جمعی از نمایندگان تشکل‌های تجاری و صادرکنندگان، چشم‌انداز تجارت خارجی در دوره پساترامپ را مثبت ارزیابی کردند. شرکای تجاری که تحت‌تاثیر تحریم‌های یک‌طرفه (غیرقانونی) ترامپ، تجارت با ایران را به اجبار محدود کرده بودند، اکنون آماده بازگشت به ریل قبلی همکاری‌های خود با طرف‌های ایرانی هستند. آن‌طور که فعالان اقتصادی درباره شرایط تازه روایت می‌کنند، لحن شرکای تجاری ایران دچار تغییر معنادار شده است؛ به‌طوری‌که این کشور‌ها به حذف سیاست‌های محدودیت‌زای زمان ترامپ امیدوار شده‌اند و اکنون پالس‌های مثبتی را برای همکاری با ایران ارسال می‌کنند.
به گزارش دنیای‌اقتصاد، از نگاه طرف‌های خارجی پایان‌کار ترامپ به معنای آغاز عصر جدیدی برای برقراری تجارت با ایران است. با این حال فعالان اقتصادی کشورمان معتقدند این «فرصت خارجی» به تنهایی برای تسهیل و بهبود تجارت کافی نیست، بلکه «موانع داخلی» یا همان خودتحریمی‌ها - سیاست‌های غلط و ضدتولید - باید برای استفاده از فرصت عصر پساترامپ از مسیر تولید و صادرات برداشته شود.
«شرکای تجاری ایران در دوره پساترامپ رویکرد خود را نسبت به همکاری با ایران تغییر داده اند»؛ این جمله حاصل نظرسنجی از ۱۰ فعال اقتصادی است که نشان می‌دهد امید به تجارت خارجی ایران بازگشته و موجب شده تا بازرگانان با انگیزه بیشتری ماه‌های پایانی امسال را سپری کنند. البته تجار ایرانی عنوان می‌کنند در کنار این امر، اتخاذ سیاست‌های درست داخلی و ثبات مقررات نیز در بهبود تجارت خارجی تاثیرگذار است.
بر اساس این گزارش، از آبان‌ماه امسال همزمان با برگزاری انتخابات آمریکا، نرخ ارز و سکه کاهش یافت و بازار سرمایه هیجان کمتری را تجربه کرد. این موضوع بیانگر آن است که هیجانات بازار‌ها با خروج ترامپ از کاخ‌سفید کاهش یافته است. نمود این اتفاق را در تجارت خارجی و بازار‌های مبدا و مقصد ایران نیز می‌توان دید.
فعالان اقتصادی از تغییر لحن شرکای قدیمی خود سخن می‌گویند و از این روند به‌عنوان کورسوی امید برای تعاملات بیشتر و سازنده با سایر کشور‌ها یاد می‌کنند. نشانه‌های بهبود تجارت خارجی را در آمار‌های تجارت خارجی آبان‌ماه نیز می‌توان یافت. آمار‌هایی که حکایت از رشد صادرات و تراز تجارت مثبت دارد. البته رقم خوردن این آمار تنها به تغییر رئیس‌جمهور آمریکا برنمی‌گردد؛ بلکه بخش عمده‌ای از آن مربوط به نزدیک شدن سال نو میلادی و کاهش موانع کرونایی است.
فعالان اقتصادی می‌گویند: «همه ساله در فصل پاییز شاهد رشد تجارت خارجی هستیم چراکه به مناسبت سال‌نو میلادی، شرکای خارجی کالا‌های مورد نیاز خود را تامین می‌کنند. از این‌رو معمولا وضعیت تجارت در این سه ماه نسبت به ماه‌های قبل بهتر است. علاوه بر این بسته شدن مرز‌های ایران بعد از شیوع ویروس‌کرونا در چهارماهه امسال، کاهش تجارت خارجی را به دنبال داشته که با کاهش این موانع و بازشدن مرزها، صادرات و واردات رونق گرفته است.» در عین حال برخی از آن‌ها سیاست‌های داخلی اتخاذ شده در آبان‌ماه را نیز یکی دیگر از دلایل رشد صادرات می‌دانند. به گفته این گروه، مصوبه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت موجب شده تا مسیر رفع تعهد ارزی هموار شود و صادرکنندگان شرایط بهتری را تجربه کنند.
