامه سرمایه‌گذاری با چین را امضا کردند و تا حد زیادی سایر متحدان اروپایی را دور زدند.

چشم‌انداز آینده

مرکل در حالی امروز قدرت را ترک می‌کند که نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد آلمان از نظر اقتصادی آسیب‌پذیر شده است، رقابت پذیری خود را از دست داده و برای آینده‌ای که بر اساس فناوری و رقابت بین ایالات متحده و چین شکل گرفته است، آمادگی ندارد.

با وجود همه اینها، مرکل محبوب‌ترین رهبر سیاسی در آلمان محسوب می‌شود و نمی‌توان گفت که قطعا مردم آلمان خواهان تغییرات هستند.

بیش از دوسوم آلمانی‌ها می‌گویند وضعیت اقتصادی آن‌ها خوب است. تغییر در افکار عمومی آلمان به کندی اعمال می‌شود و به‌سختی قابل‌تشخیص است. با‌این‌حال در تازه‌ترین نظرسنجی‌ها حدود ۵۲ درصد آلمانی‌ها اعتقاد دارند که دوران طلایی این کشور گذشته است و تنها ۱۹ درصد سال‌های پیش‌رو را بهتر از سال‌های گذشته می‌دانند.

با تمام نقد‌هایی که به عملکرد ۱۶‌ساله مرکل می‌شود، باید جایگاه آلمان را در میان دیگر کشور‌های اروپایی مورد قضاوت قرار داد. از نظر سیاسی، آلمان جزیره ثبات در جهانی پراز تنش و تلاطم است.

اگرچه از امروز حزب و رهبر جدیدی در برلین بر سر کار خواهد آمد، اما هیچ‌یک از احزابی که دولت ائتلافی را تشکیل داده‌اند، بر سر اصولی مانند اقتصاد بازار یا تعهد به اتحادیه اروپا اختلاف‌نظر ندارند.

اما در فرانسه ممکن است در انتخابات سال آینده ریاست‌جمهوری مارین لوپن افراط‌گرا بر سر کار بیاید و تمام مناسبات با اتحادیه اروپا را تغییر دهد، اما هر تحولی که در دیگر کشور‌های اروپایی رخ دهد، این واقعیت تغییر نخواهد کرد که آلمان بدون مرکل نیز همچنان مهم‌ترین قدرت در اروپاست.

هشت وزارتخانه در دستان ۸ زن

اولاف شولتس، صدراعظم جدید آلمان، هفت وزیر عضو حزب سوسیال‌دموکرات را به رسانه‌ها معرفی کرد که پنج نفر از آنان را زنان تشکیل می‌دهند.

پیش‌تر دو حزب سبز‌ها و دموکرات آزاد به ترتیب پنج و چهار وزیر منتخب خود برای دولت ائتلافی را معرفی کرده بودند. در مجموع هشت وزارتخانه از ۱۶ وزارتخانه آلمان به زنان سپرده شده است.

با اعلام اسامی وزیران منتخب حزب سوسیال‌دموکرات ترکیب دولت جدید آلمان نهایی شد و اولاف شولتس می‌تواند امروز همراه با کابینه خود در برابر مجلس فدرال آلمان سوگند، یاد کند. او هنگام معرفی کابینه خود از اینکه نیمی از وزیران را زنان تشکیل می‌دهند ابراز شادمانی کرد.

وزیران جدید عبارت‌اند از کارل لاوترباخ وزیر بهداری، نانسی فیزر وزیر داخله و میهن، کریستیانه لامبرشت وزیر دفاع، کلارا گیویتس وزیر مسکن و ساختمان، سونیا شولتسه وزیر همکاری‌های اقتصادی و کمک‌های عمرانی. هوبرتوس هایل وزیر کار و امور اجتماعی در دولت چهارم مرکل از حزب سوسیال‌دموکرات در سمت خود ابقا شد.

در این ترکیب خانم آنالنا بائربوک رقیب شولتس در انتخابات پارلمانی به‌عنوان وزیر خارجه، روبرت هابک، رئیس حزب به‌عنوان وزیر اقتصاد و حفاظت از محیط زیست، خانم آنه اشپیگل به‌عنوان وزیر خانواده و چم اوردمیر سیاست‌مدار ترک‌تبار به‌عنوان وزیر کشاورزی برگزیده شدند.

اما ترکیب دولت جدید در میان خارجی‌تباران آلمان منتقدان زیادی دارد. آن‌ها می‌گویند در حالی که بیش از ۲۰ درصد جمعیت فعلی آلمان را خارجی‌ها و خارجی‌تباران تشکیل می‌دهند، باید تعداد وزیران دولت و نمایندگان مجلس متناسب با این رقم باشد.

در دوره اخیر مجلس فدرال آلمان از میان ۷۳۶ کرسی ۱۱ درصد یعنی ۸۳ کرسی به نمایندگان خارجی‌تبار اختصاص یافته است و شش ایرانی‌تبار نیز در میان این نمایندگان هستند.

ترکیب دولت جدید آلمان در شرایطی اعلام می‌شود که آلمان به‌سختی درگیر مشکل دور چهارم کروناست و بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند که مردم این کشور زمستان بسیار سختی را در پیش دارند.

صدراعظم سوسیال‌دموکرات جدید آلمان امیدوار است با گماشتن کارل لاوترباخ، سخنگوی سیاست درمانی و اجتماعی فراکسیون حزب خود در مجلس فدرال بتواند این بحران بزرگ را از سر بگذراند.