امید به احیای توافق هسته‌ای ایران با ۱+۵ (ترکیب اولیه در جولای ۲۰۱۵) اندک‌اندک کمرنگ شده است. درست در روز‌هایی که گفته می‌شد ایران و ایالات متحده بیش از هر زمان به بازگشت به اجرای تعهدات هسته‌ای نزدیک شده‌اند، تهران و واشنگتن مسوولیت اتخاذ تصمیم سخت را بر عهده دیگری می‌گذارند.
اعتماد در ادامه نوشت: ششمین دور رایزنی‌ها میان ایران و ۱+۴ و ایالات متحده امریکا فعلا به آخرین دور این رایزنی‌ها تبدیل شده و به نظر می‌رسد که دورنمایی هم برای آغاز دور هفتم وجود ندارد. روند احیای برجام در حالی به شکل تعلیق درآمده که کم و بیش همه از چند و، چون اختلاف‌های باقیمانده اطلاع دارند. تهران با در اختیار داشتن تجربه خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای در ماه مه سال ۲۰۱۸ از تیم جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا تضمین می‌خواهد و امریکا نیز از غیرممکن بودن ارایه چنین تضمینی سخن می‌گوید.
همزمان برخی منابع از وجود اختلاف میان تهران و واشنگتن درباره زمان مورد نیاز برای راستی‌آزمایی بازگشت امریکا به برجام و همچنین لیست تحریم‌هایی که ایران خواهان رفع آنهاست، سخن می‌گویند.
تلاش برای احیای برجام از بیست فروردین ماه در پایتخت اتریش آغاز شد و زمانی که طرف‌های مذاکره‌کننده ۵ دور از مذاکرات را پیش بردند همگی متفق‌القول این نوید را به رسانه‌ها دادند که احیای برجام بسیار نزدیک است. هیات مذاکره‌کننده ایران از ابتدای آغاز روند جدید وین برای احیای برجام تاکید داشت که نه تن به مذاکرات فرسایشی می‌دهد و نه برای رسیدن به توافق عجله دارد.
همزمان عباس عراقچی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران تاکید داشت که برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران در پایان خردادماه و نتیجه این انتخابات تاثیری بر روند مذاکرات نخواهد گذاشت. جمله‌ای که امروز با توجه به توقف مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده برای احیای برجام پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات در ایران و تشکیل کمیته‌ای متشکل از نمایندگان مجلس و نمایندگان دولت جدید، باور آن برای عموم آسان نخواهد بود.
در حالی که ایران می‌گوید رایزنی‌های داخلی برای رسیدن به یک چارچوب مذاکراتی جهت بازگشت به روند وین ادامه دارد، کشور‌های روسیه، چین، آلمان و فرانسه در چند روز اخیر نسبت به طولانی شدن تعلیق مذاکرات و فاصله زمانی میان دور ششم و هفتم هشدار دادند.
به گفته دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه، «امانوئل ماکرون» رییس‌جمهور فرانسه، «آنگل مرکل» صدراعظم آلمان و «شی جی پینگ» رییس‌جمهور چین در گفت‌وگوی تلفنی از طرف‌های حاضر در مذاکرات جاری در وین برای احیای برجام خواستند «پنجره فرصت» موجود برای رسیدن به توافق در این خصوص را مغتنم بشمرند.
یک مقام ارشد فرانسوی نیز می‌گوید که سران فرانسه، آلمان و چین در مورد لزوم پیشبرد مذاکرات برای دستیابی به توافق در اسرع وقت تاکید کردند. در تحولی جداگانه، «هایکو ماس»، وزیر خارجه آلمان که نسبت به ادامه روند وین خوش‌بین است، می‌گوید فکر می‌کند توافق بر سر برجام طی هفته‌های آینده حاصل خواهد شد. با وجود این خوش‌بینی و تلاش‌ها برای حفظ فرصت‌های دیپلماتیک، گذر زمان به نفع روند احیای برجام نیست و این نکته‌ای است که در سخنان یک مقام ارشد اروپایی که با خبرنگار الجزیره صحبت کرده نیز به چشم می‌خورد.