از سوی دیگر واردات و ترخیص کالا‌های دپو شده در گمرکات نیز به واسطه این مصوبه تامین مواد‌اولیه بنگاه‌های تولیدی را به دنبال داشته و این امر در صادرات هم تاثیرگذار بوده است. اما صحبت‌های تجار ایرانی آمیخته با نگرانی نیز هست؛ نگرانی ناشی از عدم ثبات مقررات و دست انداز‌های بخشنامه‌ای. اما برآیند اظهارات آن‌ها بیانگر کاهش تنش در بازار‌های مبدا و مقصد بوده و امیدوارند که گام‌های بعد از این، بتواند موجب بهره‌مندی از فضای ایجاد شده شود. در ادامه این گزارش به برخی از اظهارات فعالان اقتصادی اشاره خواهیم کرد.
تراز مثبت تجاری در آبان
برخی از تجار در‌خصوص بهبود روند تجارت خارجی در آبان‌ماه به آمار‌های صادرات در ماه هشتم استناد می‌کنند و آن را نشات گرفته از رفع موانع کرونایی و نزدیک شدن به سال نو میلادی می‌دانند.
محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در این‌باره عنوان می‌کند: «همانطور که از آمار‌های گمرک برمی‌آید، تراز تجاری ایران در آبان‌ماه مثبت شده است و شاهد افزایش صادرات بوده‌ایم. از ابتدای سال تحت‌تاثیر ویروس کرونا و بسته شدن مرزها با کاهش صادرات مواجه بودیم. اما همانطور که پیش‌بینی شده بود با رفع موانع کرونایی و کاهش هیجانات بازار از یک‌سو و ثبات نرخ ارز از سوی دیگر وضعیت رو به بهبودی را در تجارت خارجی شاهد بودیم. البته در این میان مصوبه اخیر ستاد هماهنگی اقتصادی دولت نیز که از سوی معاونت اقتصادی رئیس‌جمهور ابلاغ شد، اطمینان و امید تجار را افزایش داد. چنانچه مصوبه ابلاغی به درستی اجرا شود و مانعی بر سر راه آن ایجاد نشود، پیش‌بینی می‌شود چهارماه آخر سال وضعیت بهتری را در تجارت خارجی شاهد باشیم.»
هندی‌ها هم روی خوش نشان دادند
همچنین سید‌حمید حسینی، فعال اقتصادی و سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ایران نیز با تایید این موضوع، می‌گوید: «نیمه دوم سال معمولا وضعیت صادراتی بهتر می‌شود و آن هم به دلیل نزدیک شدن به سال نو میلادی است. در مجموع در چهارماه نخست امسال شاهد کاهش چشمگیر صادرات بودیم. اما در پاییز وضعیت بهتر بود.»
البته او بخشی از بهبود وضعیت صادرات را انتخابات آمریکا و شکست ترامپ در این انتخابات می‌داند و عنوان می‌کند: «این موضوع به کشور‌های شریک ایران و تجار ایرانی امید داده است. به نظر می‌رسد کشور‌ها دیگر مانند گذشته از آمریکا ترس ندارند و برخی از کشور‌های منطقه در مبادلات خود با ایران تغییر رویه داده‌اند. صادرات پتروشیمی ما افزایش پیدا کرده است. صادرات فولاد نیز به‌رغم همه تحریم‌ها، با تمام توان در حال انجام است. صادرات نفت نیز افزایش یافته است. اخیرا هند رسما اعلام کرد که به بازار برمی‌گردد و به صورت تلویحی خرید نفت از ایران را هم پذیرفت. تمام این نشانه‌ها مبین آن است که رفتن ترامپ از کاخ‌سفید برای اقتصاد ایران آثار مثبت دارد.»
