شهید حسن باقری؛ نابغه جنگ

دکتر امین عربی*؛ نگاهی به عمق تاریخ و زمان طلوع دولت‌ها و شروع مرزبندی کشورها، نشان می‌دهد، همواره نزاعی بی پایان در داخل و خارج قلمرو حکومت‌ها وجود داشته است. برخی از این درگیری‌ها برای تصاحب منابع طبیعی و بهره مندی بیشتر از فرصت ها، بعضی نتیجه هوسرانی و خودشیفتگی حاکمان و برخی نیز جنگ بین باور‌ها و عقاید و در نگاهی عمیقتر مبازه بین حق و باطل بوده است.

از دل این مبارزات، فرهنگ‌های متفاوتی بر کره زمین حاکم گردید. دولت‌ها و صاحبان قدرت ها، آغاز گر جنگ بین ملت‌ها بوده اند و نتیجه هرچه بوده برای سال ها، تاثیرات مثبت و منفی بزرگی بر جامعه گذاشته است. جنگ‌های بسیاری در تاریخ کشور ما ثبت شده است. این کشور در جنگ‌هایی که با یونان و روم داشته تا ظهور اسلام و در نتیجه دگرگونی عمیق نظری و عملی در نظام حکمرانی و بعد از نزاع‌های داخلی تا حمله مغول‌ها و جنگ با هند و دولت‌های عثمانی، این کشور گاهی قدرت خود را از دست می‌داد و گاهی قدرتمندتر از قبل خودنمایی می‌کرد.

جنگ با تزار روس قدرت نظامی و اقتصادی کشور را به شدت تضعیف کرد به نحوی که ادعای قدرت تصمیم گیری و تصمیم سازی حاکمان کشور برای حفظ استقلال سیاسی و اعلامیه بی طرفی در جنگ‌های جهانی را هیچکس جدی نگرفت و تاثیری بر اراده جنگ سالاران جهانی برای پرهیز از خدشه به حاکمیت ملی و رها کردن استفاده از امکانات کشور در جنگ، نداشت.

این موضوع برگ سیاهی است در تاریخ ایران است، زیرا این کشور بدون اینکه هیچ نقشی درایجاد، استمرار جنگ داشته باشد و با وجود اینکه اندک تمایلی به کمک به طرفین جنگ جهانی نداشت و اعلام بی طرفی کرده بود، بیشترین هزینه این جنگ را بر دوش کشید. این واقعیت گواهی است بر این موضوع که این منطقه از جهان کانون تحولات خونین و مصیبت بار زیادی است و از آنجایی که مردم این سرزمین در معرض آسیب‌های گوناگونی قرار دارد، ضروری است همواره آمادگی مقابله با هر تهدیدی را در جهت حفظ امنیت داخلی و پاسداری از مرزهایش فراهم نماید.

آخرین جنگ نظامی که بر این کشور تحمیل شد، جنگ ایران و عراق بود و ملت ایران در هشت سال دفاع مقدس، قهرمانانه در برابر دیکتاتوری عراق، دلار‌های کشور‌های نفت خیز خاورمیانه، سلاح‌های پیشرفته غرب و شرق و ستم دشمنان این مرز و بوم ایستادگی کردند. این جنگ تفاوت‌ها و شباهت‌های بسیاری با همه جنگ‌های تاریخ دارد. یکی از مهمترین این شباهت‌ها نقش بی بدیل فرماند‌ها جنگ و ابتکاراتی است که آن‌ها در شرایط سخت و محدودیت‌های بی شمار بکار گرفتند.

