۴۰ سال پیش، انفجار تروریستی در دفتر حزب جمهوری اسلامی در خیابان سرچشمه تهران، آیت‌الله محمد بهشتی، رئیس دیوان عالی کشور را شهید کرد. از آن روز «هفتم تیر» یاد‌آور قوه قضائیه، یکی از سه قوه اصلی کشور است. براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رئیس قوه قضائیه ازسوی مقام معظم رهبری و به مدت پنج سال انتخاب می‌شود. رئیس این قوه باید مجتهد عادل و آگاه به امور قضائی و مدیر و مدبر باشد.
به گزارش شرق؛ بعد از پیروزی انقلاب، مرحوم سید‌مهدی سجادیان که رئیس دادگاه انتظامی قضات بود، به‌عنوان اولین رئیس دیوان عالی کشور انتخاب شد تا اینکه در چهارم اسفند سال ۵۸، شهید بهشتی به این سمت گمارده می‌شود. دیوان عالی کشور در سال ۶۸ جای خود را به «قوه قضائیه» داد که اینک ابراهیم رئیسی ریاست آن را بر عهده دارد. با انتخاب رئیسی به‌عنوان رئیس قوه مجریه، تا چندی دیگر باید فرد دیگری به ریاست دستگاه قضا بنشیند. در اینجا مروری داریم بر افرادی که تا‌کنون رخت قاضی‌القضاتی را پوشیده‌اند.
شهید آیت‌الله بهشتی
آیت‌الله سیدمحمد بهشتی در سال ۱۳۰۷ در اصفهان به دنیا آمد. او در کنار دروس حوزوی، در دانشگاه تهران نیز تحصیل کرد و در سال ۱۳۳۵ دانشجوی دکترای فلسفه شد. سفر به آلمان و مبارزات انقلابی باعث شد اخذ مدرک دکترای او تا سال ۱۳۵۳ طول بکشد.
با پیروزی انقلاب در سال ۵۷، دبیر شورای انقلاب شد و در انتهای همان سال به‌همراه آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، آیت‌الله باهنر و آیت‌الله موسوی‌اردبیلی، «حزب جمهوری اسلامی» را بنیان گذاشت و دبیرکل آن شد؛ حزبی که در انتخابات اولین دوره ریاست‌جمهوری و اولین دوره مجلس شورای اسلامی فعال بود.
او همچنین نایب‌رئیسی مجلس خبرگان قانون اساسی را نیز بر عهده داشت. شهید بهشتی یکی از نامزد‌های اصلی حزب جمهوری اسلامی برای کرسی ریاست دولت بود، اما امام خمینی (ره) با رئیس‌جمهور‌شدن روحانیون در آن مقطع مخالفت کردند. او در دوم تیر سال ۶۰ بعد از برکناری بنی‌صدر از ریاست‌جمهوری، به همراه شهید رجایی و آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به عضویت شورای موقت ریاست‌جمهوری در‌آمد.
در چهارم اسفند سال ۵۸، امام خمینی، شهید بهشتی را به‌عنوان «رئیس دیوان عالی کشور» که در آن زمان بالاترین مقام قضائی کشور محسوب می‌شد، منصوب کردند. در حکم امام خمینی خطاب به شهید بهشتی آمده است: «نظر به اهمیت نقش قوه قضائیه در تأمین سعادت و سلامت جامعه و تمامیت نظام جمهوری اسلامی و ضرورت ایجاد تشکیلات نوین قضائی براساس تعالیم مقدس اسلام، به ریاست دیوان عالی کشور منصوب می‌شوید تا با همکاری دادستان کل کشور، فقها، قضات، کارمندان شریف و صالح دادگستری و حقوق‌دانان دیگر به تهیه طرح و برنامه و ایجاد تشکیلات نوین به تدوین لوایح قضائی جدید جمهوری اسلامی ایران بپردازید. امیدوارم خداوند متعال شما را در انجام این امر خطیر یاری فرماید».
حدود ۱۷ ماه بعد، یعنی در هفتم تیر سال ۶۰، سیدمحمد حسینی‌بهشتی در تالار حزب جمهوری اسلامی در سرچشمه تهران به‌همراه ۷۲ نفر دیگر به دست گروه منافقین ترور شد و به شهادت رسید.
مرحوم آیت‌الله موسوی‌اردبیلی
آیت‌الله عبدالکریم موسوی‌اردبیلی در سال ۱۳۰۴ در اردبیل به دنیا آمد و در سال ۱۳۲۲ به قم رفت. او بعد از پیروزی انقلاب، عضو شورای انقلاب، مجلس خبرگان قانون اساسی، دوره اول مجلس خبرگان رهبری و همچنین یکی از سه عضو هیئت رسیدگی به اختلاف رئیس‌جمهور اول با دیگر قوا بود. امام خمینی یک روز بعد از شهادت شهید بهشتی، آیت‌الله اردبیلی را که در آن زمان دادستان کل کشور بود، به‌عنوان ریاست دیوان عالی کشور منصوب کردند.