هیجانات در بازار کاهش یافته است
علی شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران هم از نشانه‌های بهبود تجارت خارجی سخن به میان می‌آورد. او با تمرکز بر صادرات محصولات کشاورزی اظهار می‌کند: «هرچند میزان صادرات در بخش کشاورزی از حد انتظار کمتر است، اما نشانه‌هایی مبنی بر بهبود شرایط وجود دارد. بخش کشاورزی با مقررات دست و پا گیر زیادی مواجه است. اما در موضوع تعهد ارزی تسهیلگری صورت گرفته و مسیر‌های خوبی برای ایفای این تعهد باز شده است.
از سویی به‌نظر می‌رسد با توجه به بهبود شرایط حمل کالا که در اوایل شیوع ویروس‌کرونا با مشکل مواجه بود، در سال میلادی چشم‌انداز صادراتی مثبت باشد. البته این موضوع را هم نباید نادیده گرفت که نشانه‌های مثبتی بعد از انتخابات آمریکا در تعاملات بین‌المللی ایجاد شده است. اگرچه هنوز مشکلاتی از قبیل نقل و انتقال پول و همکاری بانک‌های خارجی با ایران برقرار است، اما هیجانات در بازار‌ها کاهش یافته و جو روانی تا حدی تعدیل شده است. در عین حال مشکلات صادرکنندگان بخش کشاورزی به‌رغم تمام وعده‌هایی که داده شده، همچنان به قوت خود باقی است.»
پالس مثبت قطر به همکاری با ایران
عدنان موسی‌پور، رئیس اتاق ایران و قطر هم از پالس مثبت قطری‌ها به همکاری با ایران در دوران پساترامپ خبر می‌دهد و می‌گوید: «روند ثبات بازار بعد از انتخابات آمریکا نشان داد آیتم روانی تا چه اندازه می‌تواند بر بازار‌ها تاثیر بگذارد. در واقع بازار‌ها بر مبنای برداشت مردم از شرایط، مسیر خود را تعیین می‌کنند. پس از خروج ترامپ از کاخ سفید، رفتار‌های شرکای تجاری منطقه‌ای ایران نیز اندکی تغییر کرده است. به نظر می‌رسد آن‌ها از این اتفاق خوشحال هستند و با انگیزه بهبود شرایط بین‌المللی ایران، برای استارت همکاری با ایران چراغ سبز نشان می‌دهند.
در نشست کمیسیون ایران و قطر که هفته گذشته برگزار شد، رفتار‌های طرف قطری مبین این امر بود. به نظر می‌رسد کشور‌ها در حال تدوین استراتژی روابط اقتصادی خود با ایران –در صورت بهبود شرایط بین‌المللی کشورمان- هستند. البته مشکلات داخلی صادرکنندگان همچنان پا برجاست، اما همین نشانه‌های روانی، انتظاری را برای بهبود وضعیت در آینده ایجاد کرده است.
آغاز نامه‌نگاری و جلسات اسکایپی تجار
حسن احمدیان، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان مبلمان ایران نیز از آغاز نامه‌نگاری شرکای قدیمی ایران با تجار ایرانی خبر می‌دهد و عنوان می‌کند: «با توجه به اینکه نتایج انتخابات در آمریکا اعلام شد، بسیاری از شرکای تجاری ما احتمال وقوع توافق ایران با این کشور را می‌دهند، از این رو شاهد شروع مذاکرات و نامه‌نگاری‌هایی از شرکای خارجی قدیمی (شرکت ها) که به دلیل تحریم‌ها همکاری خود را با ایران متوقف کرده بودند، هستیم.
به اعتقاد من فشار روانی ناشی از تحریم‌های سختگیرانه در حال کاهش است. از این رو چشم انداز ما برای تجارت با توجه به چراغ سبز تجار خارجی به مذاکره برای آغاز همکاری مثبت است. اغلب شرکت‌های خارجی با طرف‌های ایرانی به صورت اسکایپی جلسه برگزار کرده‌اند که این رفتار جای امیدواری دارد.
