فرارو- پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا، امید‌ها به بازگشت ایالات متحده به برجام، لغو تحریم‌های ایران و همچنینی ایجاد فضای گفتگو‌های دیپلماتیک بالا گرفت. اما ترور شهید محسن فخری زاده دانشمند هسته‌ای ایران و در ادامه آن تصویب یک قانون چالش برانگیز برای برنامه هسته‌ای در مجلس شرایط را پیچیده‌تر کرده است.
به گزارش فرارو، هرچند دولت به شدت مخالف تصویب قانون جدید از سوی مجلس بود، اما به نظر می‌رسد یک وحدت نظر میان مجلس، دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و شورای نگهبان در این باره وجود داشت. نهایتا با تصویب مجلس، تائید شورای نگهبان و البته نظر مشورتی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی این قانون تصویب و ابلاغ شد.
این در حالی است که دولت می‌گوید وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی به عنوان بازو‌های کارشناسی مسئله معتقدند این قانون خلاف مصالح ملی است. حسن روحانی رییس جمهور نیز مخالفت شدید خود را در این رابطه اعلام کرد.
براساس مصوبه مجلس، ایران اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را در داخل کشور تولید می‌کند و سالانه ۱۲۰ کیلوگرم از آن را ذخیره می‌نماید. سازمان انرژی اتمی ایران، مکلف است ظرفیت غنی سازی و تولید اورانیوم غنی سازی شده با سطح غنای متناسب هر یک از مصارف صلح آمیز کشور را، به میزان ماهانه حداقل ۵۰۰ کیلوگرم افزایش دهد و نسبت به نگهداری و انباشت مواد غنی شده در کشور اقدام نماید.
این قانون همچنین تعداد دستگاه‌های فعال غنی سازی اورانیوم را افزایش داده و دولت را موظف به فعال‌سازی رآکتور آب سنگینی اراک کرده است. اما جنجالی‌ترین بخش قانون مجلس ماده شش آن است که مربوط به پروتکل الحاقی است.
براساس این بند دولت ایران موظف است در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشور‌های متعهد توافق هسته‌ای در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، ۲ ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون در مجلس شورای اسلامی اجرای داوطلبانه سند (پروتکل) الحاقی را متوقف کند.
برخی معتقدند اجرای این مصوبات به معنای خروج ایران از برجام است، اما مجلس می‌گوید اینگونه نیست و این مصوبات پروژه خروج از برجام را دنبال نمی‌کند.
مصوبه مجلس واکنش‌های انتقادی در میان دیگر اعضای توافق برجام نیز به دنبال داشته است.
سه قدرت اروپایی یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان روز دوشنبه در بیانیه‌ای مشترک با ادعای اینکه تصمیم ایران برای نصب سانتریفیوژ‌های جدید در نطنز، نقض توافق هسته‌ای است، گفتند: «اگر ایران درباره حفظ فضای دیپلماسی جدی است، باید از توافق تبعیت کند.»
سه کشور اروپایی در واکنش به قانون مجلس شورای اسلامی ایران تحت عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» عنوان کردند: «با نگرانی شدید به قانون اخیر که توسط پارلمان ایران تصویب شده، توجه می‌کنیم. [قانونی]که اگر اجرا شود، به‌طور اساسی برنامه هسته‌ای ایران را توسعه داده و دسترسی‌های نظارتی آژانس اتمی را محدود می‌کند.»
کشور‌های آلمان، فرانسه و انگلیس در این بیانیه هشدار دادند: «چنین اقدامی، تلاش‌های مشترک ما برای حفظ برجام را به خطر می‌اندازد و فرصت مهم برای بازگشت به دیپلماسی به‌همراه دولت جدید آمریکا را تضعیف می‌کند.»
پیش از این بیانیه انتقادی سه کشور اروپایی وزیر خارجه المان در اظهار نظری جدید گفت: " برجام دیگر به کار نمی‌آید. باید با ایران به توافق گسترده‌تری برسیم که شامل برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و نقش منطقه‌ای ایران است."
هایکو ماس، در مصاحبه با هفته‌نامه آلمانی اشپیگل افزود: «ایران نباید موشک‌های بالستیک داشته باشد و باید رفتار منطقه‌ای‌اش را عوض کند. چون به ایران اعتمادی نیست باید توافق تغییر کند.»
این موضع از سوی یکی از قدرت‌های اروپایی جدید بود. اروپا در سال‌های اخیر تلاش کرده حداقل در موضع گیری از برجام حمایت کند.
جو بایدن تاکنون صراحتا از بازگشت بی قید و شرط به برجام حرف نزده است
مذاکرات هسته‌ای؛ سناریوهای آینده
حالا با توجه به این شرایط چه سناریو‌هایی برای پرونده هسته‌ای ایران محتمل است؟
مهدی مطهرنیا کارشناس و تحلیلگر مسائل بین الملل در این باره به فرارو گفت: «در ارتباط با این موضوع با دو عدم قطعیت روبه‌رو هستیم. اول خارج شدن ایران از پروتکل الحاقی است. اگرچه مجلس شورای اسلامی آن را به عنوان یک قانون تصویب و شورای نگهبان آن را تائید کرده است، اما تجربه نشان داده که در یک بزنگاه تاریخی ممکن است زمینه‌های تعلیق یا اجرا نشدن این قانون از جانب حاکمیت فراهم سازد. چرا که ایران در بافت موقعیتی قراردارد که حتی اگر قانونی هم تصویب می‌شود با تغییر و تحول اوضاع این قانون در چهارچوب دریافت‌های گوناگون امکان تغییر و تحول دارد.»
