ایران یا آمریکا، کدامیک قدم اول را بر می‌دارند؟

فرارو- وبگاه خبری CGTN (وبگاه خبری تلویزیون جهانی چین)، در گزارشی به چالش‌های کنونی میان ایران و آمریکا در مساله توافق هسته‌ای "برجام" پرداخته و ضمن بررسی جو کلیِ حاکم بر تعاملات تهران و واشنگتن، به طور خاص به این مساله اشاره کرده که صرفا با قدم‌های عملی و عینی است که حصول توافق در رابطه با برجام، حاصل می‌شود.

این پایگاه خبری می‌نویسد: «از همان نخستین روز‌های حضور جو بایدن در قدرت، انتظاراتی زیادی از او مبنی بر ایجاد تغییر در روابط ایران و آمریکا، و گشودن فصلی جدید در این رابطه وجود داشت. با این حال، علی رغم بازگشت دولت آمریکا (توسط بایدن) به "توافق آب و هوایی پاریس" و همچنین "سازمان بهداشت جهانی"، شاهدِ وقوع یک روندِ مشابه در مورد توافق هسته‌ای ایران موسوم به "برجام" نبوده ایم. در این راستا حتی اینگونه به نظر می‌رسد که شاهد اوج گیری تنش‌ها میان ایران و آمریکا نیز هستیم. در این نقطه باید این سوال را مطرح کرد که چه چیزی در پسِ تشدید تنش‌ها میان تهران و واشنگتن وجود دارد و آیا می‌توان دو طرف را به سمت یک توافق تازه هدایت کرد؟

به گزارش فرارو، بخش اعظم چالش و بحران موجود در روابط ایران و آمریکا بر سر مساله برجام، مربوط به "نوعِ عملکرد" است. ایران از حدودا یک سال پس از خروج دولت ترامپ از برجام، قدم به قدم از میزان تعهدات هسته‌ای خود کاسته است. در این چهارچوب و با توجه به خروج ترامپ از قدرت، ایران اینگونه استدلال می‌کند که، چون آمریکا از توافق برجام به صورت یکجانبه خارج شده و تعهداتش را زیر پا گذاشته، قبل از همه نیز این واشنگتن است که باید به برجام بازگردد و تحریم‌ها علیه تهران را لغو کند و سپس از ایران توقع داشته باشد تا اجرای تعهدات خود را در قالب برجام از سر گیرد.

همزمان با نزدیک شدن به ضرب الاجل هسته‌ای ایران در تاریخ ۲۳ فوریه (۵ اسفندماه)، کشور‌های عضو تروئیکای اروپایی، بیانیه‌ای رامنتشر کرده و از ایران خواسته اند تعهدات برجامی خود را انجام دهد. در ادامه، "انریکه مورا" دیپلمات ارشد اروپایی در پیامی توئیتری گفت: "اتحادیه اروپا آماده است تا تمامی طرف‌ها را به گفتگو دعوت کند و زمینه را برای این مساله فراهم کند. امری که می‌تواند در حراست از توافق برجام، نقشی اساسی باز کند".

در این راستا، کاخ سفید از تمایل خود به مذاکره با ایران، با میانجی گری اروپا خبر داده و در عین حال اعلام کرده که به نشانه حسن نیت، می‌تواند محدودیت‌های مسافرتی برای دیپلمات‌های ایرانی سازمان ملل را نیز که در دوره ترامپ برقرار شده بود، لغو کند. بایدن همچنین از فعال سازی "مکانیسم ماشه" که بر اساس آن کلیه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران اعاده می‌شد، صرف نظر کرده است.

با این حال، رهبری جمهوری اسلامی ایران در موضع گیری گفته است: "حرف و وعده قابل قبول نیست. این مرتبه ایران فقط و فقط خواهان برداشتن گام‌های عملی از سوی طرف مقابل است". حضرت آیت الله خامنه‌ای گفته است "اگر آمریکا، تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند و تعهدات خود را به درستی (بر اساس راستی آزمایی ایران) انجام دهد، ایران نیز فورا به توافق برجام و اجرای تعهدات خود باز خواهد گشت".

ترامپ شدیدا منتقدِ توافق هسته‌ای برجام بود و آن را به نوعی بر مسائلی نظیر قدرت موشکی ایران و یا حضور منطقه‌ای این کشور، اولویت بخشیده بود. بایدن در دوره تبلیغات انتخاباتی خود، همواره حمایتش را از برجام اعلام می‌کرد و از ضرورت بازگشت به این توافق سخن می‌گفت. با این حال، اکنون که وی قدرت را به دست گرفته، در عمل نشان می‌دهد حتی نگرانی‌های به مراتب گسترده تری در مورد مساله هسته‌ای ایران دارد و به نوعی می‌خواهد رویکرد ترامپ را در قالبی جدید علیه تهران ادامه دهد.

نباید فراموش کرد که توافق برجام، توافقی چندجانبه است که کشور‌هایی نظیر چین و روسیه نیز در آن حضور دارند و به نوعی باید رویکرد آن‌ها نیز در این رابطه در نظرگرفته شود. با این حال، شاهدیم که "رافائل گروسی" دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به تازگی (۲۰ فوریه معادل با ۲ اسفندماه)، وارد تهران شده و سعی دارد ایران را به خویشتن‌داری فرابخواند و امکان دسترسی به سایت‌های هسته‌ای ایران را برای بازرسان آژانس، همچنان حفظ کند.

برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که نزدیک شدن به ضرب الاجل هسته‌ای ایران، علی رغم اینکه می‌تواند موجب فروپاشی توافق برجام شود، اما می‌تواند زمینه را برای تسریع گفتگو‌ها میان ایران و غرب (و به طومر خاص آمریکا) فراهم کند و شرایط را از مرحله بد، وارد مرحله بدتر نکند.

در این راستا یک دیپلمات اروپایی به گاردین گفته است: "من فکر نمی‌کنم ایران به تلاش‌های عملی برای یک دیدار غیررسمی که در آن تمامی طرف‌های برجام بر سر میز مذاکره حضور دارند و این مساله خود می‌تواند بنیانی برای بازگرداندن برجام به مسیر اصلی اش باشد، نَه بگوید".

علی رغمِ جو حاکم که حاکی از تشدید تنش‌ها میان ایران و غرب است، زمینه‌هایی نیز برای خوشبینی و حل مناقشه وجود دارد. در شرایط فعلی، اروپا وجود دارد که با ایفای نقش میانجی گری موافقت کرده است. آمریکا نیز با ازسرگیری گفتگو‌ها موافق است و ایران نیز در صورت لغو تحریم ها، موافقت خود را با مذاکرات جدید اعلام کرده است.

در این چهارچوب، "میخائیل اولیانوف" سفیر روسیه در سازمان ملل متحد در موضع گیری گفته است: "هر چه زودتر آمریکا، ایران و طرف‌های دیگر برجام، مذاکرات عملگرایانه خود را آغاز کنند، امکان دستیابی به راهکار‌های عملی و عینی، بیش از پیش محتمل می‌شود. وی در ادامه می‌گوید: "هم ایران و هم آمریکا، باید به تعهدات برجامی خود بازگردند و زمینه را برای گفتگو‌های سازنده فراهم کنند".

بدون تردید اگر روحِ همکاری و اعتماد احیا شود، می‌توان به توافقی دست یافت که در نوع خود تا حد زیادی ثبات منطقه‌ای و امنیت هسته‌ای را ارتقا بخشد».