مکالمه داغ «بایدن» و «شی»

نخستین تماس تلفنی رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده و شی جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین که به‌مناسبت سال نوی چینی برقرار شد، هیچ نشانی از کاهش تنش‌ها میان واشنگتن و پکن را دربر نداشت و حتی رئیس‌جمهوری چین در این مکالمه هشدار داد که اگر تنش میان دو طرف ادامه یابد، «فاجعه»‌ای برای هر دو کشور رقم خواهد خورد.

تنش تجاری و تکنولوژیکی میان واشنگتن و پکن، پرونده تایوان، هنگ‌کنگ و نقض حقوق مسلمانان اویغور در غرب چین از موضوعاتی بود که در نخستین تماس بایدن و شی مورد بحث قرار گرفت و دو طرف درباره هیچ‌کدام از این موضوعات هم به هیچ تفاهمی دست نیافتند تا نه‌تن‌ها تنش چهار‌ساله میان آمریکا و چین در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ کمرنگ نشود، بلکه نگرانی نسبت‌به بیشتر‌شدن اختلافات ایالات متحده و چین در دوره جو بایدن افزایش یابد.

شی خواستار همکاری «برد-برد» میان واشنگتن و پکن شده، اما بایدن که در دوران رقابت‌های انتخاباتی از همکاری با چین و پایان‌دادن به تنش‌ها با پکن صحبت می‌کرد، پس از ورود به کاخ سفید تغییر موضع داده و چین را «جدی‌ترین رقیب ایالات‌متحده» خوانده و نه‌تن‌ها از توافق «برد-برد» حرفی نمی‌زند بلکه وعده داده که چین را از میدان رقابت خارج می‌کند.

جو بایدن پس از این مکالمه و در گفتگو با یک کارگروه دو‌حزبی کنگره که در کاخ سفید حضور داشتند، هشدار داد که «مکالمه دوساعته پرچالشی با رئیس‌جمهوری چین داشتم. واقعیت این است که اگر ما اجازه دهیم چین به همین منوال در تمام حوزه‌ها از جمله زیرساخت‌های ایالات‌متحده سرمایه‌گذاری کند، آن‌ها به‌راحتی حق‌مان را خواهند خورد و برای غذای خود نیز محتاج چینی‌ها خواهیم شد».

به گفته «جن ساکی» سخنگوی کاخ سفید اولویت بایدن در ارتباط با چین «توافق تجارت آزاد در منطقه اقیانوس هند و آرام است». ایالات‌متحده و چین در این منطقه با همراهی متحدان منطقه‌ای خود رقابت استراتژیکی دارند. پس از آن هم «نگرانی‌های اساسی بایدن درباره روش‌های تجاری ناعادلانه پکن و همچنین نقض حقوق بشر ازسوی حکومت چین در داخل و خارج این کشور و عدم شفافیت درباره ویروس کرونا از سوی چین» چالش‌های بزرگ میان دو کشور به شمار می‌آیند.

از آن‌سو، وزارت خارجه چین که به نقل از رئیس‌جمهور این کشور هشدار داده که «در صورت ادامه قضاوت‌های اشتباه میان دو کشور، فاجعه‌ای غیرقابل کنترل رخ خواهد داد». به گفته وزارت خارجه چین، شی درباره موضع واشنگتن در قبال هنگ‌کنگ، تایوان، مسلمانان سین‌کیانگ و تحولات دریای چین جنوبی نیز با لحنی تند با بایدن صحبت کرده و این موضوعات را مربوط به «حاکمیت ملی و تمامیت ارضی چین» دانسته است.

چین در دوره چهار‌ساله ریاست‌جمهوری ترامپ هم رابطه‌ای پرتنش با آمریکا داشت و ترامپ بر سر موضوعاتی مانند شیوه ویروس کرونا، جنگ تجاری و تهدید‌های امنیتی و سایبری چین علیه آمریکا، تحریم‌هایی را علیه این کشور اعمال کرده بود.