او تا سال ۶۸ که قانون اساسی بازنگری شد، از اعضای شورای عالی قضائی بود. مرحوم آیت‌الله اردبیلی در اردیبهشت سال ۶۸ به حکم امام خمینی به‌عنوان یکی از اعضای شورای بازنگری در قانون اساسی منصوب شد. او بعد از رحلت امام خمینی در خرداد سال ۶۸، به قم عزیمت و دانشگاه مفید را راه‌اندازی کرد. آیت‌الله اردبیلی در اول آذر سال ۹۵ درگذشت.
مرحوم آیت‌الله محمد یزدی
بعد از رحلت امام خمینی و بازنگری قانون اساسی در سال ۶۸، شورای عالی قضائی منحل شد و رئیس قوه قضائیه در رأس آن قرار گرفت. براساس اصل ۱۵۷ قانون اساسی آمده است: «به‌منظور انجام مسئولیت‌های قوه قضائیه در کلیه امور قضائی و اداری و اجرائی، مقام رهبری یک نفر مجتهد عادل و آگاه به امور قضائی و مدیر و مدبر را برای مدت پنج سال به‌عنوان رئیس قوه قضائیه تعیین می‌نماید که عالی‌ترین مقام قوه قضائیه است».
در ۲۴ مرداد سال ۶۸ آیت‌الله خامنه‌ای در حکمی آیت‌الله شیخ محمد یزدی را که از یک سال پیش و به حکم امام خمینی به عضویت شورای نگهبان در‌آمده بود، به ریاست این قوه منصوب کردند.
آیت‌الله یزدی در سال ۱۳۱۰ در اصفهان به دنیا آمد و بعد از پیروزی انقلاب در بیشتر نهاد‌ها حضور داشت. او عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و عضو شورای بازنگری قانون اساسی بود و در دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی نیز حضور داشت و نایب‌رئیس مجلس بود. در مجلس خبرگان رهبری نیز حضور داشت و در سال پایانی دوره چهارم این مجلس، ریاست آن را عهده دار بود. مرحوم آیت‌الله یزدی از سال ۶۷ تا یازدهم آبان سال ۹۹، عضو شورای نگهبان بود و به‌علت کهولت سن استعفا داد. او در ۱۹ آذر سال پیش درگذشت.
مرحوم آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی
او دومین رئیس قوه قضائیه بود که از شورای نگهبان به این سمت رسید. آیت‌الله سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی در سال ۱۳۲۷ در نجف عراق به دنیا آمد و در همانجا به تحصیلات حوزوی پرداخت و با پیروزی انقلاب به ایران آمد. او مجلس اعلای عراق را راه‌اندازی کرد و یکی از اعضای شورای نگهبان نیز بود.
مقام معظم رهبری در ۲۳ مرداد سال ۷۸، آیت‌الله شاهرودی را به‌عنوان رئیس قوه قضائیه منصوب کرد. او بعد از ۱۰ سال در مرداد سال ۸۸ دوباره به شورای نگهبان بازگشت و در مرداد سال ۹۰ رئیس هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه شد. او بعد از فوت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، در مرداد سال ۹۶ به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. او در سوم دی سال ۹۷ درگذشت.
آیت‌الله آملی‌لاریجانی
آیت‌الله صادق اردشیر‌لاریجانی در سال ۱۳۳۹ به دنیا آمد. او که فرزند آیت‌الله هاشم آملی و برادر علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس، است در سال ۱۳۵۶ وارد حوزه علمیه شد. او کتاب‌های «فلسفه اخلاق در قرن حاضر»، «انسان از آغاز تا انجام»، «ترجمه رساله علامه طباطبایی»، «دین و اخلاق» و... را تألیف، تصحیح و ترجمه کرده است.
آیت‌الله آملی‌لاریجانی در دوره‌های سوم، چهارم و پنجم عضو مجلس خبرگان رهبری بوده و از سال ۸۰ تا ۸۸ نیز در شورای نگهبان حضور داشته است. او در ۲۲ مرداد ۸۸ با حکم مقام معظم رهبری به ریاست قوه قضائیه رسید و از ۹ دی سال ۹۷ رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام شد. او هم‌اکنون علاوه‌بر ریاست مجمع، عضو فق‌های شورای نگهبان است.
حجت‌الاسلام ابراهیم رئیسی
سیدابراهیم رئیس‌الساداتی در سال ۱۳۳۹ در مشهد به دنیا آمد. در سال ۵۴ به قم رفت. بعد از پیروزی انقلاب و در ۲۰سالگی، هم‌زمان دادستان کرج و همدان شد. سال ۶۴ جانشین دادستان تهران شد و در سال ۶۸ با حکم مرحوم آیت‌الله یزدی به دادستانی تهران منصوب شد. از سال ۷۳ به‌مدت ۱۰ سال رئیس سازمان بازرسی کل کشور بود. رئیسی از سال ۸۳ تا ۹۳ معاون‌اول قوه قضائیه و از سال ۹۳ تا ۹۴ دادستان کل کشور بود.
او در اسفند آن سال با حکم مقام معظم رهبری به تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد و در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۶ نامزد شد، اما از حسن روحانی شکست خورد. او در ۱۶ اسفند سال ۹۶ به‌عنوان هفتمین رئیس قوه قضائیه انتخاب شد. رئیسی چندی پیش در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد و ۱۴ مرداد باید دولت را در دست بگیرد.
