دکتر امین عربی*؛ برنامه‌های وزرات نفت برای توسعه گازرسانی شهر‌ها و روستا‌های کشور، اثرات مهمی بر افزایش رفاه خانوادهها، کاهش نابرابری توزیع درآمد، تامین مطمئن سوخت خانوادهها و واحد‌های تولیدی، افزایش سودهی بنگاه‌های اقتصادی و افزایش اثرات مطلوب زیست محیطی داشته است.
گاز در برخی از صنایع و واحد‌های تولید نهاده تولید می‌باشد و صادرات آن نیز منبع مهمی در تجارت و ارزآوری محسوب میشود. تامین مطمئن انرژی و سهولت استفاده و دسترسی خانوار‌ها به این منابع، علاوه بر کاهش هزینه، رفاه اقتصادی را نیز به همراه دارد.
رفاه اقتصادی مجموع مازادی است که تولیدکنندگان و مصرفکنندگان از عرضه و تقاضای یک محصول بدست میآورند. مازادی که خانوار‌ها از گاز طبیعی بدست میآورند از روش‌های متفاوتی قابل اندازه‌گیری است و در اندازه‌گیری رفاه ناشی از گاز طبیعی برتری مازاد مصرف‌کننده بر مازاد تولیدکننده فرض قابل اثباتی است.
این فرض با تحلیلی از کشش‌های قیمتی گاز طبیعی قابل بررسی است. توسعه گازرسانی به روستا‌ها به معنی فراهم نمودن زمینه استفاده روستائیان از رفاه موجود در این کالاست. وقتی خانوادهها مجبور به استفاده از سایر حامل‌های انرژی باشند، هزینه‌های بیشتری صرف میشود و توسعه گازرسانی به روستا‌ها کمک بزرگی به افزایش رفاه و کاهش نابرابر در توزیع درآمد است.
در بحث توزیع نابرابر درآمد روستا‌ها نسبت به شهر‌ها گفته میشود شهر‌ها در برنامه‌های توسعه بودجه بیشتری را به خود اختصاص میدهند و لذا توسعه گاز روستا‌ها و تامین گاز مورد نیز آنان کمک بزرگی به توزیع برابر درآمد محسوب میشود.
آنچه از جدول شماره ۱ مشخص است اینکه در سال ۱۳۹۷ تعداد روستا‌های گازرسانی شده ۲۸۸۱۹ می‌باشد و در این سال ۴۱۷۴ روستا در حال گازرسانی است اگر در سال ۱۳۹۸ نصف این تعداد یعنی ۲۰۸۷ روستا گازرسانی شده باشد، در پایان سال ۱۳۹۸ تعداد ۳۰۹۰۶ روستا گازرسانی شده است. در این صورت توسعه گازرسانی به روستا‌ها در فاصله زمانی سال‌های ۸۰ تا ۹۸ با رشد ۷۳۰۰ درصدی همراه بوده و گام مهمی در تامین انرژی مورد نیاز روستا‌ها و در نتیجه افزایش رفاه آنان و تامین انرژی مورد نیاز کسب و کار آنان برداشته شده است.
توسعه شبکه‌های گازرسانی و امکان استفاده از گاز طبیعی بعنوان سوخت جایگزین بنزین در CNGها نیز از دو منظر بسیار مهم است. با توجه به توسعه گاز در کشور، امکان استفاده از گاز طبیعی برای سوخت خودرو‌ها به سهولت فراهم است. از طرف دیگر جایگزین نمودن گاز طبیعی بجای بنزین علاوه بر اثرات زیست محیطی، نگرانی‌های مربوط به واردات بنزین و تصمیم بر تحریم بنزین را نیز به کلی مرتفع ساخت.
