آیا آنکارا شریک مطمئنی برای مسکو است؟

احمد وخشیته -استادیار دانشگاه دوستی ملل روسیه؛ چند روز بیشتر از بازگشت رجب اردوغان از هفتاد‌و‌ششمین مجمع عمومی سازمان ملل نگذشته بود که رئیس‌جمهوری ترکیه هفته گذشته طی سفر کاری رهسپار روسیه شد تا با همتای روس خود در سوچی دیدار و گفت‌وگو کند.

موضوع این نشست و محور گفت‌وگو به طور مشخص از پیش اعلام نشد و دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در پاسخ به خبرنگاران گفت که ولادیمیر پوتین و اردوغان همواره صحبت‌های زیادی برای گفتن دارند که از روابط دوجانبه آغاز می‌شود و به موضوعات متنوعی می‌رسد؛ با این وجود کمی بعدتر پسکوف در گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی «روسیه ۱» تأکید کرد که موضوع ادلب در دستور کار رؤسای جمهور روسیه و ترکیه قرار دارد.

یک بام و دو هوای آنکارا در رفتار با روسیه

روابط آنکارا و مسکو پس از سال ۲۰۱۵ شیب صعودی گرفته است و علاوه بر افزایش تراز تجاری دو کشور، همگرایی سیاسی میان این عضو ناتو با روسیه نیز پررنگ شده است؛ اما ترکیه چگونه توانسته است در ساحل توفانی میان روسیه و آمریکا این‌طور ماهیگیری کند که نه تنها از همکاری با طرفین سود ببرد؛ بلکه به واسطه رقابتی که میان مسکو و واشنگتن وجود دارد، حتی گاهی از بهره مضاعف نیز برخوردار شود.

چند روز پیش‌تر از سفر اردوغان به روسیه و هم‌زمان با اعلام نتایج انتخابات پارلمانی در روسیه که با اما و اگرهای غرب روبه‌رو شد، آنکارا رأی‌گیری پارلمانی روسیه در شبه‌جزیره کریمه را غیرقانونی و نامشروع خواند و مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه صراحتا اعلام کرد که برگزاری انتخابات دومای دولتی روسیه در کریمه قانونی نیست و تأکید داشت که کشورش الحاق مجدد کریمه به روسیه را به رسمیت نمی‌شناسد. موضوعی که البته با واکنش سخنگوی کرملین روبه‌رو شد و پسکوف از گفته‌های او ابراز تأسف کرد و گفت که ما چنین اظهاراتی را نمی‌پذیریم و به «همکاران» ترک خود اعلام می‌کنیم و امیدواریم که موضع آنها تغییر کند.

نکته قابل تأمل اینجاست که معمولا هنگامی که مقدمات سفر سران کشورها در حال انجام است، بیش از هر زمان دیگری دولت‌ها رویکرد ایجابی به روابط دوجانبه دارند اما چه می‌شود که ترکیه مدلی متفاوت را پیش می‌گیرد و انگشت خود را به روی خط قرمز این سال‌های روسیه، یعنی کریمه می‌گذارد و یا از سوی دیگر، وزیر خارجه ترکیه در دیدار با همتای اوکراینی خود، از گسترش همکاری بین نیرو‌های دریایی دو کشور با تأکید بر اجرای استانداردهای ناتو سخن می‌گوید و به عزم آنکارا برای افزایش توان دفاعی و سازگاری نظامی اوکراین با ناتو اشاره می‌کند.

موضوعی که این بار هم با واکنش مسکو روبه‌رو می‌شود و پسکوف در پاسخ به این دیدار و صحبت‌های انجام‌شده به موقعیت اوکراین در جنوب شرقی روسی اشاره و تأکید می‌کند که مطمئنا روسیه تمایلی ندارد چنین سیستم‌های تسلیحاتی در اوکراین مورد استفاده قرار بگیرد. سخنگوی کرملین معتقد است که تسلیحات فروخته‌شده آنکارا به اوکراین، علیه مخالفان دولت کی‌یف استفاده می‌شود و مسکو به هیچ عنوان چنین موضوعی را نمی‌خواهد.

اما این فقط یک روی سکه است و آنکارا اگرچه دست روی نقطه حساس روسیه در خارج نزدیک این کشور می‌گذارد، اما از طرفی رویکرد دیگری نیز دارد: اردوغان به مسکو می‌آید، روسیه را کشور دوست می‌خواند و اشاره می‌کند که به دنبال تقویت روابط با روسیه هستیم و انتظارات متفاوتی از پوتین داریم و در رویکردی تقابلی با واشنگتن در مسکو اعلام می‌کند که آمریکا در حال حاضر بیش از حد از سازمان‌های تروریستی حمایت می‌کند و پس از این دیدار در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک‌تایمز از تصمیم آنکارا برای خرید سری دوم سامانه اس۴۰۰ سخن می‌گوید و معتقد است که اگر واشنگتن سامانه پاتریوت را به ترکیه فروخته بود، او ناچار نبود که از روسیه اس ۴۰۰ خریداری کند.

همه چیز مشخص است؛ ترکیه در دریای متلاطم رقابت میان مسکو و واشنگتن موازنه مثبت پیش گرفته است و یک راهنما به سمت آمریکا و ناتو می‌زند تا چانه‌زنی خود با مسکو را افزایش دهد و چراغی به سمت روسیه روشن می‌کند تا حمایت واشنگتن نسبت به خود را برانگیزد.

در این میان اما یک نکته به خوبی مشخص است: ترکیه عضو ناتو است و اردوغان سرشار از بلندپروازی و رفتار او طی چند سال اخیر در بحران‌های مختلف منطقه‌ای از جمله بحران سوریه و همچنین بحران قره‌باغ نشان داده است که این کشور تنها به دنبال منافع بلندپروازانه خویش است. با این وجود کرملین با تأمل بر این ملاحظات تلاش دارد به واسطه گسترش روابط تجاری با ترکیه، رفتار آنکارا را کنترل و بلندپروازی‌هایش را تا حد امکان مهار کند تا در بحران‌های سوریه، قره‌باغ و اوکراین برای مسکو هزینه‌تراشی نکند.

منبع: روزنامه شرق