خط ارتباطی مستقیم
بایدن در این هفته‌های ابتدایی ورود خود به کاخ سفید نشان داده است که کم‌و‌بیش قصد دارد سیاست ترامپ در قبال پکن را ادامه دهد و فشار خود را بر پکن با همراهی دیگر متحدان واشنگتن حفظ کند. بایدن در‌عین‌حال می‌خواهد رویکرد چندجانبه‌تری را اتخاذ کند و مشتاق همکاری با پکن در زمینه‌هایی مانند تغییرات اقلیمی و ترغیب کره‌شمالی برای کنار‌گذاشتن سلاح‌های هسته‌ای خود است. بایدن همچنین می‌خواهد خط ارتباطی آزاد و مستقیمی میان واشنگتن و پکن برقرار شود تا با افزایش گفتگو‌ها در زمان‌های بروز تنش، بتواند از بروز «فاجعه» جلوگیری کند.

«بنی گلاسر» کارشناس آسیا در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی واشنگتن به رویترز می‌گوید که جای همکاری میان واشنگتن و پکن وجود دارد، اما اختلافات همچنان بسیار گسترده است. «نگرانی‌های مطرح‌شده از‌سوی جو بایدن در‌واقع تمام منافع اصلی حکومت چین را در‌بر می‌گیرد؛ بنابراین کاهش اختلافات بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود. شی درباره همکاری دو‌جانبه در مورد موضوعاتی مانند تغییرات اقلیمی هیچ پیش‌شرطی را مطرح نکرد و می‌توان این را اقدامی مثبت ازسوی پکن دانست».

«اسکات کندی» یکی‌دیگر از کارشناسان مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی واشنگتن هم می‌گوید: «شی در این تماس اعطای امتیازات دو‌جانبه گسترده‌ای را به بایدن پیشنهاد کرده بود تا همه‌چیز را آن‌گونه که می‌خواهد پیش ببرد. اما این مسائل نیاز به زمان دارد و بایدن باید فرصت داشته باشد تا استراتژی دقیق خود در قبال پکن را طراحی کند. از نظر کلی شاید فاصله زیادی تا بروز فاجعه در رابطه واشنگتن و پکن باقی نمانده باشد، اما به همان میزان هم می‌توان امیدوار بود که دو طرف هم در نحوه رقابت و هم زمینه‌های همکاری، راهی برای ایجاد ثبات در روابط خود پیدا کنند».

یک مقام دولت بایدن هم می‌گوید که واشنگتن پس از رایزنی با متحدان و شرکای خود برای ابراز نگرانی در مورد «اقدامات تهاجمی و سوءاستفاده‌گرانه چین» در موضع قدرت قرار دارد. این مقام آمریکایی می‌گوید: «دولت بایدن در ماه‌های آینده به‌دنبال اعمال محدودیت‌های هدفمند جدید در صادرات فناوری‌های حساس، به چین خواهد بود و همچنین هیچ عجله‌ای برای حذف تعرفه‌هایی که در دولت ترامپ برای واردات از چین برقرار شد وجود ندارد».

کارگروه مهار چین
علاوه بر این بایدن می‌خواهد برای ترسیم استراتژی جدید جهت مقابله با چین، یک کارگروه ویژه در پنتاگون ایجاد کند و دستور تشکیل چنین کارگروهی را در روز‌های اخیر صادر کرده است. نحوه آرایش و استقرار نیرو‌های نظامی ایالات‌متحده به‌منظور بازدارندگی چین در اقیانوس آرام از جمله محور‌های سیاست تازه راهبردی آمریکا در قبال بزرگ‌ترین رقیب استراتژیک این کشور عنوان شده است.

بایدن در جریان اولین بازدید خود از پنتاگون به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایالات متحده گفت: «این کارگروه به‌سرعت فعالیت خود را آغاز خواهد کرد تا این امکان برای ما فراهم شود که در‌خصوص مسائل مربوط به چین با یک جهت‌گیری قاطعانه تصمیم‌گیری کنیم».

این کارگروه از ۱۵ عضو شامل مشاوران نظامی و غیرنظامی جو بایدن در وزارت دفاع آمریکا تشکیل شده است و هدایت این گروه ویژه را «الی راتنر»، یکی از مشاوران پیشین بایدن، برعهده دارد که برای تصدی میز ویژه چین به وزارت دفاع ایالات‌متحده پیوسته است. این کارگروه چهار ماه فرصت دارد تا نتیجه ارزیابی‌های خود را در قالب پیشنهاد‌ها و مشاوره‌هایی برای ترسیم راهبرد تازه جهت مهار چین در اختیار دولت بایدن قرار دهد.