اثر تغییر اقلیم بر پرآب‌ترین استان ایران؛ مازندران

مهدی زارع؛ مازندران به علت کاهش نزولات آسمانی و افزایش دمای هوا در این سال‌ها با معضل جدی کمبود آب مواجه است. در بازه زمانی اول مهر ۱۳۹۹ لغایت ۳۱ فروردین ۱۴۰۰ بر اساس شاخص بارش و تبخیر استاندارد طی سال آبی ۹۹ – ۱۴۰۰ حدود ۲۲درصد مساحت استان با خشکسالی خفیف، حدود ۱۸درصد با خشکسالی متوسط، حدود ۱۱درصد با خشکسالی شدید و حدود ۹درصد با خشکسالی بسیار شدید رو‌به‌رو بوده است.

همچنین در این مدت حدود ۳۱درصد از مساحت مازندران با شرایط نرمال مواجه بود، حدود ۷ درصد ترسالی خفیف داشت و حدود ۲درصد هم ترسالی متوسط را تجربه کرده است.

این خشکسالی‌ها روی زیستگاه پرندگان و موجودات آبزی اثر‌های مخربی دارد. ایجاد سد‌ها روی رودخانه‌ها نه تنها مشکل کم آبی منطقه را حل نکرد، بلکه موجب خشک کردن آب بندان‌های منتهی به رودخانه‌ها و تخریب جنگل‌ها یا روستا‌های قدیمی شده است. سیلاب ۹ شهریور ۱۳۹۷ در گزنک به دلیل آب شدن یخ‌های دره یخار در ضلع شمال شرقی کوه دماوند اتفاق افتاد.

یخچال یخار در شمال شرق قله دماوند، در منطقه بایجان، با شیب تند و دارای قندیل‌های یخی آویزان است. که طول برخی از آن‌ها به بیش از ۵۰ متر می‌رسد. این یخچال با مساحت تقریبی ۲ کیلومتر مربع حدودا از ارتفاع ۴۵۰۰ متر از سطح دریا شروع و تا ارتفاع ۵۶۰۰ متر ختم می‌شود. قسمت بالایی آن به بام برفی یا بام یخی مشهور است.

رودخانه هراز که سرچشمه اصلی‌اش قله پالون گردن در البرز مرکزی، در غرب بلده نور است,، اما شعبه‌هایی نیز از یخچال‌های شمالی و شمال شرقی کوه دماوند سیراب می‌شود. مردم ساکن در دامنه‌های کوهستانی بخشی از آب مورد نیاز خود را از رودخانه‌هایی تامین می‌کنند که سرچشمه آن‌ها یخچال‌ها و یخار‌های در حال ذوب شدن کوه‌ها هستند.

عمده این یخچال‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی در طول قرن حاضر ذوب شده‌اند و به تدریج بخش قابل‌توجهی از این منابع آبی نیز از بین رفته و می‌رود. اثر ذوب برف بر سیلاب احتمالی، عمدتا در بهار و تابستان، باعث نگرانی بسیاری از مردم ساکن در داخل و مجاورت دره‌های حاشیه ارتفاعات یخچالی در سراسر جهان می‌شود. علاوه بر سیل، ذوب سریع برف می‌تواند باعث زمین‌لغزش شود. در مناطق کوهستانی ذوب برف جزو اصلی رواناب است. در ترکیب با شرایط آب و هوایی مانند بارندگی شدید در محل ذوب برف، ممکن است سیلاب به راه بیفتد.

در سوییس از پیش‌بینی ذوب برف به عنوان ابزاری برای هشدار سیلاب محتمل و پیش‌بینی رواناب ذوب برف استفاده می‌شود. کاهش یخچال‌های طبیعی یکی از مستقیم‌ترین پیامد‌های گرم شدن کره زمین و یکی از شاخص‌های کلیدی تغییرات آب و هوا است. اگرچه نویسندگان علت ذوب یخچال طبیعی را مطالعه نکرده‌اند، اما نشان داده‌اند مناطقی که یخچال‌ها کوچک شده‌اند تغییراتی را در بارش و دمای درازمدت تجربه کرده‌اند که با تغییرات آب و هوا سازگار است.

منبع: روزنامه اعتماد