مطالعه سبک فرماندهی تمام فرماندهان جنگ می‌تواند مبانی نظری خوبی را در حوزه تصمیم سازی در اختیار مراکز نظامی و نسل‌های آینده قرار دهد. بررسی الگوی رفتاری فرماندهان جنگ و شبیه سازی آن‌ها در سایر حوزه‌های مدیریتی نیز اقدامی کاربردی است و اگر مبانی آن به نحو شایسته‌ای تجزیه و تحلیل شود، منبع مطمئنی در سرریز دانش به حوزه‌های مدیریتی محسوب می‌شود. نگاه تخصصی نظامی به تمام جنبه‌های فرماندهی جنگ، برای افزایش دانش و توان تصمیم گیری فرماندهان فعلی لازم است و موضوعات پژوهشی ویژه‌ای برای دانشگاه‌های نظامی به شمار می‌رود.

محققان سایر رشته‌ها نیز می‌توانند از الگو‌های رفتاری فرماندهان موفق نظامی برای گستره مطالعاتی خود استفاده کنند. این بینش بر این نکته تاکید دارد که هنر فرماندهی و پهلوانی سرداران و امیران در روز‌های سخت نقش مهمی در الگو دهی به رفتار فردی و اجتماعی افراد دارد و شناخت برجستگی‌های شخصی آنان و بیان مکرر آن به شکوفایی فردی و اجتماعی و توسعه برتری طلبی صحیح سرمایه‌های انسانی بویژه بین جوانان کمک می‌کند.

در این خصوص برای سایر افراد بخصوص افراد غیرنظامی مطالعه ابعاد شخصیتی و نکات برجسته همه فرماندهان مورد نیاز نیست بلکه هر فردی می‌تواند به سادگی یکی از این فرماندهان شجاع و توانمند را انتخاب نموده و بر سبک زندگی و فرماندهی آن‌ها تمرکز و از یافته‌های آن در زندگی و محیط کار استفاده نماید. به همین منظور و برای اینکه شرایط تاریخی حاکم بر کشور در زمان جنگ به درستی تبیین شود.

بررسی ابعاد شخصیتی و الگوی رفتاری شهید حسن باقری بعنوان یکی از فرماند‌ها جنگ و نابغه برنامه‌های راهبردی را انتخاب کردم و به عنوان خادم این سردار شهید سرافراز، مطالعه برای یادگیری و بهره مندی از یافته‌های حاصل از لحظه لحظه تلاش و مجاهدت و بررسی ابعاد مختلف زندگی این شهید والامقام را بخشی از تحقیق خود قرار دادم. این انتخاب می‌توانست هرکدام از فرماندهان جنگ باشد و قرعه بنام این نابغه بی‌بدیل و قهرمان ملی زده شد.

علاقمندان به داستان‌های واقعی نخبه‌های نظامی می‌توانند یکی از این بزرگان را به قید قرعه یا هر روشی که دوست دارند انتخاب و مورد مطالعه قرار داده و از نتایج یک کار با ارزش بهره‌مند شوند. پس از مطالعه فراوان در مورد زندگی شهید حسن باقری روایت یکی از همرزمانش در مورد خصوصیات این نابغه جوان تصوراتی فراتر از آنچه بصورت تصویری و نوشتاری منتشر شده است در ذهن من ایجاد کرد.

راز موفقیت این دانشمند نظامی در فکر و اندیشه ایشان نهفته است، زیرا همواره در جستجوی راهی نو برای غلبه بر موانع بزرگ بود. با مطالعه تمام آثاری که درباره این شهید راه وطن وجود دارد، این واقعیت خودنمایی می‌کند که تمرکز اصلی این شهید بر پیروزی و دوری از هرگونه بهانه جویی برای شکست بود و تنها به پیروزی بر مدار خرد و اندیشه فکر می‌کرد.

برای پاسداری از خاک زرخیز و پهلوان پرور ایران عزیز، خواب را بر دیده گان و ابهام را بر افکار و تزلزل را بر احساس تعلق به سرزمینی که در آن نور معنویت بعنوان چراغی برای روشنایی نسل‌های آتی می‌تابید، حرام کرده بود.