این مقام ارشد اروپایی درباره چالش‌های پیش روی احیای برجام می‌گوید: «پرونده هسته‌ای ایران با چالش‌هایی مواجه است، اما امکان رسیدن به توافق در پایان وجود دارد. ارایه ضمانت‌های سیاسی و قانونی به تهران سخت است و این خواسته غیر قابل تحقق است. واشنگتن اراده صادقانه‌ای برای رسیدن به توافق با تهران بر اساس چارچوبی معین و نه به هر بهایی دارد.»
پیروزی ابراهیم رییسی در انتخابات اخیر ایران، گمانه‌زنی درباره فرجام برجام را به یکی از اصلی‌ترین سوژه‌های رسانه‌ای تبدیل کرده است. برهمین اساس در نخستین نشست خبری ابراهیم رییسی نیز بیشترین پرسش‌ها به رویکرد او در قبال برجام اختصاص داشت.
رییسی در این نشست خبری چندبار از بر لزوم بازگشت امریکا به اجرای تعهداتش برای اجرای برجام تاکید کرد. در حالی که قریب به یک ماه تا تحلیف دولت جدید فرصت باقی است، برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که جرقه اولیه احیای برجام نیز به دولت بعدی موکول شده است. پرسشی که در نشست روز گذشته خبرنگاران با علی ربیعی، سخنگوی دولت نیز پرسیده شد و البته سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز درباره آن توضیحاتی داد.
علی ربیعی در پاسخ به این سوال که آیا مسوولیت احیای برجام در مذاکرات وزارت خارجه با تیم آقای رییسی از سوی دولت آتی پذیرفته شده و آیا دولت کنار گذاشته شده است؟ گفت: تصمیم‌گیری درباره مذاکرات احیای برجام در سطوح عالی، زیرنظر و هدایت مقام معظم رهبری و در شورای عالی امنیت ملی انجام می‌گیرد. اینکه چه کسی و در کدام دولت مذاکره نهایی انجام خواهد شد بستگی به تامین نظر جمهوری اسلامی ایران و اراده سیاسی طرف امریکایی دارد.
در حال حاضر، تغییری در تیم مذاکره‌کننده رخ نداده و می‌توانم بگویم که روند مذاکرات به ویژه در خصوص مسائل دشوار و فنی به پایان رسیده است. جمهوری اسلامی ایران برخلاف دولت امریکا، دولت را به عنوان یک موجودیت حقوقی یکپارچه و مستمر می‌بیند که در برابر همه تعهدات بین‌المللی که دولت‌های پیشین سپرده‌اند، پایبند است.
سخنگوی دولت با اشاره به اینکه اگر توافق در دولت دوازدهم انجام بگیرد، بدون تردید دولت سیزدهم بنا به این قاعده حقوقی به همه تعهدات پایبند خواهد بود، گفت: تجربه نشان داده جمهوری اسلامی ایران نه در گذشته توافق‌ها و تعهد‌های بین‌المللی خود را نقض کرده و نه در آینده چنین قصدی خواهد داشت. امیدواریم سایر طرف‌ها نیز با همین صراحت و شفافیت، به گسست‌ناپذیری تعهدات بین‌المللی خود به‌رغم تغییر دولت‌ها تصریح کنند و به وظایف قانونی خود پایبند بمانند.
علی ربیعی در پاسخ به این سوال که روند مذاکرات وین در چه مرحله‌ای قرار دارد و نتایج این جلسات چه بوده، گفت: مذاکرات وین شاهد پیشرفت‌های خوبی در بسیاری از موضوعات بوده است، اما قابل انکار نیست که اختلاف‌نظر‌هایی در خصوص برخی موضوعات وجود دارد. هرچند وجود اختلاف‌نظر در خصوص موضوعات باقیمانده، لزوما به معنای بن‌بست در مذاکرات نیست.