جدول شماره (۱) - شهر‌ها و روستا‌های گازرسانی شده، خانوار‌های تحت پوشش و میزان مصرف گاز
ماخذ: سالنامه آماری ۱۳۹۷
جدول شماره ۱ نشان میدهد که مصرف گاز در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۷ رشد ۲۲۰ درصد داشته است. این رشد از دو جهت اهمیت دارد. اول اینکه وزارت نفت توانسته گاز را بعنوان یک سوخت پاک جایگزین سایر سوخت‌ها نماید. توسعه شهر‌ها و روستا‌های گازرسانی شده موید این نظر است. این اقدام باعث شده است، گاز طبیعی که سوخت پاکتری است، جایگزین سایر حامل‌های انرژی شود و اقتصاد و محیط زیست از منافع آن بهرهمند شود.
نگاه دوم در افزایش شدت انرژی است. چنانچه مصرف کنندگان گاز در خانوادهها و در صنایع از فنآوری بهتری استفاده نکنند در این صورت افزایش شدت انرژی اثرات نامطلوبی بر محیط زیست و تلف شدن منابع ارزشمند هیدروکربوری کشور دارد. آنچه از داده‌های آماری قابل استنتاج است اینکه افزایش ۲۲۰ درصدی رشد مصرف انرژی در مسیر بهینه جاگزینی گاز طبیعی بجای دیگر حامل‌ها صورت گرفته است.
به نظر می‌رسد توسعه گازرسانی به شهر‌ها و روستا‌ها در مراحل پایانی است و تمام شهر‌ها و روستا‌های کشور در برنامه فراگیر این وزارت‌خانه از نعمت گاز طبیعی بهرهمند شدهاند و برنامه آتی وزرات نفت میتواند تلاش در جهت کاهش شدت انرژی باشد. البته در این زمینه اقداماتی توسط سازمان بهینه سازی مصرف سوخت صورت گرفته که نتایج آن قابل بررسی است.
کاهش شدت انرژی به این معنی است که از بکارگیری میزان کمتری گاز بتوان همان میزان تولید یا رفاه بدست آورد. کاهش شدت انرژی بعنوان یک راهبرد اساسی در وزارت نفت دو نتیجه مطلوب به همراه دارد. در مرحله اول کاهش شدت انرژی پشتیبان مطمئنی برای افزایش طول عمر ذخایر گازی کشور است. افزایش طول عمر ذخایر و منابع کشور نیز پشتوانه مطمئنی برای برنامهریزی‌های بلندمدت کشور است و محافظت از این منابع ارزشمند از طریق برنامه‌هایی که ارزش افزوده بهتر و بیشتری، در اختیار اقتصاد قرار میدهد، میسر است.
کاهش شدت انرژی باعث کاهش تولید گاز‌های گلخانهای میشود. کاهش گاز‌های گلخانهای نیز در برنامه‌های کلان کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. در مرحله دوم اینکه کاهش شدت انرژی هم در صنایع و هم در مصرف خانوادهها، سهم بیشتری از گاز تولیدی کشور را در اختیار صادرات قرار میدهد. به هر حال کشور‌ها در تجارت بین الملل، علاقمند هستند که سهم بیشتری از بازار‌های جهانی را به خود اختصاص دهند.
تصاحب سهم بازار‌های جهانی به کیفیت و قیمت محصولات تولیدی بستگی دارد و مزیت کشور‌های صاحب ذخایر نفت و گاز در تولید و مصرف بهینه این منابع است. مصرف بهینه در داخل به کاهش شدت انرژی می انجامد و کاهش شدت انرژی به معنی بهینه شدن مصرف گاز است و لذا تخصص و بهره وری بالا در تولید و بهینه مصرف کردن انرژی، منافع ارزشمندی به همراه دارد و این صنعت به کمک این مزیت‌ها و سایر سیاست‌هایی که منجر به تصاحب سهم بالای بخشی از بازار‌های جهانی میشود، می تواند نقش مهمی در اقتصاد و تجارت بین الملل ایفا نماید.
*دکترای اقتصاد بین الملل
