در سال‌های گذشته بار‌ها نام‌های مختلفی برای طرح‌های در دست بررسی یا در حال اجرا برای حل مشکل مسکن ایرانیان مطرح شده است؛ از مسکن امید اجتماعی تا مسکن اقتصادی و خانه کوچک‌اندازه. طرح‌ها در این سال‌ها اگرچه در دوره وزرا و دولتمردان مختلف نام‌های متفاوتی داشته؛ اما همه در یک مشخصه شباهت داشتند و آن هم کوچک‌بودن خانه یا آن‌طور که در برخی فیلم‌ها مطرح شده، قوطی‌کبریت‌بودن این خانه‌هاست.
شرق در ادامه نوشت: سال‌به‌سال، اما متراژ خانه‌های این طرح‌ها کاهش هم پیدا کرده و حالا در تازه‌ترین طرح‌ها سخن از خانه‌های ۲۵متری به میان آمده و حتی به مرحله اجرا هم رسیده است. این خانه‌ها که مسکن امید یا مسکن اجتماعی خوانده می‌شوند، در حالی تا این اندازه کوچک طراحی شده‌اند که در این سال‌ها آمار‌های رسمی هم می‌گوید سبد مصرفی خانواه‌های ایرانی، درآمد ایرانیان و جیب کارگران و کارمندان هم کوچک شده است.
دراین‌بین البته برخی کارشناسان هم تحلیل می‌کنند که این خانه‌های کوچک‌اندازه از کوچک‌شدن جیب دولت در این سال‌ها نشئت می‌گیرد؛ اما آنچه چندان مورد توجه قرار نگرفته، رابطه فرهنگ، معماری و سبک زندگی ایرانی با خانه‌های تا این اندازه کوچک است.
در هفت سال گذشته بار‌ها اخبار متفاوتی از طرح‌های دولت و شهرداری‌ها برای ادامه مسکن مهر یا پروژه جایگزین مطرح شده که البته هیچ‌کدام منسجم و جدی پیش نرفته است. در تهران و در سه سال گذشته بار‌ها بحث مسکن اجتماعی به میان آمده و حتی شهردار کنونی تهران هم به دولت پیشنهاد داده که با همکاری هم خانه‌های ۲۵متری بسازند.
در خبر‌های رسمی، آخرین اظهارنظر‌ها دراین‌باره به روز‌های پایانی مهر امسال برمی‌گردد که شهردار تهران و وزیر مسکن از مسکن استیجاری سخن گفتند. در همان روز خبرگزاری ایسنا نوشته بود که احداث مسکن استیجاری به منظور کنترل و ساماندهی بازار مسکن از زمان مسئولیت عباس آخوندی در وزارت راه و شهرسازی مطرح شد. با‌این‌حال به دلیل وجود مخالفت‌ها با احداث خانه‌های کوچک‌متراژ که عمدتا از طرف برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس عنوان می‌شد، طرح مجال اجرا به خود نگرفت.
با استعفای عباس آخوندی و آمدن محمد اسلامی از سال گذشته رایزنی دولت و شهرداری برای ساخت خانه‌های استیجاری آغاز شد. روز ۳۰ تیر ۱۳۹۸ یکی از موضوعات مورد بررسی در جلسه شورای عالی مسکن با حضور رئیس‌جمهور، احداث خانه‌های کوچک‌متراژ به قصد اجاره بود. اواخر سال گذشته هم برخی مسئولان شهرداری از لزوم احداث خانه‌های ۲۵ تا ۴۰متری سخن گفتند. این طرح در ادامه مخالفت برخی مسئولان و کارشناسان را در پی داشت که معتقدند نباید الگوی مصرف را به زندگی در خانه‌های کوچک عادت داد.
این کش‌و‌قوس تا آنجا ادامه پیدا کرد که در هفته‌های اخیر دیگر صحبتی از احداث واحد‌های ۲۵متری به میان نیامد. پس‌از‌آن و در ۲۲ مهر محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی در حاشیه مراسم رونمایی از سامانه پایش اطلاعات انرژی ساختمان از آمادگی وزارتخانه متبوعش برای ارائه زمین‌های ۹۹ساله به سازندگان مسکن استیجاری خبر داد و گفت: «سازندگانی که برای دهک‌های پایین خانه می‌سازند، می‌توانند زمین ۹۹ساله به صورت ۱۰ساله از ما خریداری کنند. آیین‌نامه این مصوبه را به دولت بردیم تا اقساط زمین از پنج سال به ۱۰ سال افزایش یابد».
اسلامی در آن روز این را هم گفت که متراژ این خانه‌ها ۳۰متری نیست و ساخت مسکن برای ما همان الگوی ۷۵متری است. در همان روز «پیروز حناچی»، شهردار تهران، هم که بار‌ها آمادگی شهرداری برای احداث مسکن استیجاری را اعلام کرده بود، در کنار سخنان وزیر مسکن به این موضوع اشاره کرد و گفت: «آمادگی داریم تا با همین تسهیلاتی که به سازندگان داده می‌شود، در صورت پرداخت این تسهیلات به شهرداری، با امکانات خودمان اقدام به ساخت مسکن استیجاری کنیم».
او البته این را هم گفت که قانونا در این زمینه وظیفه‌ای نداریم؛ ولی اعلام آمادگی کرده‌ایم که شهرداری می‌تواند در این زمینه ساخت‌وساز کند. وزارت راه و شهرسازی از اواخر سال گذشته و برای کمک به کنترل بازار اجاره برنامه اجاره‌داری حرفه‌ای را در دستور کار قرار داد.