چارچوب مذاکرات بین‌المللی به گونه‌ای است که در صورت وجود اراده سیاسی از سوی همه طرف‌ها، مذاکرات تا زمان دستیابی به یک توافق که تامین‌کننده نظر همه طرف‌ها باشد، ادامه خواهد یافت. در خصوص مذاکرات وین نیز همینگونه خواهد بود.
آنچه بدیهی است این است که جمهوری اسلامی ایران، هیچ توافقی که تامین‌کننده منافع ملت ایران نباشد را نخواهد پذیرفت.
سخنگوی دولت با بیان اینکه اصول و مواضع کلی مدنظر جمهوری اسلامی ایران از ابتدای مذاکرات به صورت صریح به طرف‌های مقابل منتقل شده است، گفت: چارچوب کلی این است که امریکا باید ابتدا تحریم‌های خود را لغو کرده، در ادامه، لغو تحریم‌های امریکا راستی‌آزمایی شود و سپس ایران اقدامات جبرانی خود را متوقف و اجرای تعهدات هسته‌ای خود را از سر گیرد.
نحوه اجرایی شدن این چارچوب - که البته در خصوص کلیات آن درک مشترکی بین طرف‌ها وجود دارد- یکی از موضوعات باقیمانده در مذاکرات است. هدف مذاکرات وین، از ابتدا موضوع بازگشت امریکا به برجام از طریق لغو تحریم‌های این کشور و بعد از آن اجرای کامل برجام از سوی همه طرف‌ها بوده است. پیش‌نویس همه متون مذاکراتی نیز در همین راستا تهیه و مورد مذاکره قرار گرفته است.
ربیعی افزود: در مورد کمیته بررسی و تطبیق متن نهایی توافق ایران و ۱+۴ با منافع ملی، جلسات این کمیته طبق روال خود برگزار می‌شود و آقایان عراقچی و صالحی نیز در این جلسات حضور دارند. این کمیته، یک روال مشخص و سازوکاری طبیعی در داخل کشور است. کمیته مذکور یک کمیته «میان بخشی» است و از مجلس شورای اسلامی، دولت و شورای عالی امنیت ملی و نمایندگان رییس‌جمهور منتخب در آن حضور داشته و وظیفه تطبیق مذاکرات با قانون مصوب مجلس را برعهده دارند.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز در پاسخ به سوالی در خصوص موضع برخی مقامات غربی مبنی بر لزوم انتظار برای روی کار آمدن دولت جدید جمهوری اسلامی ایران جهت دستیابی به توافق گفت: مواضع ایران در خصوص برجام و رفع تحریم‌ها، جزو مواضع اصولی نظام است و با تغییر دولت نیز تغییری در آن ایجاد نخواهد شد. بنابراین در صورت دستیابی به توافق، دولت جناب آقای سید ابراهیم رییسی نیز به آن وفادار خواهد بود، زیرا بر خلاف رویکرد برخی طرف‌های دیگر، پایبندی به تعهدات و قول‌های داده شده، همواره برای جمهوری اسلامی ایران یک اصل به شمار می‌آید.
خطیب‌زاده افزود: پیشرفت‌های صورت گرفته در مذاکرات وین یک واقعیت است که همه طرف‌های مذاکرات به آن اذعان دارند، گرچه هنوز موضوعات مهمی باقی مانده است که عمدتا نیازمند تصمیم‌گیری از سوی سایر طرف‌ها به ویژه امریکاست. در واقع نهایی شدن توافق جهت احیای برجام منوط به اراده سیاسی طرف‌ها دیگر برای اتخاذ تصمیمات سخت از سوی آنهاست.
تلاش هیات جمهوری اسلامی ایران این است که مذاکرات هر چه زودتر به نتیجه رسیده و تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران رفع شود، با این وجود برای دستیابی به توافقی که منافع ملت ایران را تامین کند هیچ ضرب‌الاجلی تعیین نمی‌کنیم و مذاکرات تا زمانی که توافقی مطلوب برای ایران حاصل شود، ادامه خواهد داشت. همان‌طور که بار‌ها گفته شده است، ما عجله‌ای برای توافق نداریم، اما اجازه فرسایشی و طولانی شدن مذاکرات را نیز نخواهیم داد.