او همچنین به کاهش نرخ ارز نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «در آبان‌ماه با توجه به کاهش نرخ ارز، قیمت مواد اولیه نیز تا حدی کاهش یافت. اما بخشی از بازار همچنان در برابر کاهش نرخ ارز مقاومت کرده و به دلیل آنکه کالا‌های خود را با نرخ بالاتر خریداری کرده‌اند، این تغییر را در قیمت‌های تمام شده خود لحاظ نکرده‌اند؛ بنابراین مصرف کننده نهایی کاهش قیمت‌ها را احساس نکرده است. اما چنانچه روند ثبات نسبی نرخ ارز ادامه یابد آن گروه نیز به این کاهش قیمت تن می‌دهند.
نرمش روسیه در خرید کالا‌های ایرانی
اما با این همه برخی از تجار ایرانی هم چندان به آینده امیدوار نیستند و تاثیر دوران پساترامپ را زودگذر می‌دانند. آن‌ها بیش از انتخابات آمریکا، ثبات مقررات داخلی را در بهبود تجارت خارجی موثر عنوان می‌کنند. البته این فعالان اقتصادی هم به نشانه‌هایی از تغییر رفتار شرکای خارجی اشاره دارند.
در این راستا، قدیر قیافه، نایب رئیس کنفدراسیون صادرات ایران می‌گوید: «انتخابات آمریکا می‌تواند در بازار‌ها تاثیر موقت بگذارد؛ اما بازار مجددا خود را اصلاح می‌کند. ما همچنان در جو عدم قطعیت، زندگی و کار می‌کنیم؛ بنابراین به اعتقاد من نمی‌توان فعلا تغییر چشمگیری را در تجارت خارجی شاهد بود.
وقتی جو عدم اطمینان بر بازار و کسب و کار‌ها حاکم است، چطور می‌توان کار کرد و برای فعالیت خود برنامه‌ریزی کرد؟ البته کورسو‌های امیدی به آینده وجود دارد. به عنوان مثال ما خواهان صادرات محصولی به کشور روسیه بودیم که در ابتدا طرف روسی اصرار داشت اصالت کالا باید تغییر کند. اما اخیرا پذیرفت که ما کالا را با اصالت ایرانی به این کشور بفرستیم. دلیل اساسی این است که شرکت‌های خارجی اکثرا با آمریکا در حال همکاری هستند یا به‌دلیل مسائل بانکی نمی‌توانند و نمی‌خواهند با ایران به صورت شفاف همکاری کنند. اما به هر حال این رفتار از سوی طرف روسی ما نشانه‌ای مثبت و کورسوی امیدی برای آینده است.»
او ادامه می‌دهد: «به هر حال نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که امید‌های تجار با مقرراتی که دائما در حوزه تجارت خارجی در حال تغییر است، ناامید می‌شود. به اعتقاد من مسائل داخلی در حوزه واردات و صادرات بیشتر از فضای بیرونی تاثیرگذار خواهد بود. متاسفانه در برخی از حوزه‌ها تمام نهاد‌ها ورود می‌کنند و مقررات گذاری دائما تغییر می‌کند. این در حالی است که نیاز است مقررات تجارت و تولید ثابت باشد تا تکلیف تجار مشخص شود. با این وضعیت نمی‌توان امیدی به بهبود داشت مگر معجزه شود.»
