(تصاویر) ساخت و ساز در حریم محوطه‌ باستانی دارابگرد

فرارو- پیمان خراسانی؛ شهر باستانی دارابگرد، یکی از کهن‌ترین شهر‌های ایران و نخستین مقر فرمانروایی شاهنشاهی ساسانی، با گذشت بیش از هزار و هفتصد سال، این روز‌ها مورد تعرض و ساخت و ساز غیرقانونی اداره اوقاف داراب قرار گرفته است.

دارابگرد، شهری دایره‌ای با حدود ۲۳۵ هکتار مساحت، در ۹ کیلومتری جنوب غربی داراب فارس قرار دارد. این شهر که احداث آن را به پادشاه اسطوره‌ای "داراب شاه" منتسب می‌دارند، در دوره ساسانیان و اسلامی مرکز کوره دارابگرد بوده است. دارابگرد به معنای شهری است که داراب بنا کرد. واژه "گرد" به معنای ساختن است. اما برخی این واژه را شهر معنا می‌کنند، یعنی "شهر داراب". عده‌ای معتقدند که داراب وقتی این شهر را به صورت مدور ساخت، آن را دارابگرد نام نهاد. حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز این موضوع را در بیت زیبایی از شاهنامه به نظم در آورده است: "چو دیوار شهر اندر آورد گرد ورا نام کردند دارابگرد"

به عقیده گیرشمن، شهر باستانی دارابگرد در دوره اشکانیان ساخته شده است. کوره دارابگرد از کوره‌های نیمه مستقل ایالت پارس در دوره اشکانیان بود که آخرین حکمران آن، قبل از اردشیر پاپکان ساسانی، شخصی به نام "بیری" یا "تیری" بوده است. گویند که اردشیر موسس سلسله ساسانی، از هفت سالگی نزد "تیری" پرورش و آموزش دیده بود.

پس از مرگ "تیری"، پاپک، پدر اردشیر، که آن زمان حاکم استخر بود، منصب ارگبدی دارابگرد را برای اردشیر گرفت. اردشیر از همین شهر است که بر علیه سلسله اشکانی شورید و شاه اشکانی را از منصب قدرت بیرون کرد. به همین خاطر است که دارابگرد را نخستین مقر فرمانروایی شاهنشاهی ساسانی می‌دانند. اکنون آثار زیادی از معماری شهر دارابگرد، جز دیوار مدور گلی، قسمتی از پل‌های ورودی، دروازه و شبکه آبرسانی، باقی نمانده است.

چرا که طبق گفته تاریخ‌نویسان، بنا‌های این شهر بیشتر از گل، چینه و خشت بوده است. به طور کلی، شهر شامل سه قسمت اصلی، استحکامات دفاعی (دیوار بلند گلی و خندق)، بخش مسکونی (سیستم‌های ارتباطی شامل دروازه‌ها و خیابان‌های اصلی، مناطق مسکونی، صنعتی و مذهبی چهارگانه در حد فاصل خیابان‌های اصلی شهر، شبکه‌های آب رسانی) و سپس قلعه یا کهندژ است. دوره اوج قدرت و رونق شهر دارابگرد در زمان ساسانیان بود و سپس، سلجوقیان روزگاری را در این شهر سپری کردند.

دوره ایلخانیان آخرین دوره سکونت در دارابگرد است. طبق گفته مورخان و باستان‌شناسان، استقرار در دارابگرد، پس از ورود مسلمانان به شهر، به خارج از دروازه‌ها هدایت شد. وجود تپه‌های کوچک و بزرگ و انبوهی از سفال‌های دوران‌های مختلف، به خصوص دوره اسلامی در خارج از شهر، دلیلی بر این ادعا است. همچنین، آرامگاهی در حاشیه غربی شهر دارابگرد وجود دارد که به زیارتگاه دحیا معروف است. دحیه کلبی از اصحاب پیامبر اسلام بوده که در زمان امام حسن مجتبی (ع) برای جمع‌آوری خراج به دارابگرد سفر کرد. او به عنوان نماینده امام حسن (ع) پس از بازگشت، در نزدیکی شهر دارابگرد شهید و به خاک سپرده شدند.

شهر باستانی دارابگرد در تاریخ ۲۴ شهریور سال ۱۳۱۰ به شماره ۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. اکنون با گذشت ۹۰ سال از ثبت ملی شدنش، روزگار اندوه‌باری را سپری می‌کند و در بدترین شرایط حفاظتی به سر می‌برد. مدتی کشاورزان در حریم درجه یک این محوطه، به کشت و زرع می‌پرداختند؛ حال، حفاران غیر مجاز و سودجویان با خیال دستیابی به گنج در جای جای این محوطه باستانی چاه‌ها و حفره‌هایی ایجاد کردند که خود زخمی عمیق بر پیکر این شهر پر رمز و راز باستانی است.

اما معضلات این محوطه تاریخی به همین دو خلاصه نمی‌شود: رها سازی انبوهی از زباله‌ها و پسامد‌های ساختمانی در خندق، پیست‌های موتور سواری روی باروی شهر، خاکسپاری مردگان روستای همجوار در حریم محوطه، ورود ماشین‌ها به داخل محوطه، فرونشست‌های زمین بر اثر خشکسالی‌ها و برداشت بی‌رویه آب از چاه‌های اطراف، همه بخشی از مشکلاتی است که شهر باستانی دارابگرد را رو به نابودی کشانده است.

حال، اداره اوقاف نیز به بهانه ساخت آشپزخانه مرتبط با آرامگاه دحیه کلبی انصاری (ع)، دست به ساخت و ساز زده است. اداره‌ای که همین چند سال پیش نیز، مسجد تاریخی شهر داراب را با خاک یکسان کرد. اما آنچه از شواهد روشن است، این ساخت و ساز‌ها تنها به فضای آشپزخانه ختم نمی‌شود! با اینکه با پیگیری‌های اداره میراث فرهنگی و گردشگری داراب، جلوی ادامه پروژه گرفته شد، اما داغ آن همچنان بر بستر خاک باستانی این شهر تاریخی بر جای مانده است.

آرامگاهی که در سال، جز تعداد معدودی زائر ندارد، آیا به چنین فضای بزرگی به عنوان آشپزخانه نیاز است؟ اگر چه ساخت و ساز، تغییر و توسعه در اماکن تاریخی و ثبتی طبق ماده ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی ممنوع و جرم محسوب می‌شود، اما به نظر می‌رسد که روند ساخت آشپزخانه پس از مدتی مجددا ادامه یابد؛ لذا مسئولان مربوطه برای حل این معضل و مشکلات، چاره‌ای بیندیشند تا این شهر باستانی ارزشمند را از تخریب دور کرده و مسیر آن برای مطالعات گسترده، معرفی بیشتر و ثبت جهانی هموار شود.