پیش‌از‌این هم «پروانه اصلانی»، مدیرکل دفتر اقتصاد مسکن وزارت راه و شهرسازی، با بیان اینکه ساخت واحد‌های استیجاری از سوی بخش خصوصی و با حمایت دولت، طرحی میان‌مدت است، گفته بود: «هم‌اکنون پروژه‌های مسکونی نیمه‌تمام و تمام‌شده هستند که قابلیت الحاق به طرح اجاره‌داری حرفه‌ای را دارند. در این بخش، پیشنهاد می‌شود تا بخش خصوصی واحد‌های ساخته‌شده یا در حال تکمیل خود را با دولت تهاتر کند و با ارائه واحد‌های مسکونی، از دولت زمین برای احداث واحد‌های جدید بگیرد».
بر‌اساس‌این واحد‌های مسکونی تکمیل‌شده و در دست تکمیل در طرح اجاره‌داری حرفه‌ای به استیجار برای گروه‌های مختلف درآمدی که توان تأمین مسکن خود را ندارند یا بخش عمده درآمد آن‌ها به اجاره‌بها اختصاص یافته است، با بهای متناسب با درآمد، اجاره داده می‌شود.
«وزارتخانه‌های کشور، راه و شهرسازی، فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا‌وسیمای جمهوری اسلامی ایران موظف‌اند به منظور اجرائی‌کردن آیین‌نامه حاضر (مسکن کوچک‌اندازه) آموزش‌ها و اقدامات تبلیغی و ترویجی لازم را صورت دهند».
این ماده ۸ طرح مسکن کوچک‌اندازه وزارت کشور است که البته تاکنون این طرح اجرائی نشده است. این ماده چندین دستگاه و وزارتخانه را مسئول تبلیغات و ترویج فرهنگ خانه‌های ۲۵متری می‌کند؛ اما از طرفی همین دستگاه‌ها باید تبلیغ فرزندآوری بیشتر و خانواده‌های پرجمعیت را هم داشته باشند.
آنچه دراین‌بین به پرسش تبدیل می‌شود، نحوه و شیوه زندگی خانواده‌ای دست‌کم پنج، شش‌نفره در ۲۵ متر است. «حسین ایمانی‌جاجرمی»، جامعه‌شناس حوزه شهری، دراین‌باره و در پاسخ به این پرسش که نسبت فرهنگ ایرانیان با خانه‌هایی تا این اندازه کوچک چیست؟ می‌گوید: «در مرحله اول باید بدانیم هدف‌گذاری چیست و چه گروه‌هایی قرار است در این خانه‌ها مستقر شوند. می‌دانیم که مسکن تنها برای خانواده نیست و اگر هدف‌گذاری برای افراد مجرد، دانشجو و... باشد، مناسب است با این توضیح که برای دوره‌ای موقت باشد. اگر این باشد، به نظر من مشکلی ندارد؛ اما اگر برای یک خانواده معمول و عادی می‌سازیم، روندی اشتباه است»؛ اما به نظر می‌آید بخشی از این طرح‌ها برای کمک به شرایط مسکن اقشار فرودست جامعه و خانواده‌های کارگری است.
ایمانی‌جاجرمی درباره امکان زندگی یک خانواده در چنین خانه‌هایی هم می‌گوید: «در آن صورت همان داستانی است که تهران همیشه داشته است. از دوره قاجار تا دوره پهلوی اول و دوم همیشه گزارش‌هایی بوده که به بدمسکن‌ها در تهران اشاره دارد. گزارشی در سال ۵۰ یک مؤسسه پژوهشی انجام داده که شرایط وحشتناکی را درباره تهران توصیف می‌کند که مثلا چند خانواده محجبور بودند از یک سرویس بهداشتی استفاده کنند. بحث این است که مسئله مسکن و بدمسکن‌ها همیشه درباره تهران مطرح بوده است. تداوم مشکلات در کشوری ۸۰میلیونی شاید مضحک باشد و در مقایسه با هند شرایط خنده‌دار می‌شود».
این جامعه‌شناس حوزه شهری درباره نسبت فرهنگ ایرانیان با خانه‌های ۲۵متری هم می‌گوید: «فردگرایی در تهران رو به افزایش است و این جمله در سال‌های گذشته بار‌ها مطرح شده است. به نظر من از این زاویه که به موضوع نگاه می‌کنیم، این طرح‌های مسکن با این فرهنگ فردگرایی و اتمیزه‌شدن اجتماع تا اندازه‌ای همخوان هم هست. این دسته آدم‌ها بیشتر از این هم نیاز ندارند و می‌دانیم که در کلان‌شهر‌های بزرگ دنیا هم از سال‌های پیش رخ داده است؛ اما مسئله این است که این موضوع با آنچه مدنظر این سیستم و تبلیغات رسمی است، همخوان نیست.
از یک طرف تبلیغ و خانواده و حتی خانواده‌های پرجمعیت است؛ اما از طرفی قرار است مسکن ۲۵متری به تعداد چندین هزار ساخته شود. مشکل، این ناهمخوان‌بودن تبلیغات و برنامه‌هاست؛ وگرنه چنین خانه‌هایی از دهه‌ها پیش در غرب وجود داشته است».