او افزود: "عدم قطعیت دیگر در رابطه با بازگشت بدون قید شرط ایالات متحده آمریکا به برجام است، چیزی که ایران توقع دارد. آنچه که تاکنون بایدن گفته است شعار‌های انتخاباتی در عرصه کمپین او در برابر ترامپی بوده که از برجام خارج شده و با این خروج میراث اوباما- بایدن را زیر سوال برده بود. از یک طرف بازگشت بایدن به برجام به معنای حفظ میراث دموکرات‌ها در دولت اوباما است و از طرف دیگر هم بایدن بازگشت به برجام را مشروط کرده است؛ لذا باید به این نکته تاکید کرد که ایالات متحده آمریکا در این مسیر می‌تواند زمینه ساز یک فشار دیگر در قالب برجام علیه ایران باشد."
این تحلیلگر مسائل بین الملل معتقد است این دو عدم قطعیت می‌تواند سناریوهای مختلفی را در مسیر آینده پرونده هسته‌ای ایران ایجاد کند، او گفت: «اگر ایران اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کند، سناریو وحدت غرب و تزلزل شرق پیش می‌آید. به این معنا که اتحادیه اروپا با توجه به روی کارآمدن بایدن و دیدگاه‌هایی که درباب فعالیت‌های هسته‌ای ایران دارد خواهان آن خواهد بود که در کنار آمریکا قرار گیرد و فشار‌های بیشتر را به ایران تحمیل کند. اعلام موضع اخیر وزیر خارجه آلمان در ارتباط با فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران و لزوم اتحاد اروپا با آمریکا در جهت محدود کردن فعالیت ایران، در این راستاست. از طرف دیگر با توجه به جهت گیری دولت بایدن نسبت به چین و روسیه این احتمالا نیز وجود دارد دو کشور شریک ایران در مواضع خود در ارتباط با حمایت از تهران متزلزل شوند.»
مطهرنیا ادامه داد: «سناریو دوم آن است که اگر بایدن مشروط نمودن آمریکا به بازگشت به برجام را رسما اعلام کند، شروط او نزدیک به شرایط اروپایی هاست و به این ترتیب باید منتظر باشیم که جمهوری اسلامی ایران با یک فشار تازه‌ای از سوی آمریکا با همراهی اروپا مواجه شود.»
این استاد دانشگاه معتقد است اگر چه مجلس ایران در پی آن است که با قانون جدید زمینه‌های امتیازگیری بیشتر را فراهم کند، اما با توجه به عملکرد قدرت‌های جهانی در مذاکرات پیشین و همچنین تمایل عربستان و دیگر کشور‌های عربی به نقش آفرینی در مذاکرات جدید، می‌توان گفت ایران در یک شرایط خطیر از منظر مذاکره قرار گرفته و باید با طرف‌های متفاوتی در این زمینه به مذاکره بنشیند. این مذاکرات را دیگر نمی‌توان ادامه برجام تلقی کرد و طبیعتا با آنچه که ایران مدنظر دارد تا حدود زیادی متفاوت خواهد بود.
او سناریو سومی را هم مطرح کرد و گفت: "در این مورد بایدن بدون هیچ شرطی به برجام باز می‌گردد و یا گام اول را برای بازگشت به برجام امریکا بر می‌دارد و تحریم‌های دوران ترامپ را بردارد و وضعیت را به پیش از خروج آمریکا از برجام برگرداند. ایران هم به همه تعهدات خود در اجرای برجام باز گردد و توافق را کامل اجرا کند. در این جا هم همگرایی آمریکا و اروپا تقویت می‌شود و در صورت کوچکترین لغزش ایران در چهارچوب برجام زمینه‌های فعال سازی مکانیسم ماشه فراهم می‌شود. در واقع در این شرایط توپ در زمین ایران خواهد بود. "
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با اشاره به تشدید منازعات ایران در منطقه پس از ترور شهید فخری زاده، حملات گاهی و بیگاه به مواضع ایران در سوریه از سوی رژیم اسرائیل و نوعی همگرایی منطقه‌ای در جهت ایجاد مانع بر سر حرکت آمریکا به برجام گفت: "شرایط بازگشت ایالات متحده به برجام با چالش جدی منطقه‌ای همراه است و می‌تواند لبه اصطکاک با تهران را بر اساس حرکت‌های اسرائیل و هم پیمانان عربش در وضعیت کنونی به سمت و سوی ببرد که ایالات متحده در عمل انجام شده قرار بگیرد."
مطهرنیا درباره اینکه آیا ممکن است با توجه به اختلافات داخلی در این فقره ممکن است بحث مذاکره به بعد از انتخابات ایران موکول شود؟، گفت: "انتخابات ایران از اهمیت جدی برخوردار است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. بایدن پس از حضور در کاخ سفید با مسئله استقرار دولت جدید آمریکا در حدود سه تا شش روبه‌رو خواهد بود؛ که این همزمان با انتخابات ریاست جمهوری در ایران است، این انتخابات نیز برای آمریکا اهمیت دارد. به این ترتیب مسئله برجام و پرونده هسته‌ای ایران می‌تواند حدود یک سال در وضعیت فرسایشی باقی بماند. "
جو بایدن تاکنون صراحتا از بازگشت بی قید و شرط به برجام حرف نزده است