شهید حسن باقری نقش اصلی در طراحی عملیات‌های طریق‌القدس و فتح المبین و. داشت و تلاش‌های شبانه روزی ایشان طرح‌ها و برنامه‌های بی نقصی را در اختیار رزمندگان کشور و تصمیم گیران قرار می‌داد و نگاه متفکرانه‌ای که منتج به دستاورد‌های بزرگی در انجام به موقع عملیات‌ها می‌شد موجب آزادسازی صد‌ها کیلومتر مربع از خاک میهن عزیزمان و برتری نظامی کشور تا زمان شهادتش شد و این مهم چنان در یاد و خاطره همرزمان و فرماندهان هشت سال دفاع مقدس، نقش بسته که تکرار هزار باره آن نیز شیرینی تازه‌ای دارد.

آنچه نام و یاد شهید حسن باقری را بر لب‌ها و قلب‌های رزمندگان جاری ساخت، تفکری بود که به فرماندهی جنگ القا می‌کرد تا با تلاش بی وقفه و تحلیل منطقی مبانی نظری و اطلاعات عملیات‌ها را تقویت نمایند و برنامه ریزی‌ها را دقیقتر انجام دهند و مهمتر اینکه "متفاوت"، اما "عالمانه تر" از علم روز نظامی دنیا از هر رخداد و اتفاقی که مشاهد می‌شود، بهره گیری نمایند و در این سبک فرماندهی به درستی و با ریز بینی همرزمانش را راهنمایی و هدایت می‌کرد که نمونه‌های بسیاری در آثار مربوط به ایشان وجود دارد.

حاصل بکارگیری و جمع بندی همه اطلاعات نظامی از منظر دیدگان شهید باقری طرح‌های جدیدی بود که به گواهی تاریخ جنگ، پیروزی‌های درخشانی در طول حیات ایشان نصیب ایران کرد.

شهید حسن باقری ستاره‌ای است درخشان در آسمان ایران. او در ۲۷ سال درخشش خود در میهن عزیزمان، تنها در ۲ سال نخست جنگ در جبهه‌ها درخشید و مدار گردش این ستاره درخشان میهن به کندی هم تراز خانواده و دوستانش می‌شد و در مدار خانواده خود و مادر عزیزشان حتی برای ماهی و حتی سالی نچرخید، اما ستارگانی ارزشمند را در مدار نورافشانی برای کشور قرار داد.

پیروزی در هر مبارزه‌ای مقدمه‌ای برای پیروزی‌های بعدی است و شکست در واقع، در آینده یا شکستی سنگین‌تر را در پی دارد یا به توانی چندین برابر برای جبران نیاز دارد. شکست یک تمدن قدرتمند از یک دیکتاتور مغرور، فرصت جبران برای ملت و دولتی خسته از بسیاری از جراحات و وقایع تلخ را در کوتاه مدت باقی نمی‌گذارد. چیزی که آرزوی دشمنان در ۸ سال دفاع مقدس بود.

تفکری که جان مایه پاسداری از مرز‌های این کشور زخم خورده در برابر دشمنانش قرار گرفت از جان جوانانی کمتر از ۳۰ سال سن ریشه گرفت و الگویی شد برای همه نسل‌ها، که به پیروزی در میدان‌های بزرگتر بیاندیشند و عهد ببندند که دیگر شکستی در تاریخ این تمدن بزرگ اسلامی ایرانی ثبت نخواهد شد، بلکه مسیری هموار برای پیروزی‌های بیشتر به دست فرزندان پاک این سرزمین به ارث خواهد ماند.

شهید حسن باقری الگوی مناسبی است برای کسانی که قصد دارند الگوی خود را از جنس سردارانی انتخاب کنند که با شجاعت از سرزمین خود دفاع کردند، با تدبیر سد راه نفوذ دشمن شدند و افتخارات زیادی را تا لحظه شهادت نصیب کشورشان نمودند.

*دکتری اقتصاد بین‌الملل