استرس بازار کم شد
سیامک پیربابایی، نایب رئیس مجمع واردات هم اظهار می‌کند: «تغییرات مشهود در نرخ ارز و به تبع آن بعضی بازار‌های مرتبط که سریع‌تر از بقیه بازار‌ها تاثیر می‌پذیرند، بیشتر دستخوش کاهش‌های ناشی از جو روانی و سیاسی منبعث از دوره پساترامپ بوده و علی‌الاصول تغییر بنیادی در مولفه‌های تجارت خارجی مانند گشایش بانکی یا رونق تجارت و امثالهم رخ نداده است. هر چند که همین اتفاق هم بسیار جای شکر دارد و بالاخره خالی شدن استرس بازار خیلی بهتر از متراکم‌تر شدن آن و افزایش نرخ‌ها به‌صورت افسار گسیخته است. امیدواریم با همین شیب روند بهبود وضع ادامه پیدا کند. هر چند امور سیاسی قابل پیش بینی نیست، ولی با استقرار دولت جدید آمریکا و تعامل دولت ایران امیدواریم اوضاع بهتر شود.
او در مورد وضعیت تجارت در ماه‌های آتی نیز می‌گوید: «بنده چندان تغییرات وسیعی را انتظار ندارم. مشکلات داخلی اقتصادی مانند کسر بودجه و تورم احتمالی ناشی از نقدینگی و کمبود‌های کالا در بازار بیشتر باعث اذیت خواهند بود تا تعاملات سیاسی. قطعا برخورد سیاسی مجلس در خصوص مسائل برجام محور و همچنین انتخابات ریاست جمهوری بسیار در روند تعاملات اقتصادی تاثیر خواهند داشت».
حسن فروزان‌فرد، رئیس کمیسیون حمایت قضایی و مبارزه با فساد در اتاق بازرگانی تهران، اما از ناامیدی تجار سخن می‌گوید. او عنوان می‌کند: اگرچه در آبان‌ماه همزمان با انتخابات آمریکا و شکست ترامپ، امید به بازار‌ها بازگشت و شاهد این ادعا نیز بهبود بازار‌ها در این ماه بود، اما برخی از اتفاقات غیر هم جهت با کاهش ریسک غیراقتصادی رخ داده که بنده را به آینده خوشبین نمی‌کند.
این اتفاقات موجب شده امید فعالان اقتصادی که با بهبود بازار‌ها در آبان‌ماه و نتیجه انتخابات آمریکا قوت گرفته بود، ناامید شود. این در حالی است که کنشگران اقتصادی امیدوار بودند با رفتن ترامپ از کاخ سفید تنش‌ها کاهش یابد و هیجان از بازار‌ها دور شود. بیشتر تجار خوشبین بودند که روز‌های بهتری در انتظار روابط خارجی و تجارت خارجی ایران است.
سخن آخر
تجارت خارجی ایران در سال‌های گذشته تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی قرار گرفت و روز به روز عرصه بر فعالان اقتصادی تنگ شد. روی گردانی برخی شرکای تجاری از کالا‌های ایرانی با تنگ شدن حلقه تحریم‌ها، موجب کاهش درآمد‌های ارزی و به تبع آن اعمال سیاست‌های هیجان زده و بی‌ثباتی مقررات در دو سال اخیر را فراهم آورد. صادرات و واردات با تعدد بخشنامه‌ها روبه‌رو شد که گاهی در تناقض با یکدیگر هم بودند.
دستگاه‌ها و متولیان ذی‌ربط تجارت خارجی نیز در راهکار‌های بهبود شرایط با یکدیگر همراستا نبودند و همین امر موجب شد تا هر یک از نگاه خود بخشنامه‌ای صادر کند و دستگاه دیگر با صدور بخشنامه‌ای دیگر آن را خنثی کند؛ بنابراین به جز فشار تحریم‌ها و رفتار‌های تجار خارجی در قبال ایران، سیاست‌گذاری‌های داخلی نیز موانع جدی را برای بازرگانان داخلی ایجاد کرد. اما حال در دوران پساترامپ با کاهش هیجانات و فشار‌های روانی، به نظر می‌رسد فضای بین‌المللی به تدریج روی خوش به ایران نشان خواهد داد. در این شرایط ضروری است که سیاست‌گذاران داخلی نیز با رفع موانع و تسهیل تجارت این فضا را منعطف‌تر کنند تا تجار برای حضور در بازار‌ها چالش‌های کمتری داشته باشند.
